Kỳ 4: Giá trị pháp lý của văn bản từ chối nhận di sản

Rủi ro và những bất cập trong lĩnh vực công chứng:

Bộ luật Dân sự 2005 còn quy định thời hạn từ chối nhận di sản là sáu tháng kể từ ngày mở thừa kế.

Thẩm quyền công chứng văn bản từ chối nhận di sản

Trong văn bản tổng hợp một số khó khăn vướng mắc hiện nay của các công chứng viên trong quá trình hoạt động công chứng của Sở Tư pháp TP Hà Nội, CCV Trần Ngọc Nga, Trưởng VPCC An Nhất Nam, TP Hà Nội cho biết, trước hết, cần nắm rõ quy định về điều kiện để người thừa kế được quyền từ chối nhận di sản.

Theo Điều 620, Bộ luật Dân sự năm 2015 quy định điều kiện người thừa kế được quyền từ chối nhận di sản, cụ thể: Việc từ chối nhận di sản không nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, người thừa kế khác và người được giao nhiệm vụ phân chia di sản. Văn bản từ chối nhận di sản phải được thể hiện trước thời điểm phân chia di sản.

Trong khi đó, về thẩm quyền công chứng, chức thực văn bản từ chối nhận di sản, CCV Trần Ngọc Nga cho biết, người có nguyện vọng từ chối nhận di sản thừa kế được lựa chọn việc công chứng văn bản từ chối nhận di sản tại các phòng công chứng, văn phòng công chứng hoặc chứng thực tại UBND cấp xã bất kỳ.

Theo Điều 59, Luật Công chứng 2014 quy định: “Người thừa kế có thể yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản. Khi yêu cầu công chứng văn bản từ chối nhận di sản, người yêu cầu công chứng phải xuất trình bản sao di chúc trong trường hợp thừa kế theo di chúc hoặc giấy tờ chứng minh quan hệ giữa người để lại di sản và người yêu cầu công chứng theo pháp luật về thừa kế; giấy chứng tử hoặc giấy tờ khác chứng minh người để lại di sản đã chết”.

Bên cạnh đó, Điều 42, Luật Công chứng 2014 cũng có quy định: “Công chứng viên của tổ chức hành, nghề công chứng chỉ được công chứng hợp đồng, giao dịch về bất động sản trong phạm vi tỉnh, TP trực thuộc Trung ương nơi tổ chức hành nghề công chứng đặt trụ sở, trừ trường hợp công chứng di chúc, văn bản từ chối nhận di sản là bất động sản và văn bản ủy quyền liên quan đến việc thực hiện các quyền đối với bất động sản”.

Như vậy, việc công chứng văn bản từ chối nhận di sản có thể được thực hiện tại bất kỳ phòng công chứng, văn phòng công chứng nào.

Có quyền từ chối nhận di sản thừa kế?

Theo luật sư Phạm Quang Xá, Đoàn Luật sư TP Hà Nội, dù ở bất kỳ khía cạnh nào, người được hưởng di sản thừa kế đều được pháp luật bảo vệ khi quyền và lợi ích của họ bị xâm phạm. Điều 32, Hiến pháp 2013 quy định: “Mọi người có quyền sở hữu về thu nhập hợp pháp, của cải để dành, nhà ở, tư liệu sinh hoạt, tư liệu sản xuất, phần vốn góp trong doanh nghiệp hoặc trong các tổ chức kinh tế khác; Quyền sở hữu tư nhân và quyền thừa kế được pháp luật bảo hộ”.

Như vậy, việc nhận di sản được pháp luật xác định là quyền, không ai có thể bị buộc phải nhận di sản, nếu không muốn. Vì thế, từ chối nhận di sản cũng được xem là quyền tự do ý chí của người thừa kế. Tuy nhiên, để bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp cho người khác, việc từ chối này sẽ bị hạn chế một số điểm và phải tuân thủ theo một hình thức, thủ tục nhất định.

Theo quy định tại Điều 620, Bộ luật Dân sự năm 2015, người thừa kế có quyền từ chối nhận di sản, trừ trường hợp việc từ chối nhằm trốn tránh việc thực hiện nghĩa vụ tài sản của mình đối với người khác. Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản và gửi đến người quản lý di sản, những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản để biết. Pháp luật quy định việc từ chối bắt buộc phải được thiết lập bằng hình thức văn bản. Văn bản từ chối nhận di sản có thể được cơ quan công chứng chứng nhận hoặc UBND chứng thực nếu có yêu cầu của người từ chối nhận di sản nhưng không phải là trình tự bắt buộc.

Luật sư Phạm Quang Xá viện dẫn, việc từ chối nhận di sản theo Bộ luật Dân sự 2015 đã có sự khác biệt so với Bộ luật Dân sự 2005. Tại khoản 2, khoản 3 Điều 642, Bộ luật Dân sự 2005 quy định: “Việc từ chối nhận di sản phải được lập thành văn bản; người từ chối phải báo cho những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản, cơ quan công chứng hoặc UBND xã, phường, thị trấn nơi có địa điểm mở thừa kế về việc từ chối nhận di sản. Thời hạn từ chối di sản là 6 tháng, kể từ ngày mở thừa kế. Sau sáu tháng kể từ ngày mở thừa kế nếu không có từ chối nhận di sản thì được coi là đồng ý nhận thừa kế”.

Cũng tại văn bản tổng hợp một số khó khăn vướng mắc hiện nay của các công chứng viên trong quá trình hoạt động công chứng của Sở Tư pháp TP Hà Nội, CCV Nguyễn Thị Minh Lý, VPCC số 6, TP Hà Nội cho biết thêm, nếu căn cứ vào quy định trên của Bộ luật Dân sự 2005 thì việc từ chối nhận di sản thừa kế phải được lập thành văn bản, người từ chối nhận di sản phải báo cho những người thừa kế khác, người được giao nhiệm vụ phân chia di sản, cơ quan công chứng hoặc UBND xã, phường, thị trấn nơi có địa điểm mở thừa kế về việc từ chối nhận di sản. Đồng thời, Bộ luật Dân sự 2005 còn quy định thời hạn từ chối nhận di sản là sáu tháng kể từ ngày mở thừa kế, nếu sau thời hạn này thì văn bản từ chối nhận di sản không có hiệu lực.

“Đối với Bộ luật Dân sự 2005, điều kiện để văn bản từ chối nhận di sản có hiệu lực thì văn bản này phải được lập thành văn bản có công chứng, chứng thực và chỉ được từ chối trong thời hạn sáu tháng kể từ thời điểm mở thừa kế. Còn đối với Bộ luật Dân sự 2015, văn bản từ chối nhận di sản không bắt buộc phải công chứng, chứng thực và thời hạn từ chối nhận di sản không còn bị giới hạn trong sáu tháng như luật cũ”, CCV Nguyễn Thị Minh Lý cho hay.

(Còn nữa)

Thái An