'Lá chắn' cho người yếu thế

Sở Tư pháp tổ chức hội nghị tập huấn về kỹ năng tiếp cận, thực hiện TGPL cho đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi tại xã Như Thanh.

TGVPL Lê Thị Thu Vân đang làm việc tại chi nhánh số 2, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh. Công việc của TGVPL như chị không chỉ là tư vấn, trợ giúp trong các vụ việc mà còn thường xuyên được phân công bào chữa, bảo vệ quyền, lợi ích hợp pháp người bị buộc tội, bị can, bị cáo thuộc diện được TGPL. “Hầu hết người được TGPL trong các vụ án đều thuộc nhóm rất dễ bị tổn thương trước pháp luật: người từ đủ 16 đến dưới 18 tuổi, người khuyết tật, người nhiễm chất độc da cam, người nhiễm HIV, người nghèo... sinh sống ở vùng còn nhiều khó khăn. Nếu không có hoạt động TGPL miễn phí, phần lớn họ không thể tự mình nắm bắt quyền được bào chữa, không đủ khả năng kinh tế để thuê luật sư...”, chị Vân chia sẻ.

Quá trình tham gia tố tụng, TGVPL đều thể hiện tốt vai trò, trách nhiệm trong việc nghiên cứu hồ sơ, tiếp xúc người được TGPL, hướng dẫn họ thực hiện quyền và nghĩa vụ, thu thập tài liệu, đề nghị cơ quan điều tra xem xét các tình tiết có lợi, chuẩn bị luận cứ và tham gia tranh luận tại phiên tòa. Đây chính là chuỗi hoạt động nghiệp vụ góp phần quan trọng trong việc xác định sự thật của vụ án, giúp hội đồng xét xử đánh giá khách quan, toàn diện, đúng bản chất vụ án, bảo đảm quyền và lợi ích cho người được TGPL. Trường hợp của bị cáo L.Đ.N., ở xã Ngọc Lặc, bị truy tố về tội “Trộm cắp tài sản” là một ví dụ. Là thanh niên trẻ, nhận thức pháp luật hạn chế, lại thiếu sự định hướng gia đình, N. dễ dàng rơi vào cám dỗ vật chất. Trong phiên tòa, những lập luận chặt chẽ, thấu tình đạt lý do TGVPL trình bày đã giúp hội đồng xét xử đánh giá toàn diện hơn về nhân thân, hoàn cảnh của bị cáo. Cuối cùng, N. được tuyên án treo - một cơ hội để sửa sai, làm lại cuộc đời thay vì phải chấp hành hình phạt tù.

Một ví dụ khác là bị cáo Đ.V.Q., ở xã Tân Châu, tỉnh Nghệ An trong vụ án “Vi phạm quy định về tham gia giao thông đường bộ”. Q. vốn thuộc hộ nghèo, lại là lao động chính trong gia đình nên nếu phải thi hành án tù sẽ kéo theo nhiều hệ lụy. Từ giai đoạn điều tra, TGVPL đã đồng hành, hướng dẫn bị cáo thu thập thêm các tình tiết giảm nhẹ, thể hiện sự thành khẩn, ăn năn, chủ động bồi thường. Tại phiên tòa, các luận cứ và đề nghị nhân đạo đã được hội đồng xét xử chấp thuận, bị cáo được hưởng án treo. Với quyết định này, pháp luật được áp dụng nghiêm minh mà vẫn bảo đảm tính nhân văn.

Khi một bị cáo trẻ được trao cơ hội làm lại cuộc đời; khi một lao động nghèo tránh được bản án tù để tiếp tục nuôi gia đình; khi những người khuyết tật, người yếu thế có được tiếng nói bình đẳng trước pháp luật - đó chính là lúc hoạt động TGPL thể hiện giá trị xã hội sâu sắc của mình. Thực tiễn cho thấy, vai trò của TGVPL trong hoạt động tố tụng, đặc biệt là tố tụng hình sự ngày càng được khẳng định rõ nét. Tại Thanh Hóa, chỉ tính riêng từ năm 2018 đến nay, Trung tâm TGPL Nhà nước tỉnh đã thực hiện khoảng 8.000 vụ việc, trong đó có hơn 98% là vụ việc tham gia tố tụng, chủ yếu là tố tụng hình sự. Đáng chú ý, hơn 90% vụ việc có sự đồng hành của TGVPL ngay từ giai đoạn điều tra của vụ án hình sự. Chất lượng tham gia tố tụng của đội ngũ TGVPL cũng được đánh giá cao. Trên 90% số vụ việc được xếp loại đạt chất lượng tốt, thể hiện sự tiến bộ rõ rệt trong kỹ năng tranh tụng và khả năng phối hợp giữa TGVPL với các cơ quan tiến hành tố tụng. Nhiều vụ việc cho thấy khi TGVPL tham gia tích cực, người được TGPL được tuyên mức án nhẹ hơn, được chuyển khung hình phạt phù hợp hoặc được áp dụng các chính sách khoan hồng theo quy định. Những con số này không chỉ phản ánh hiệu quả vận hành của hệ thống TGPL mà cho thấy vai trò của TGVPL trong cải cách tư pháp đang ngày càng được khẳng định rõ nét.

Trong bối cảnh cải cách tư pháp đang được đẩy mạnh, quyền con người, quyền công dân ngày càng được đề cao, hoạt động TGPL miễn phí cho người yếu thế đóng vai trò như một “lá chắn” bảo đảm công lý được thực thi một cách bình đẳng. Tuy nhiên, hoạt động TGPL vẫn đứng trước không ít thách thức khi khối lượng công việc tăng, tính chất vụ án phức tạp, yêu cầu về chất lượng tranh tụng ngày một cao. Để nâng cao hiệu quả hoạt động, cần tiếp tục hoàn thiện cơ chế pháp lý, tăng cường đào tạo chuyên môn cho TGVPL, nâng cao hiệu quả phối hợp giữa tổ chức TGPL và các cơ quan tiến hành tố tụng. Đồng thời, ứng dụng công nghệ, xây dựng cơ sở dữ liệu hỗ trợ quá trình nghiên cứu hồ sơ, quản lý vụ việc. Đẩy mạnh truyền thông, giúp người dân hiểu rõ quyền được TGPL miễn phí, cách thức tiếp cận dịch vụ và giá trị của chính sách nhân văn này.

Bài và ảnh: Minh Hiền