Làm xuất bản sách dạy tôi điều gì?

Kiên nhẫn như người trồng cây

Làm xuất bản nghiêm túc, không thể qua 1 đêm, bạn có được 1.000 cuốn sách được; mà là đều đặn 5-10 cuốn được xuất bản mỗi tháng. Như vậy, sau 5 năm, 10 năm, tài sản sách để bán mới có được 500, 1.000 cuốn.

Những ngày đầu khởi nghiệp, Saigon Books nhỏ xíu, sách in ra chỉ vài cuốn. Nhưng bộ máy thì phải đầy đủ: từ bản quyền, biên tập, thiết kế, in ấn, kho vận, đến kinh doanh, truyền thông. Doanh thu không đủ bù chi phí, tôi phải bù lỗ để giữ người, giữ công ty. Nhiều đêm ngồi lại, thấy mình như đang ôm một giấc mơ quá lớn.

Rồi tôi hiểu: làm sách giống như trồng cây. Bạn không thể bắt cây ra trái ngay mùa đầu tiên. Phải kiên nhẫn gieo hạt, chăm bón, chờ thời gian. Năm tháng trôi, từng cuốn sách nhỏ góp lại, dần dần tạo thành gia tài tri thức của công ty sách.

Chất lượng - vết khắc dài lâu

Một chiếc áo mặc không vừa, khách hàng có thể bỏ đi. Nhưng một cuốn sách sai sót thì nằm mãi đó, trên kệ, trong tủ, như một vết nhơ không xóa được.

Tôi từng chứng kiến những nhà xuất bản mất uy tín chỉ vì vài cuốn làm ẩu. Độc giả thất vọng, cộng đồng truyền nhau hình ảnh lỗi sai. Và niềm tin - thứ mất đi khó lấy lại nhất cũng theo đó mà mất.

Làm sách dạy tôi bài học rằng, chất lượng không phải là khẩu hiệu. Nó chính là sinh mệnh của công ty, là danh dự của người làm nghề.

Ông Nguyễn Tuấn Quỳnh - Chủ tịch HĐQT Saigon Books

Truyền thông - ánh sáng và bóng tối

Ngày nay, thủ tục để xuất bản một cuốn sách rất đơn giản. Làm ra 1 cuốn sách hay thì khó hơn. Nhưng khó nhất là bán được sách. Thị trường sách Việt Nam rất nhỏ, tỷ lệ đọc sách thấp nên một cuốn sách bán trên 5.000 bản trong 1 năm đã được xem là bestsellers.

Và thắng thua trong việc bán sách hiện nay là dựa vào truyền thông online, livestream trên các nền tảng Tiktok, Facebook, Shopee... Có những cuốn sách bán hàng trăm nghìn bản chỉ nhờ một lời giới thiệu vô tình trên mạng xã hội. Nhưng cũng có cuốn được quảng bá rầm rộ, khi độc giả cầm lên lại thất vọng, rồi quay sang tẩy chay, chỉ trích.

Truyền thông là con dao hai lưỡi. Nó có thể nâng một cuốn sách lên, cũng có thể dìm nó xuống đáy. Làm sách khiến tôi thấm thía rằng: truyền thông phải đi cùng sự trung thực. Bởi nếu chỉ chạy theo hào nhoáng, bạn có thể bán được một lần, nhưng sẽ mất độc giả mãi mãi.

Trung thực để giữ người, giữ nghề

Xuất bản ở Việt Nam không dễ làm giàu. Phần lớn chỉ đủ nuôi bộ máy. Trong cảnh khó, người ta dễ nghĩ đến đường tắt: in lậu, ăn theo sách bestsellers, bớt xén quyền lợi tác giả.

Nhưng “mình làm, nhân viên mình biết”. Người làm sách thường yêu chữ nghĩa, trọng tri thức. Vì vậy, để giữ uy tín thương hiệu, giữ được đội ngũ nhân viên giỏi, lãnh đạo phải kinh doanh trung thực và sòng phẳng. Đồng thời, phải tôn trọng tác giả, tôn trọng độc giả và tôn trọng nhân viên của mình.

Hiểu con người và xã hội

Khi kinh tế khó khăn, độc giả thường tìm sách về quản lý tài chính cá nhân. Khi dịch bệnh bùng phát, nhu cầu lại nghiêng về sách chữa lành, an yên. Và khi công nghệ trỗi dậy, những cuốn sách về AI, khởi nghiệp hay kỹ năng mới nhanh chóng trở thành lựa chọn hàng đầu.

Thị trường sách Việt Nam nhiều năm qua cho thấy rõ điều đó. Giai đoạn 2010s, khi lớp trẻ bước vào công cuộc khởi nghiệp và hội nhập, dòng sách self-help và phát triển bản thân bùng nổ. Đến những năm gần đây, khi trí tuệ nhân tạo và công nghệ số lên ngôi, hàng loạt tựa sách về AI, chuyển đổi số, khởi nghiệp sáng tạo liên tục xuất hiện và được đón nhận nồng nhiệt.

Nghề làm sách dạy tôi rằng, người làm sách không chỉ đơn thuần là người chọn bản thảo. Họ phải trở thành người biết bắt nhịp với xã hội, lắng nghe để nhận ra những lo âu, khát khao, kỳ vọng của độc giả. Và chính từ sự thấu hiểu đó, họ mới có thể mang đến những cuốn sách phù hợp, đồng hành cùng cộng đồng trên hành trình sống và học hỏi.

Vốn xã hội - tài sản vô hình

Một cuốn sách đi đến tay bạn đọc là công sức của biết bao người: tác giả, dịch giả, biên tập viên, thiết kế, in ấn, phát hành, truyền thông. Không ai có thể làm một mình.

Tôi học được rằng, vốn quý nhất không chỉ là tiền, mà là niềm tin. Tác giả tin giao bản thảo, nhân viên tin đi cùng, độc giả tin bỏ tiền mua sách. Tất cả đều bắt đầu từ hai chữ “tin”. Và khi còn giữ được niềm tin, ta còn giữ được nghề.

Đóng góp nhỏ nhoi nhưng ý nghĩa

Có những cuốn sách xuất bản hôm nay bán chậm, nhưng nhiều năm sau lại thành kinh điển. Có những trang sách lặng lẽ đi cùng bạn trẻ suốt tuổi trưởng thành, giúp họ chọn nghề, chọn lối sống, thậm chí chọn cách yêu thương.

Mỗi lần nghe độc giả chia sẻ rằng họ thay đổi một chút nhờ những cuốn sách mình làm, tôi thấy bao vất vả, thua lỗ cũng trở nên xứng đáng. Bởi giá trị của xuất bản đâu chỉ là doanh thu, mà là để lại chút gì đó cho xã hội, cho thế hệ sau.

Làm xuất bản dạy tôi kiên nhẫn như người trồng cây, dạy tôi giữ chữ tín, dạy tôi lắng nghe xã hội và trân trọng con người. Nhưng trên hết, nó cho tôi một niềm tin: nếu còn người đọc sách và còn người làm sách tử tế, chúng ta vẫn còn hy vọng vào một tương lai văn minh, nhân ái.

(*) Chủ tịch HĐQT Saigon Books

Nguyễn Tuấn Quỳnh (*)