Kỳ 1: Người được phong hàm cấp tướng đầu tiên của quân đội Việt Nam

Đồng chí Phùng Chí Kiên tên thật là Nguyễn Vĩ, sinh ngày 18/5/1901 trong một gia đình nông dân ở làng Mỹ Quan Thượng, tổng Vạn Phần (nay là xã Diễn Yên), huyện Diễn Châu, tỉnh Nghệ An. Nhà nghèo nhưng ông được cha mẹ cho đi học sớm. Sau khi đỗ sơ học yếu lược, do đời sống gia đình gặp khó khăn ông nghỉ học ở nhà giúp đỡ cha mẹ.

Năm 1925, ông làm thuê cho một thương nhân Hoa kiều ở ga Yên Lý. Thời gian này, Tổng bộ Việt Nam Thanh niên cách mạng đồng chí hội ở Quảng Châu (Trung Quốc) đã cử cán bộ về Nghệ Tĩnh hoạt động, nhiều thanh niên ở đây được đưa sang Quảng Châu học tập. Dưới sự dìu dắt của Lê Hữu Lập, một cán bộ Hội Thanh niên, ông tham gia tích cực nhóm đọc sách báo tiến bộ, được giác ngộ, dìu dắt, kết nạp vào hội.

Tháng 10/1926, ông sang Quảng Châu dự lớp huấn luyện chính trị đầu tiên do lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc tổ chức. Lúc này, Nguyễn Vĩ đổi tên là Phùng Chí Kiên, sau khóa học, ông được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi vào trường Quân sự Hoàng Phố.

Đồng chí Phùng Chí Kiên (1901-1941). Ảnh tư liệu

Năm 1928, ông bị quân Tưởng bắt và giam trong nhà tù Quảng Châu. Sau 9 tháng giam cầm, ông được trả lại tự do và trở lại Trường Quân sự Hoàng Phố. Tháng 12/1930, Đảng Cộng sản Đông Dương gọi ông về Hồng Kông. Tại đây, ông được gặp lại lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc và được truyền đạt những chủ trương, đường lối mới của Đảng sau Hội nghị hợp nhất. Những ngày ở Hồng Kông, ông được kết nạp vào Đảng Cộng sản Đông Dương.

Đến tháng 1/1931, ông được lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc gửi sang học trường Đại học Phương Đông của Quốc tế cộng sản. Năm 1934, ông về Ma Cao, Trung Quốc và tham gia Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng. Tháng 3/1935, Đại hội đại biểu toàn quốc lần thứ nhất của Đảng họp ở Ma Cao, đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được chỉ định vào Ban Thường vụ của Đảng.

Giữa năm 1937, đồng chí được cử về Sài Gòn cùng đồng chí Hà Huy Tập trực tiếp chỉ đạo phong trào cách mạng trong nước. Do yêu cầu mới của cách mạng, cuối năm 1937, đồng chí quay trở lại Hồng Kông lãnh đạo Ban Chỉ huy ở ngoài của Đảng thay cho đồng chí Lê Hồng Phong về nước hoạt động. Cuối tháng 10/1938, ông bị bắt. Sau khi được trả tự do và bị trục xuất khỏi Hồng Kông, đến giữa năm 1939, ông có mặt tại Côn Minh, sẵn sàng cho những công việc mới của Đảng, của cách mạng trong hoàn cảnh mới.

Đầu năm 1940, lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc đến Côn Minh, ông báo cáo với Người về tình hình và hoạt động của Đảng ta ở ngoài nước. Ông thường đưa đồng chí Nguyễn Ái Quốc đến công tác nhiều nơi như Mông Tự, Nghi Lương, Khai Viễn, Chi Thôn... thuộc tỉnh Vân Nam. Tháng 6/1940, tình hình thế giới thay đổi có lợi cho cách mạng Việt Nam, ông khẩn trương chuẩn bị cho lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước. Ông cùng với Người chuyển tới thị trấn Tĩnh Tây (tỉnh Quảng Tây) giáp biên giới nước ta. Tại Tĩnh Tây, dưới sự chỉ đạo của lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc, ông cùng các đồng chí Phạm Văn Đồng, Võ Nguyên Giáp đã tổ chức huấn luyện cho 40 thanh niên Việt Nam để đưa về Cao Bằng xây dựng cơ sở cách mạng. Ngày 28/1/1941, đồng chí Phùng Chí Kiên cùng với lãnh tụ Nguyễn Ái Quốc về nước lãnh đạo phong trào Cách mạng Việt Nam và đã góp phần quan trọng vào việc xây dựng, bảo vệ khu căn cứ.

