La Giang - Đức Thọ nối mạch ngàn năm

Thiên Nhẫn trùng trùng soi bóng Tam Soa

Nhà nghiên cứu văn hóa Thái Kim Đỉnh từng viết: “Đôi bờ vùng đất nằm lọt giữa triền Đông Thiên Nhẫn và triền Bắc Trà Sơn, từ bờ Đông Ngàn Sâu đến bờ Nam Ngàn Cả, thời Lê sơ mang tên huyện La Giang... “La”, chữ Hán mượn để ghi âm lại có nghĩa “là” lụa là. Dòng sông như một dải lụa xanh lam, uốn lượn giữa đôi bờ xanh lục.

Đôi bờ sông La.

Sách “Yên Hội thôn chí” viết: “Đây là nơi núi sông giao hội, âm dương hòa hợp, xứng đáng là con sông đẹp nhất của Nghệ An” (Nghệ Tĩnh). Sông chảy về xuôi hòa vào Ngàn Cả (sông Lam) tạo nên những bờ xôi ruộng mật, những mát ngọt lúa ngô, những làng nghề trồng dâu nuôi tằm, nấu hến, đóng thuyền ven sông và những câu hò, điệu ví thiết tha ân tình. Đặc biệt, nghề dệt lụa ở Kẻ Hạ (Tùng Ảnh) nổi tiếng cả nước: Ai về Hà Tĩnh thì về. Mặc áo lụa Hạ, uống chè Hương Sơn.

Núi thường gắn liền với sông. Tùng Lĩnh - rú thông đứng ở đầu làng Tùng Ảnh. Đời Lê, Hồng Đức thứ 9, vị Phúc Thần Đinh Lễ - một vị tướng của nghĩa quân Lam Sơn được phong tước hiệu Linh Cảm đại vương, do đó, ngôi đền thờ trên mái Tây Tùng Lĩnh còn gọi là đền Linh Cảm, núi Tùng Lĩnh cũng gọi là núi Linh Cảm.

Sau này, cầu bắc qua sông cũng gọi là cầu Linh Cảm. Linh Cảm trở thành vùng đất quanh chân núi Tùng Lĩnh.

Khu vực núi Quần Hội - nơi an nghỉ của cố Tổng Bí thư Trần Phú.

Núi sông giao hòa quấn quýt đã tạo nên một vùng địa linh. Tùng Ảnh có nghĩa là bóng thông núi Tùng, nơi đã sản sinh ra những người con kiên trung, giàu nghĩa khí của bao đời. Ngoài núi Tùng Lĩnh, nơi đây còn có núi Quần Hội (nơi an nghỉ của cố Tổng Bí thư Trần Phú), đồi Vọng Sơn, đồi Chùa (chùa Đá), rú Son, rú Mực (nơi an nghỉ của cụ Phan Đình Phùng)...

“Trai Đông Thái, gái Yên Hồ”. Làng khoa bảng Đông Thái, 1 trong 20 làng khoa bảng nổi tiếng Việt Nam, trước đây thuộc xã An Đồng, tổng Việt Yên, huyện La Sơn, phủ Đức Thọ, nay thuộc xã Tùng Ảnh, huyện Đức Thọ, là nơi phát tích của nhiều dòng họ trứ danh như: họ Phan, Trần, Bùi, Hoàng... Trong 10 thế kỷ khoa cử qua các triều đại phong kiến Việt Nam, Hà Tĩnh có 148 vị đại khoa thì đất Yên Hồ có đến 8 vị.

Sông vẫn còn in bóng người thuở trước...

Khí chất sông núi đã tạo nên cốt cách tâm hồn con người. Nghĩa sĩ Đại vương Nguyễn Biểu ở thế kỷ XV hiên ngang lẫm liệt trước sự uy hiếp của kẻ thù, nổi danh với câu chuyện “ăn cỗ đầu người” khi đi sứ sang Trung Quốc.

Đồng chí Trần Phú - người con ưu tú của quê hương Đức Thọ. Ảnh tư liệu.

Đình nguyên Tiến sĩ Phan Đình Phùng không chỉ là người học rộng mà còn nuôi chí lớn cứu nước trong phong trào Cần Vương, gần 10 năm trời lập căn cứ địa ở Vũ Quang để chống Pháp... Vùng địa linh này là nguồn cội quê cha của cố Tổng Bí thư Trần Phú, nơi những ngày dạy học ở Vinh, Trần Phú thường về đây để được tiếp nhận thêm hào khí ông cha. Giờ đây, đồng chí đã trở về yên nghỉ trên đồi cao lộng gió, đêm ngày nghe tiếng thông reo và dòng La hát ru giấc ngủ vĩnh hằng.

