Kỳ thi khốc liệt nhất thế giới, 1.000 người thi chỉ 2 người đỗ

Tại Trung Quốc và Ấn Độ, nơi sinh sống của hơn một phần tư dân số thế giới, những kỳ thi công chức không chỉ là cuộc sàng lọc nhân tài cho bộ máy nhà nước mà còn là sự kiện xã hội lớn, tác động sâu rộng tới cả gia đình, cộng đồng và nền kinh tế. Hàng triệu người trẻ mỗi năm dồn toàn bộ tuổi thanh xuân để chinh phục một suất làm việc trong khu vực công - dù biết rằng, cơ hội thành công vô cùng mong manh.

Cánh cửa hẹp của danh vọng và ổn định

Ở Ấn Độ, kỳ thi tuyển chọn công chức liên bang (UPSC Civil Services Examination) được ví như "đường đến quyền lực". Vượt qua kỳ thi đồng nghĩa với việc bước chân vào tầng lớp tinh hoa: Có địa vị, thu nhập ổn định, chế độ hưu trí tốt và tăng khả năng kết hôn. Năm 2024, có khoảng 1,1 triệu người đăng ký thi, nhưng chỉ 1.000 người được chọn - tỷ lệ trúng tuyển vỏn vẹn 0,2%.

Những người đợi chờ trong một kỳ thi khốc liệt ở Ấn Độ. Ảnh: DH Photo/Deccanherald

Tại Trung Quốc, kỳ thi công chức quốc gia (Guokao) cũng khốc liệt không kém. Dù nền kinh tế đang tăng trưởng chậm lại, cơn sốt làm việc cho nhà nước vẫn chưa hạ nhiệt. Năm ngoái, hơn 3,4 triệu người đăng ký thi Guokao, trong đó chỉ hơn 39.700 người trúng tuyển, chiếm khoảng 1,5%. Với giới trẻ Trung Quốc, đỗ Guokao đồng nghĩa với việc "lên bờ" - thoát khỏi cảnh lao đao trong thị trường việc làm tư nhân nhiều bất ổn.

Lò luyện thi căng thẳng: Đằng sau một suất công chức

Quy trình tuyển chọn ở cả hai quốc gia đều kéo dài và đầy thử thách. Thí sinh ở Ấn Độ phải vượt qua vòng sơ loại với 2 bài trắc nghiệm, sau đó là kỳ thi chính gồm 9 bài viết trong 27 giờ và một vòng phỏng vấn trực tiếp. Tại Trung Quốc, thí sinh phải làm bài thi viết trong một ngày duy nhất, gồm phần trắc nghiệm và viết luận chính sách, sau đó là phỏng vấn.

Những câu hỏi trong các kỳ thi này thường rất khó, mang tính đánh đố hoặc thiên về học thuật. Thí sinh ở Trung Quốc có thể phải viết luận về tư tưởng chính trị hay phân tích ba khía cạnh của thực thi pháp luật hành chính: Quyền lực, lý lẽ và lợi ích. Ở Ấn Độ, đề bài có thể là: "Những đế chế tương lai sẽ là đế chế của trí tuệ" hoặc "Lương tri có đáng tin hơn luật lệ?".

Để chuẩn bị, nhiều thí sinh bỏ việc, chuyển đến các thành phố lớn như Delhi (Ấn Độ) hay Bắc Kinh (Trung Quốc), sống cùng hàng trăm người cùng cảnh ngộ, ngày ngày luyện thi 8-10 giờ tại các trung tâm. Những người đang đi làm thì học tranh thủ vào sáng sớm hoặc đêm khuya. Với nhiều người, đây là hành trình kéo dài nhiều năm, đầy nỗ lực và hy sinh.

Các thí sinh tranh thủ xem lại tài liệu ôn tập lần cuối trước khi bước vào điểm thi kỳ thi công chức quốc gia tại Thái Nguyên, tỉnh Sơn Tây, Trung Quốc (ngày 26/11/2023). Ảnh: China News Service

Những cái giá rất đắt

Dù được xem là cách lựa chọn công bằng và dựa trên năng lực, các kỳ thi công chức vẫn bị chỉ trích vì đặt nặng việc học thuộc lòng và kỹ năng thi cử, thay vì các kỹ năng cần thiết trong thực tế công vụ như giao tiếp, làm việc nhóm, hay quản lý. Hệ quả là bộ máy hành chính ở cả hai nước đều bị đánh giá chỉ ở mức trung bình về hiệu quả hoạt động - theo xếp hạng của Ngân hàng Thế giới (Trung Quốc đứng ở mức 74%, Ấn Độ là 68% toàn cầu).

Chưa dừng lại ở đó, áp lực tâm lý kéo dài đã đẩy không ít thí sinh vào trầm cảm, thậm chí tự tử sau nhiều lần thất bại. Một ứng viên ở Ấn Độ, Shikha Singh, đã thi 3 lần không đỗ. Trước lần thi thứ 4, cô ôn luyện 10 giờ mỗi ngày và vẫn lo sợ chưa đủ. Ở Trung Quốc, một thí sinh họ Zhong bỏ việc, trở về sống với bố mẹ để chuyên tâm luyện thi, nhưng luôn bất an vì "chỉ có số ít đỗ, còn lại thì sao?".

Về mặt kinh tế, những năm tháng dành cho việc ôn thi là một dạng lãng phí nguồn lực. Nhiều cử nhân trì hoãn gia nhập thị trường lao động, làm giảm tiêu dùng và tích lũy của họ trong dài hạn. Các môn học ôn thi - từ sinh học đến tư tưởng chính trị - có thể giúp giành ghế công chức, nhưng lại ít hữu dụng trong khu vực tư nhân.

Cần một cách chọn lọc mới?

Trước áp lực và giới hạn của mô hình thi tuyển truyền thống, cả Ấn Độ và Trung Quốc đều đang thử nghiệm các hướng đi mới. Ấn Độ đã khởi động chương trình "tuyển chọn bên ngoài", cho phép các chuyên gia tư nhân gia nhập khu vực công. Trung Quốc cũng đang áp dụng mô hình tuyển dụng hợp đồng ngắn hạn, căn cứ vào kinh nghiệm thực tế thay vì điểm thi. Tuy nhiên, đây vẫn là các chương trình thử nghiệm quy mô nhỏ.

Theo The Economic, dù còn nhiều tranh cãi, các kỳ thi công chức ở hai quốc gia đông dân nhất thế giới vẫn là chiếc chìa khóa mở cánh cửa danh vọng. Nhưng để tiến xa hơn và xây dựng một bộ máy hiệu quả, minh bạch, cả Trung Quốc và Ấn Độ có lẽ cần nhiều hơn là những bài thi trí nhớ.

Hoàng Linh