Lạm dụng chụp cắt lớp vi tính có thể gây ung thư?
Các chuyên gia nhấn mạnh lợi ích lâm sàng của chụp cắt lớp vi tính vẫn vượt trội, nhưng cần hạn chế việc chỉ định không cần thiết.
Chụp cắt lớp vi tính (CT) là kỹ thuật sử dụng tia X - tia bức xạ để ghi lại được hình ảnh chi tiết bên trong cơ thể. Kỹ thuật được bác sĩ áp dụng để tìm kiếm các dấu hiệu bất thường bên trong cơ thể, lên kế hoạch phẫu thuật hoặc kiểm tra xem phương pháp điều trị có hiệu quả với người bệnh hay không. Đây là kỹ thuật hình ảnh hiện đại, có vai trò quan trọng trong chẩn đoán và điều trị nhiều bệnh lý nguy hiểm. Tuy nhiên, một số chuyên gia cho rằng, chụp CT có thể dẫn đến ung thư vì lượng bức xạ từ máy chụp.
Theo daibieunhandan.vn, một nghiên cứu vừa được công bố trên JAMA Internal Medicine do chuyên gia Mỹ - Anh thực hiện dự báo: liều bức xạ ion hóa thấp từ các ca chụp CT thực hiện trong năm 2023 ở Mỹ có thể liên quan tới khoảng 103.000 ca ung thư trong tương lai, tương đương 5% tổng số ca ung thư mới ở nước này. Con số này được mô phỏng dựa trên dữ liệu lịch sử của các sự kiện bức xạ lớn và lượng hóa từ cơ sở dữ liệu 143 bệnh viện, phòng khám ngoại trú trên toàn quốc.
Tiến sĩ Rebecca Smith-Bindman, Đại học California, San Francisco nhấn mạnh: “Những tác hại tiềm ẩn của chụp CT thường bị bỏ qua. Ngay cả nguy cơ rất nhỏ cũng có thể dẫn đến số lượng lớn ca ung thư, vì mức độ sử dụng CT tại Mỹ quá cao”.
Theo nhiều nghiên cứu quốc tế, liều bức xạ trong một lần chụp CT thấp và nguy cơ gây ung thư ở mức cá nhân được xem là rất nhỏ. Tuy nhiên, khi xét trên quy mô dân số và tần suất sử dụng cao tại nhiều hệ thống y tế, rủi ro cộng dồn trở nên đáng lưu ý.
Các chuyên gia quốc tế đang cảnh báo về nguy cơ phơi nhiễm bức xạ ion hóa tích lũy - yếu tố có thể làm tăng rủi ro ung thư trong dài hạn/Ảnh daibieunhandan.vn
Một số mô phỏng khoa học cho thấy bức xạ ion hóa liều thấp - dù thấp hơn nhiều so với các sự kiện phơi nhiễm lớn - vẫn có thể góp phần vào tỷ lệ ung thư trong tương lai. Những dự báo này dựa trên phân tích dữ liệu từ các cơ sở y tế lớn và kết quả theo dõi dài hạn ở nhóm người từng tiếp xúc với bức xạ, chẳng hạn người sống sót sau bom nguyên tử hay sự cố hạt nhân.
Dẫu vậy, các nhà nghiên cứu thừa nhận rằng mối liên hệ giữa bức xạ liều thấp và ung thư vẫn là vấn đề gây tranh cãi, đòi hỏi các nghiên cứu nhiều thập niên mới có thể đưa ra bằng chứng kết luận.
Chụp CT giúp phát hiện sớm nhiều bệnh lý nguy hiểm như đột quỵ, xuất huyết não, chấn thương nặng, ung thư phổi ở nhóm nguy cơ cao… và đã chứng minh rõ hiệu quả cứu sống bệnh nhân.
Các chuyên gia nhấn mạnh rằng không nên từ chối chụp CT khi có chỉ định y khoa, vì trong đa số trường hợp, lợi ích chẩn đoán vượt xa nguy cơ bức xạ. Tuy nhiên, cảnh báo lớn nhất hiện nay là việc lạm dụng chụp CT, cụ thể: Chỉ định CT cho các trường hợp không thật sự cần thiết; Chụp lặp lại nhiều lần mà không có đánh giá đầy đủ về lịch sử phơi nhiễm; Không ưu tiên các phương pháp thay thế an toàn hơn như siêu âm hoặc MRI trong những trường hợp phù hợp.