Để có tài liệu giảng dạy cho cán bộ địa phương, ông đã soạn thảo các bài viết về "Con đường giải phóng dân tộc", trong đó có nội dung về đấu tranh vũ trang, chiến tranh cách mạng, chiến thuật chiến tranh du kích, đồng thời tổ chức các lớp huấn luyện quân sự cho các địa phương ở Cao Bằng, đào tạo cán bộ Việt Minh cho các tỉnh Cao Bằng, Bắc Kạn, Lạng Sơn và các tỉnh miền xuôi.

Tại Hội nghị Ban chấp hành Trung ương Đảng lần thứ VIII (tháng 5/1941), đồng chí Phùng Chí Kiên được bầu lại vào Ban Chấp hành Trung ương Đảng và được phân công phụ trách quân sự, trực tiếp chỉ đạo khu căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai và Đội Cứu quốc quân.

Tháng 9/1940, khởi nghĩa Bắc Sơn nổ ra, gây tiếng vang lớn trong cả nước, khiến thực dân Pháp ra sức đối phó. Cuối tháng 6/1941, chúng mở cuộc họp quét lớn vào khu căn cứ cách mạng của ta nhằm bắt các đồng chí lãnh đạo, tiêu diệt cơ quan đầu não của Việt Minh và lực lượng vũ trang cách mạng mới thành. Chúng huy động tới 4.000 quân, đủ các binh sĩ cùng cường hào phản động địa phương, tổ chức tấn công khu căn cứ. Đồng chí Phùng Chí Kiên chỉ huy đội Quân đội Bắc Sơn chiến đấu, phá một số trận càn lớn của Pháp. Do chênh lệch lực lượng và vũ khí, Ban lãnh đạo căn cứ Bắc Sơn - Võ Nhai quyết định để lại một tiểu đội chặn đối phương, còn hai tiểu đội phá vòng vây, rút lên Cao Bằng để bảo đảm toàn bộ lực lượng.

Ngày 19/8/1941, cánh quân do đồng chí Phùng Chí Kiên và Lương Văn Tri (Ủy viên Thường vụ Xứ ủy Bắc Kỳ) chỉ huy qua Pò Kép (châu Nà Rì, Bắc Kạn) thì bị địch phục kích nhưng đơn vị thoát được. Ngày 21/8, đơn vị lại bị phục kích tại xã Bằng Đức trên đường đi Cao Bằng. Mặc dù bị thương nặng, nhưng ông vẫn giữ chặt khẩu súng, bắn chặn quân để đồng đội thoát khỏi vòng vây. Bắn hết viên đạn cuối cùng, ông sa vào tay giặc.

Ngày 22/8/1941, địch chặt đầu ông rồi đem cắm ở đầu cầu Ngân Sơn để hòng uy hiếp tinh thần cán bộ và nhân dân địa phương. Ông đã anh dũng hy sinh, đây thực sự là một mất mát, một tổn thất vô cùng to lớn của toàn Đảng, toàn quân và toàn dân ta.

Đồng chí Phùng Chí Kiên mất đi, nhưng mãi mãi còn đó tấm gương hết mực sáng trong của người cộng sản kiên trung, người học trò xuất sắc của Chủ tịch Hồ Chí Minh, người cán bộ mẫu mực song toàn đầu tiên của Đảng, người có cống hiến to lớn đối với sự nghiệp cách mạng Việt Nam nói chung và lực lượng vũ trang cách mạng nói riêng.

Ngày 23/9/1947, ghi nhận công lao của ông trong cuộc đấu tranh giải phóng dân tộc và xây dựng lực lượng vũ trang cách mạng, Chủ tịch Hồ Chí Minh đã ký Sắc lệnh truy phong cấp tướng cho đồng chí Phùng Chí Kiên. Đây là Sắc lệnh phong tướng đầu tiên của Nhà nước ta.

Tháng 11/2003, Đảng, Chính phủ ra quyết định công nhận đồng chí Phùng Chí Kiên là Nguyên Ủy viên Thường vụ Trung ương Đảng (khóa I), cán bộ lãnh đạo quân đội cấp tướng, liệt sĩ hy sinh anh dũng trong chiến đấu.

Kỳ cuối: Người cộng sản mẫu mực, nhà chính trị, quân sự song toàn

P.Ngân