Lá chắn vững vàng

Đây chính là lý do Tổ chức Khí tượng thế giới (WMO) chọn chủ đề “Chung tay vì một hệ thống cảnh báo sớm toàn diện” cho Ngày Khí tượng thế giới 23/3 năm nay. Không chỉ là một lời kêu gọi, chủ đề này còn đặt ra một yêu cầu cấp thiết để bảo vệ con người trước những cơn thịnh nộ của thiên nhiên.

Gió giật mạnh tại Hải Khẩu, tỉnh Hải Nam, Trung Quốc do ảnh hưởng của bão Yagi, ngày 6/9/2024. Ảnh: THX/TTXVN

Ngày Khí tượng thế giới năm nay đánh dấu 75 năm thành lập WMO, là dịp để cộng đồng quốc tế cùng nhìn nhận và đánh giá vai trò quan trọng của khí tượng thủy văn trong việc đảm bảo cuộc sống an toàn cho mọi người, đặc biệt trong bối cảnh biến đổi khí hậu đang gia tăng khắc nghiệt trên toàn cầu. Năm 2024, thế giới ghi nhận hơn 150 hiện tượng thời tiết cực đoan chưa từng có, gây thiệt hại hàng trăm tỷ USD, khiến ít nhất 11.500 người chết và ảnh hưởng tới gần 150 triệu người.

Các hệ thống cảnh báo sớm sử dụng nhiều loại cảm biến, máy dò và dữ liệu để thu thập dữ liệu về khí hậu và môi trường như nhiệt độ, lượng mưa, mô hình gió và mực nước biển. Thông qua các mô hình dự báo tiên tiến, các hệ thống này đánh giá khả năng xảy ra và mức độ nghiêm trọng của các sự kiện thời tiết cực đoan, giúp người dân có đủ thời gian để chuẩn bị ứng phó và tự bảo vệ mình trước thảm họa.

Với vị trí địa lý thường xuyên chịu ảnh hưởng của động đất, sóng thần và bão, Nhật Bản là một trong những quốc gia tiên phong trong việc triển khai hệ thống cảnh báo sớm hiệu quả với hệ thống cảnh báo khẩn cấp quốc gia J-Alert được triển khai từ tháng 2/2007. Hệ thống này sử dụng vệ tinh để truyền tải nhanh chóng các thông tin khẩn cấp về động đất, sóng thần và các thảm họa khác đến người dân thông qua loa phường, truyền hình, radio và tin nhắn di động trong khoảng từ 4 đến 20 giây. Mục tiêu của J-Alert là tăng tốc độ sơ tán và phối hợp ứng phó khẩn cấp, nhằm giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản trong các tình huống thảm họa.

Tại khu vực Đông Nam Á, Campuchia và Lào đang nỗ lực nâng cao khả năng ứng phó với biến đổi khí hậu thông qua việc phát triển hệ thống cảnh báo sớm. Sáng kiến Hệ thống Cảnh báo sớm và rủi ro khí hậu (CREWS) đã "bật đèn xanh" cho dự án mới kéo dài 4 năm, dự kiến bắt đầu từ tháng 7 năm nay, nhằm thúc đẩy các hệ thống cảnh báo sớm đa nguy cơ và hỗ trợ khả năng phục hồi khí hậu dài hạn tại hai quốc gia này.

Liên minh châu Âu (EU) cũng đã xây dựng các hệ thống cảnh báo và thông tin sớm để giám sát các nguy cơ như động đất, sóng thần, cháy rừng và bão nhiệt đới. Các hệ thống này giúp Trung tâm Điều phối ứng phó khẩn cấp (ERCC) theo dõi tình hình toàn cầu, cung cấp thông tin khoa học chi tiết, hỗ trợ các quốc gia thành viên trong việc ứng phó hiệu quả khi thảm họa xảy ra. Vương quốc Anh đã phân bổ hơn 80 triệu bảng để triển khai các robot theo dõi tác động của tình trạng Trái Đất nóng lên ở Đại Tây Dương và Bắc Cực, từ đó đưa ra những cảnh báo sớm nhất về “điểm tới hạn” của biến đổi khí hậu.

Các chuyên gia đánh giá một hệ thống cảnh báo sớm hiệu quả có thể cứu được nhiều sinh mạng và giảm thiệt hại tới 30% nếu được kích hoạt 24 giờ trước khi thiên tai xảy ra. Tuy nhiên hiện vẫn còn hơn 1/3 dân số thế giới - chủ yếu ở các quốc gia kém phát triển nhất - chưa được bất kỳ hệ thống cảnh báo sớm nào bảo vệ. Tại các khu vực dễ bị tổn thương như các đảo quốc nhỏ, các vùng duyên hải thấp, hay các khu vực có địa hình dễ xảy ra sạt lở, lũ quét, hệ thống cảnh báo sớm vẫn còn nhiều hạn chế.

