Làng có 'kho gạo' ở lưng chừng trời

Chỉ sau vài năm, nhiều cây gạo đã cho tầm gửi, tạo nguồn thu ổn định cho gia đình. Tiếng lành đồn xa về công dụng của tầm gửi gạo nên giá bán tươi hay khô đều gấp nhiều lần trồng lúa. Vì quý mà người dân nơi đây quen gọi là “trầm gửi”.

Từ câu chuyện tình cảm động...

Tháng Ba, dọc triền đê sông Hồng gió lồng lộng thổi. Người phương xa cứ theo đường đê, nhìn những thân tầm gửi rủ xuống trên những cây gạo già đang nở hoa đỏ rực, là biết đã đến làng có “kho gạo” để ở lưng chừng trời.

Đó là xã Hiền Quan thuộc huyện Tam Nông, tỉnh Phú Thọ... Không ai biết cây gạo có ở Hiền Quan từ bao giờ. Ngay cả những người cao tuổi nhất làng cũng chỉ biết, lúc tóc họ còn để chỏm đã ra bờ đê nhặt hoa trên những cây gạo cổ thụ chơi đồ hàng.

Cây gạo cứ thế sống với người Hiền Quan tự bao đời, trở thành nỗi nhớ của mỗi người con nơi đây khi xa quê...

Theo các bậc cao niên trong làng thì cây gạo gắn với một câu chuyện tình cảm động. Chuyện xưa kể lại, từ rất lâu khi trần gian mưa gió thất thường, có một chàng trai đã dũng cảm lên tận thiên đình hỏi ý kiến ngọc hoàng về việc này.

Bản tính thông minh, lương thiện và thương người của chàng khiến Ngọc Hoàng vô cùng hài lòng giữ lại làm thần mưa. Trong khi đó, ở hạ giới người yêu của chàng ngày đêm trông ngóng chàng về...

Biết chuyện Ngọc Hoàng đã cho phép người yêu của chàng hóa thân và trở thành loài hoa có nét đẹp mộc mạc mà quyến rũ đó chính là hoa gạo.

Nàng chọn hóa thân thành hoa gạo cũng chính vì màu đỏ của hoa giống như màu khăn mà chàng đã trao tặng nàng trước khi lên đường. Nàng muốn chàng có thể nhận ra mình qua màu sắc rực rỡ mà nồng nàn như tình yêu của nàng dành cho chàng vậy.

Hiền Quan là địa phương hiện còn trồng nhiều cây gạo nhất tỉnh Phú Thọ với hàng trăm cây. Cây ở ven sông, cây mọc trong đồng, cây trồng ngoài bãi và đây cũng là nơi có nhiều cây gạo buông tầm gửi nhất tỉnh.

Là loài thực vật sống nhờ, nhưng tiếng lành đồn xa về công dụng của tầm gửi cây gạo nên giá bán tầm gửi tươi hay khô đều gấp nhiều lần trồng lúa, có lẽ vì quý mà người dân nơi đây quen gọi là “trầm gửi”.

Chị Tăng thu hái tầm gửi trên cây gạo 10 năm tuổi.

Đến “kho gạo” dùng cả đời!

Cây gạo có nhiều ở Hiền Quan nhưng không phải cây gạo nào cũng có tầm gửi quấn quýt khắp cành như ở Khu 1 và Khu 2. Có cây to mấy người ôm không xuể, nhưng chỉ cành và lá. Ngược lại, có cây chỉ bằng cổ chân người lớn nhưng tầm gửi đã vấn vít. Bởi vậy, cây gạo nhà nào có tầm gửi, coi như được hưởng “lộc trời”, là nhà có “kho gạo” dùng cả đời không hết!

Cụ Nguyễn Quang Chung, 91 tuổi, ở Khu 1 chia sẻ: Trước đây, gia đình trồng vài chục cây, sau này số lượng cây to 60 - 70 năm ít đi. Rất may mắn là “lộc trời” rơi vào gia đình tôi bởi gần như cây gạo nào cũng cho tầm gửi. Từ nguồn thu tầm gửi mà gia đình tôi xây được nhà cửa, mua sắm vật dụng và nuôi con ăn học.

Hiện gia đình có hơn trăm cây gạo, trong đó có hơn chục cây lâu năm đã cho tầm gửi đều đặn, tạo nguồn thu ổn định cho gia đình, còn lại là cây trồng mới hoặc cây 10 - 15 năm. Cây gạo ưa nước, trồng chỗ trũng, trời quang thì càng phát triển nhanh. Cơ ngơi gia đình tôi có được như ngày hôm nay phần lớn nhờ tầm gửi gạo. Mỗi năm, gia đình thu được khoảng vài tạ, đem về từ 100 - 300 triệu đồng/năm.

Cũng theo cụ Chung thì tầm gửi gạo không thể cấy được. Chim ăn nhả hạt tầm gửi vào cây gạo, hạt bật mầm bén rễ, bám vào thân cây gạo mà phát triển. Trước việc tầm gửi có giá trị kinh tế cao, nhiều gia đình đem cành tầm gửi ghép vào thân cây gạo không có tầm gửi. Tuy nhiên, chỉ vài hôm sau thì những cành tầm gửi này héo dần và chết.

