Kỷ nguyên khí đốt của Nga ở châu Âu kết thúc khi Ukraine dừng vận chuyển

Các đường ống khí đốt thời Liên Xô chạy qua Ukraine đã chính thức ngừng hoạt động vào ngày đầu năm mới, đánh dấu sự chấm dứt của nhiều thập kỷ Nga chi phối thị trường năng lượng châu Âu.

Một công nhân khí đốt đi giữa các đường ống trong máy nén và trạm phân phối của đường ống dẫn khí đốt Urengoy-Pomary-Uzhgorod. Ảnh: Sergei Karpukhin

Bất chấp gần 3 năm chiến tranh, dòng khí đốt vẫn tiếp tục chảy, nhưng tập đoàn năng lượng Gazprom của Nga thông báo đã dừng cung cấp vào lúc 05:00 GMT sau khi Ukraine từ chối gia hạn thỏa thuận vận chuyển.

Việc ngừng cung cấp, vốn đã được dự đoán từ trước, sẽ không ảnh hưởng đến giá khí đốt cho người tiêu dùng trong Liên minh châu Âu (EU). Điều này trái ngược với năm 2022, khi nguồn cung giảm mạnh từ Nga khiến giá khí đốt tăng cao kỷ lục, làm trầm trọng thêm khủng hoảng chi phí sinh hoạt và ảnh hưởng đến sức cạnh tranh của khối.

Các nước EU cuối cùng còn phụ thuộc vào khí đốt Nga qua Ukraine, như Slovakia và Áo, đã tìm nguồn cung thay thế. Trong khi đó, Hungary sẽ tiếp tục nhận khí đốt Nga qua đường ống TurkStream dưới Biển Đen.

Tuy nhiên, tại Transnistria, vùng ly khai thân Nga của Moldova - nước láng giềng Ukraine - việc dòng khí đốt bị dừng đã buộc khu vực này phải cắt nguồn cung cấp sưởi ấm và nước nóng cho các hộ gia đình từ sáng thứ Tư. Công ty năng lượng địa phương Tirasteploenergo kêu gọi người dân giữ ấm bằng cách mặc nhiều áo, treo chăn hoặc rèm dày che cửa sổ và ban công, đồng thời sử dụng máy sưởi điện.

Phản ứng từ Ukraine và châu Âu

Tổng thống Ukraine Volodymyr Zelenskiy, trong một bài đăng trên Telegram, gọi việc ngừng vận chuyển khí đốt qua lãnh thổ Ukraine là "một trong những thất bại lớn nhất của Moscow". Ông kêu gọi Hoa Kỳ cung cấp thêm khí đốt cho châu Âu để đẩy nhanh quá trình giảm sự phụ thuộc năng lượng vào Nga.

Ông nhấn mạnh rằng nhiệm vụ chung của châu Âu hiện nay là hỗ trợ Moldova trong "giai đoạn chuyển đổi năng lượng" đầy thách thức này.

Ủy ban châu Âu cho biết EU đã chuẩn bị sẵn sàng cho việc ngừng cung cấp khí đốt từ Nga. "Hạ tầng khí đốt của châu Âu đủ linh hoạt để tiếp nhận nguồn khí đốt không xuất xứ từ Nga", phát ngôn viên của Ủy ban cho biết. Khối đã mở rộng đáng kể năng lực nhập khẩu khí tự nhiên hóa lỏng (LNG) kể từ năm 2022.

Nga và Liên Xô trước đây đã dành nửa thế kỷ để xây dựng vị thế lớn trong thị trường khí đốt châu Âu, với thị phần từng đạt đỉnh khoảng 35%. Tuy nhiên, EU đã giảm đáng kể sự phụ thuộc vào năng lượng Nga kể từ khi chiến sự tại Ukraine bắt đầu, bằng cách tăng mua khí đốt từ Na Uy và LNG từ Qatar cũng như Hoa Kỳ.

Tổn thất tài chính và các nguồn cung thay thế

Ukraine, với quyết định không gia hạn thỏa thuận vận chuyển, tuyên bố rằng châu Âu đã sẵn sàng từ bỏ khí đốt Nga. Bộ trưởng Năng lượng Ukraine German Galushchenko nhận định đây là một sự kiện mang tính lịch sử, nhấn mạnh rằng Nga đang mất thị trường và sẽ chịu tổn thất tài chính nặng nề.

Tuy nhiên, Ukraine cũng phải đối mặt với những mất mát lớn, ước tính lên tới 1 tỷ USD mỗi năm từ phí vận chuyển khí đốt. Để bù đắp phần nào, chính phủ nước này đã quyết định tăng gấp bốn lần giá truyền tải khí đốt trong nước từ ngày 1/1, điều này có thể khiến ngành công nghiệp nội địa chịu chi phí tăng thêm hơn 1,6 tỷ hryvnia (khoảng 38,2 triệu USD) mỗi năm.

Về phần mình, Gazprom dự kiến sẽ mất gần 5 tỷ USD doanh thu từ việc dừng bán khí đốt. Trong những tuần gần đây, công ty này vẫn duy trì cung cấp khí đốt tới Áo qua Slovakia với lưu lượng khoảng 200 gigawatt giờ (GWh) mỗi ngày. Tuy nhiên, vào ngày 1/1, lượng khí từ Slovakia sang Áo dự kiến chỉ còn khoảng 7 GWh/ngày, theo cơ quan điều tiết năng lượng Áo E-Control.

Slovakia, quốc gia trước đây phụ thuộc lớn vào khí đốt Nga, cho biết họ sẽ cung cấp khí đốt cho khách hàng chủ yếu qua các đường ống từ Đức và Hungary, dù sẽ phải chịu thêm chi phí vận chuyển.

Sự sụp đổ của các tuyến đường truyền thống

Các tuyến đường ống từ Nga từng đạt mức kỷ lục 201 tỷ mét khối khí đốt cung cấp cho châu Âu vào năm 2018. Tuy nhiên, tuyến Nord Stream qua Biển Baltic tới Đức đã bị phá hủy vào năm 2022, và tuyến Yamal-Europe qua Belarus cũng đã ngừng hoạt động.

Năm 2023, Nga chỉ vận chuyển khoảng 15 tỷ mét khối khí qua Ukraine, giảm mạnh so với 65 tỷ mét khối khi thỏa thuận 5 năm trước đó bắt đầu vào năm 2020.

Châu Âu, bằng các nỗ lực đa dạng hóa nguồn cung, đang chứng minh khả năng tự chủ ngày càng lớn trong lĩnh vực năng lượng. Tuy nhiên, cuộc khủng hoảng năng lượng này vẫn đặt ra những thách thức không nhỏ đối với cả Nga, Ukraine và các quốc gia trong khu vực.

Dũng Phan (Theo Reuters)