Với mục tiêu đảm bảo mọi quốc gia trên thế giới đều được bảo vệ khỏi các nguy cơ thiên tai, thảm họa bất ngờ, năm 2022, Tổng Thư ký Liên hợp quốc Antonio Guterres đã đề xuất sáng kiến Cảnh báo sớm cho tất cả (EW4All), trong đó bao gồm việc triển khai các hệ thống cảnh báo sớm cứu sinh, nâng cao năng lực dự đoán và hỗ trợ các nỗ lực phục hồi vào cuối năm 2027. Mặc dù đã có những tiến bộ được ghi nhận về mở rộng phạm vi cảnh báo sớm, song tiến độ vẫn chưa đồng đều giữa các khu vực.

Theo báo cáo về Tình trạng toàn cầu của Hệ thống Cảnh báo sớm đa nguy cơ, chỉ có 50% số quốc gia châu Phi và 40% các quốc gia ở châu Mỹ và Caribe đã báo cáo về việc triển khai Hệ thống cảnh báo sớm đa nguy cơ. Ngay tại các nước đã có hệ thống này, nhiều nơi vẫn còn thiếu các trụ cột để tiến hành cảnh báo sớm có hiệu quả như kiến thức, kỹ năng dự báo, phổ biến cảnh báo và hành động sớm.

Đầu năm nay, Quỹ Khí hậu Xanh đã phê duyệt khoản tài trợ 103,2 triệu USD để tăng cường hệ thống cảnh báo sớm tại các quốc gia dễ bị tổn thương bởi khí hậu, với mục tiêu mang lại lợi ích trực tiếp cho hơn 26 triệu người. Mục tiêu của dự án là cải thiện đánh giá rủi ro, nâng cao khả năng dự báo và đảm bảo các cảnh báo quan trọng đến được với những cộng đồng xa xôi và dễ bị tổn thương nhất.

Một trong những tiến triển quan trọng trong lĩnh vực cảnh báo sớm thời gian qua là việc áp dụng công nghệ tiên tiến để nâng cao độ chính xác và tốc độ cảnh báo. Các hệ thống vệ tinh quan sát Trái Đất, trí tuệ nhân tạo (AI) và mô hình dự báo khí hậu đã giúp cải thiện đáng kể khả năng phát hiện và dự đoán các hiện tượng thời tiết nguy hiểm. Các quốc gia phát triển đã triển khai những nền tảng dữ liệu lớn, kết hợp nhiều nguồn thông tin để phân tích và đưa ra cảnh báo nhanh chóng hơn. Tuy nhiên, một vấn đề lớn là sự chênh lệch trong năng lực triển khai các công nghệ này giữa các nước giàu và nước nghèo.

Với đường bờ biển dài hơn 3.000 km và nằm trong vùng ảnh hưởng mạnh của bão, Việt Nam thường xuyên hứng chịu các hình thái thời tiết cực đoan như bão, áp thấp nhiệt đới, lũ lụt, hạn hán và xâm nhập mặn. Trong những năm gần đây, việc xây dựng hệ thống cảnh báo sớm, đầu tư vào các trạm quan trắc khí tượng, radar thời tiết và hệ thống dự báo hiện đại đã và đang được đẩy mạnh. Tuy nhiên, vẫn còn nhiều thách thức cần giải quyết.

Thách thức lớn nhất là làm sao để hệ thống cảnh báo sớm không chỉ dừng lại ở mức độ cảnh báo mà còn phải chuyển hóa thành hành động thực tế trong cộng đồng. Việc xây dựng các kịch bản ứng phó, tổ chức diễn tập thường xuyên, và lồng ghép kiến thức về thiên tai vào hệ thống giáo dục là những biện pháp cần thiết để đảm bảo rằng khi thảm họa xảy ra, mọi người đều có nhận thức và chủ động ứng phó để bảo vệ mình và cộng đồng. Bên cạnh đó là tăng cường hợp tác quốc tế để tiếp cận các công nghệ tiên tiến hơn

Có thể thấy hệ thống cảnh báo sớm là lá chắn vững vàng bảo vệ con người và nền kinh tế trước những thảm họa thiên nhiên ngày càng khốc liệt. Việc triển khai các hệ thống cảnh báo toàn diện không chỉ giúp giảm thiểu thiệt hại về người và tài sản mà còn tạo điều kiện để cộng đồng chủ động thích ứng với những biến đổi khí hậu khắc nghiệt.

Tuy nhiên, để cảnh báo sớm thực sự hiệu quả, đầu tư vào công nghệ là chưa đủ, mà còn cần sự phối hợp chặt chẽ giữa các chính phủ, tổ chức quốc tế, doanh nghiệp và cộng đồng địa phương. Khi cùng chung tay thu hẹp khoảng cách trong tiếp cận cảnh báo sớm, thế giới có thể xây dựng một tương lai an toàn, bền vững hơn cho cả nhân loại.

Trà Ly (TTXVN)