Cụ Chung bên cây gạo chỉ mới trồng được vài năm nhưng đã buông tầm gửi.

Xã Hiền Quan hiện nay có tới vài chục cây gạo cho tầm gửi, từ vài chục cân đến hàng tạ/năm, trong đó tập trung nhiều ở Khu 1 và Khu 2. Nhà ông Chu Văn Vượng ở Khu 2 có cây gạo to, thân mọc dày tầm gửi. Mỗi năm, cây gạo này cho nguồn thu trên trăm triệu đồng.

Ngoài ra, các gia đình Nguyệt Phượng ở Khu 8, Thịnh Toàn, Liên Hoan ở Khu 2 và Tăng Tám ở Khu 1 cũng đều coi việc thu hoạch, bán tầm gửi gạo là một trong những nguồn lợi đáng kể, để ra được một khoản “có tấm có món” mỗi năm.

Hiện giá bán tại gốc là 500.000 đồng/kg tươi, còn tầm gửi đã phơi khô thì từ 1 - 1,2 triệu đồng/kg. Vào ngày 5/5 âm lịch hàng năm, người các nơi tấp nập đổ về Hiền Quan mua tầm gửi, vì theo kinh nghiệm dân gian đó là ngày hái thuốc. Dược tính của tầm gửi đạt đến độ cao nhất.

Người mua tầm gửi có tâm lý phải đến tận gốc, mắt thấy, tay sờ mới yên tâm, mua khô lại sợ đồ giả. Nhiều khách ở Hà Nội và các tỉnh, thành lân cận, hàng năm cứ vào dịp này lại đến thu mua hàng tạ.

Chị Nguyễn Thị Thảo ở Hoàng Mai, TP Hà Nội cho biết, gia đình chị sử dụng tầm gửi gạo để nấu nước uống hàng ngày từ nhiều năm nay. Chị thấy tầm gửi gạo rất tốt cho tiêu hóa và cải thiện chức năng gan, thận.

Cứ vào dịp từ cuối tháng Ba trở đi, chị lại trực tiếp về tận Hiền Quan để mua tầm gửi tươi về phơi khô để dùng dần trong năm.

Trước đây, dân gian chỉ thu hái tầm gửi vào ngày 5/5 âm lịch nhưng giờ đây tầm gửi được thu hái quanh năm. Với những cây gạo tầm trung thì có thể bắc thang trèo lên thu hoạch bằng tay chứ không dùng dao chặt để tránh thân tầm gửi bị khô.

Thu hoạch tầm gửi cũng đòi hỏi có kỹ thuật và kinh nghiệm, chỉ cắt những cành có chiều dài ít nhất 50 cm, để lại những cành ngắn để gối vụ. Phải cắt đúng kỳ, chứ để lâu ngày tầm gửi ăn chết cả cây gạo thì “mất cả chì lẫn chài”. Bởi nếu không có tầm gửi thì cây gạo cũng chỉ đứng chật vườn, ướm nắng các loại cây khác chứ không có giá trị kinh tế.

Tầm gửi gạo đang đem lại giá trị kinh tế cao cho người dân Hiền Quan khi cây nhiều cho thu nhập cả trăm triệu đồng, cây ít cũng vài chục triệu đồng. Tuy nhiên, vài năm trở lại đây, số lượng cây gạo cổ thụ tại xã Hiền Quan bị cỗi, sâu đục thân nên chết khá nhiều.

Để đầu tư “kho gạo”, một số gia đình có diện tích vườn rộng đã trồng thêm cây gạo, coi đây là hướng phát triển kinh tế hộ. Sau vài năm, nhiều cây gạo đã cho tầm gửi, tạo nguồn thu ổn định cho gia đình.

Theo Đông y vỏ và thân cây gạo có vị chát, tính mát giúp thanh nhiệt, giải độc. Người ta thường dùng rễ và thân trong những bài thuốc trị viêm loét dạ dày, lưu thông khí huyết, bổ máu. Hoa gạo không chỉ đẹp mà cũng có tác dụng tiêu viêm kháng khuẩn cũng được sử dụng để làm đẹp da, trị mụn nhọt... Có lẽ vì thế mà tầm gửi gạo hút được dinh dưỡng từ cây mà có thêm nhiều công dụng.

Theo GS.TS Phạm Xuân Sinh - Đại học Dược Hà Nội - chia sẻ thì tầm gửi trên cây gạo có tác dụng tốt để điều trị viêm cầu thận, phù thận, sỏi thận, chức năng gan yếu, gan nóng. Đặc biệt, loại tầm gửi này làm tăng khả năng thải độc của gan và tốt cho phụ nữ sau sinh.

Còn theo Y Dược điển Việt Nam, tầm gửi có tác dụng “ấm đắng mà hạ khí, giảm bại tê và lợi gân xương, ích thận mà huyết mạch thông thương, hết nhức mỏi, dạ dày tiêu hóa”.