Ảnh minh họa/Internet
Nhiều hiệp hội chuyên ngành khuyến nghị các cơ sở y tế cần tuân thủ nguyên tắc “ALARA” – As Low As Reasonably Achievable (liều càng thấp càng tốt nhưng vẫn đảm bảo chất lượng chẩn đoán), đồng thời chuẩn hóa quy trình, điều chỉnh liều theo độ tuổi - thể trạng - vùng chụp.
Chụp CT là công cụ chẩn đoán hữu hiệu, nhưng đi cùng với đó là trách nhiệm kiểm soát phơi nhiễm bức xạ một cách khoa học và hợp lý.
Theo PNO, trước đây, bác sĩ người Pháp Jean François Biset - Giám đốc Y khoa Bệnh viện Quốc tế Mỹ cũng đã cảnh báo, một nghiên cứu tại Mỹ ghi nhận cứ 500 người khỏe mạnh có chụp 1 lần CT bụng (phát ra tia X với liều 8msv) trong một năm thì một thời gian sau sẽ có 1 người bị ung thư liên quan đến việc chụp CT. Việc chụp tia X vượt mức cho phép có thể gây ra bất cứ loại ung thư nào trong cơ thể, nhưng dễ gặp nhất ở ngay vị trí tia X chiếu vào, nhiều nhất là ung thư tuyến giáp, ung thư máu và ung thư tinh hoàn.
Còn theo bác sĩ Trần Thu Phượng - Khoa Chẩn đoán hình ảnh, Bệnh viện AIH, tâm lý người Việt rất sợ bị bệnh, nhưng lại chưa ý thức tia X có hại như thế nào. Mỗi khi chưa an tâm với chẩn đoán của bác sĩ, bệnh nhân lại mong mỏi được bác sĩ chụp phim. Quan niệm này khác với người nước ngoài. Bệnh nhân nước ngoài họ hiểu rõ tia X độc hại nên cho dù bác sĩ chỉ định chụp chiếu họ vẫn xin phép được suy nghĩ có nên thực hiện hay không.
Bác sĩ Phượng cảnh báo, X-quang, CT và PET/CT đều phát ra tia X độc hại cho cơ thể nên Tổ chức Y tế Thế giới khuyến nghị liều tia X tối đa được phép chụp chiếu trên cơ thể người bệnh là 1msv/năm.
X-quang được phép chụp thường quy trong khám sức khỏe định kỳ, tối đa 2 lần/năm nhưng CT và PET/CT thì không. Nếu những bệnh viện có máy x-quang mới thì tia X phát ra cho một lần chụp là 0,02msv, còn máy cũ khoảng 0,05msv.
Nếu chụp X-quang phát hiện bất thường mới bắt buộc chụp CT cắt lớp kỹ hơn để xác định tổn thương đó là gì. Theo bác sĩ Phượng, lượng tia X phát ra từ CT và PET/CT cao gấp nhiều lần so với X-quang. Nếu như bệnh nhân chụp CT cột sống sẽ “ăn” 1,5msv tia X (vượt 50% tia X được khuyến cáo), CT não đến 2msv (gấp đôi lượng tia X cảnh báo), CT xương là 5-6msv, CT ngực đến 7msv, CT bụng 8msv.
Chuyên gia khuyến cáo, khi muốn chụp CT, PET/CT để kiểm tra sức khỏe cần cân nhắc xem lợi ích và nguy cơ tia X mang lại, chứ đừng tốn kém tiền bạc lại nguy hại cho sức khỏe. Vì “ăn” tia X quá liều có thể không có hại ngay, nhưng sau 10-20 năm có thể hình thành ung thư.
Tổng hợp các phân tích quốc tế cho thấy: Trẻ em và thanh thiếu niên nhạy cảm hơn với bức xạ ion hóa so với người trưởng thành; Trẻ dưới một tuổi có khả năng tăng nguy cơ ung thư tuyến giáp trong tương lai nếu chụp CT nhiều lần; Nữ giới nói chung có mức nhạy cảm với bức xạ cao hơn nam giới. Với các nhóm này, cân nhắc giữa lợi ích và rủi ro cần được thực hiện thận trọng hơn.