Ngoài làng khoa bảng Đông Thái, Đức Thọ còn có nhiều làng quê văn vật, có truyền thống hiếu học như: Yên Hồ, Trung Lễ, Bùi Xá... Đây cũng là quê hương của học giả Bùi Dương Lịch, tướng công Lê Bôi, nhà văn Hoàng Ngọc Phách, luật sư Phan Anh, học giả Hoàng Xuân Hãn, Giáo sư Lê Văn Thiêm, Anh hùng Lê Thiệu Huy, GS.TS. - Nhà giáo Nhân dân Trần Thu Hà, Anh hùng Lao động Nguyễn Thị Thảo...

Dòng sông La mát ngọt đôi bờ cũng là nơi tắm mát tuổi thơ của 4 nữ thanh niên xung phong trong Tiểu đội 4 - C552 đã hy sinh anh dũng vào ngày 24/7/1968 tại Ngã ba Đồng Lộc gồm: Trần Thị Rạng, Hà Thị Xanh, Dương Thị Xuân, Võ Thị Hà.

Mạch nguồn truyền thống, hành trang quý giá

Thừa hưởng mạch nguồn lịch sử văn hóa, những mát ngọt phù sa chắt lọc qua bao tháng năm của quê hương, những người con Đức Thọ hôm nay đã biết nhân lên các giá trị truyền thống, làm giàu đẹp thêm vùng đất La Giang, Chi La, Kẻ La xưa.

Vượt lên những đau thương mất mát của chiến tranh, thiên tai, Đảng bộ và Nhân dân Đức Thọ đã đi đầu trong các cuộc cách mạng do Đảng khởi xướng, hăng say lao động sản xuất, phát triển ngành nghề truyền thống, trau dồi sự học, bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa. Những cánh đồng lúa màu mỡ bát ngát ở Đức Thọ luôn cho năng suất cao.

Đức Thọ ngày càng đổi mới, phát triển, xứng danh quê hương của cố Tổng Bí thư Trần Phú.

Những làng quê NTM kiểu mẫu đẹp tươi, thanh bình đã trở thành điểm đến thu hút nhiều người đến tham quan. Sản phẩm mộc Thái Yên, bún, hến Đức Thọ, bánh gai làng Khoóng, rượu Thanh Lạng, ruốc cáy sông La... theo chân người đi khắp các miền quê trong và ngoài tỉnh.

Năm 2023, Đức Thọ có 2 xã được công nhận đạt chuẩn NTM nâng cao (Quang Vĩnh và Trường Sơn); 3 xã được công nhận đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (Thanh Bình Thịnh, Yên Hồ, Lâm Trung Thủy). Đến nay, toàn huyện có 8/15 xã đạt chuẩn NTM nâng cao; 4/15 xã đạt chuẩn NTM kiểu mẫu, 125/142 thôn đạt chuẩn NTM kiểu mẫu (đạt chỉ tiêu xã NTM nâng cao và vượt 2 xã NTM kiểu mẫu so với Nghị quyết Đại hội Đảng bộ huyện lần thứ XXX, nhiệm kỳ 2020-2025 đề ra). Đức Thọ đang phấn đấu đạt chuẩn huyện NTM nâng cao trong năm 2024.

Toàn huyện hiện có 94 di tích lịch sử văn hóa, trong đó, 15 di tích được xếp hạng quốc gia, 66 di tích xếp hạng cấp tỉnh. Tiêu biểu là: khu mộ Phan Đình Phùng, Khu di tích Tổng Bí thư Trần Phú, nhà thờ Phan Đình Phùng, đền Đinh Lễ, nhà thờ Bùi Dương Lịch, đền thờ Nghĩa vương Nguyễn Biểu, chùa Am... Đây là các địa chỉ giáo dục truyền thống cho thế hệ trẻ cả nước và là điểm tham quan du lịch hấp dẫn du khách.

Truyền thống học hành khoa bảng của các tiền nhân được thế hệ hôm nay viết tiếp. Tiêu biểu là tấm gương 2 cha con Giáo sư Phùng Hồ (SN 1938) và Phùng Hồ Hải (SN 1970, ở Bùi Xá, là Viện trưởng Viện Toán học Việt Nam)... Năm 2023, toàn huyện có 254 em được công nhận học sinh giỏi cấp tỉnh, 6 em đạt giải học sinh giỏi quốc gia, 14 em đạt chứng chỉ ngoại ngữ quốc tế. Các trường THPT Nguyễn Thị Minh Khai, THPT Trần Phú, THCS Hoàng Xuân Hãn, Tiểu học thị trấn Đức Thọ luôn là điển hình của ngành GD&ĐT Hà Tĩnh.

Bùi Minh Huệ