Làng làm hương vào tết

Một cơ sở làm hương ở Quán Giò, phường Đông Thọ, TP Thanh Hóa.

Nghề làm hương có mùa vụ quanh năm, nhưng vào dịp cuối năm, không khí làm việc ở làng nghề trở nên khẩn trương hơn. Các cơ sở sản xuất hương hối hả trộn bột, se hương để chuẩn bị cho những chuyến hàng tết. Đến làng hương, không khí tết thật rõ ràng, mùi thơm nồng nàn trong gió. Hàng ngàn bó hương, tăm hương được xếp cẩn thận, bung xòe như đóa hoa, tạo thành một con đường đủ sắc màu.

Bà Lê Thị Lan cho biết: Từ tháng 10, gia đình bà đã bắt đầu chuẩn bị sản xuất hương phục vụ dịp tết, nhưng từ tháng Chạp là thời gian khách hàng đặt mua nhiều nhất. Nhiều thời điểm “cháy hàng” cả gia đình phải “tăng ca” thêm buổi tối, bình quân mỗi dịp tết gia đình cung cấp cho thị trường khoảng 40.000 đến 50.000 nén hương. Ở đây, cung cấp ra thị trường nhiều loại hương khác nhau, như: hương quế, hương vòng, nhưng hương trầm là sản phẩm đặc trưng làm nên thương hiệu. Mỗi cây hương trầm có ba nguyên liệu chính gồm tăm hương, bột trầm và chất keo. Tăm hương là phần lõi được vót từ ruột tre già sau đó mang nhúng vào phẩm màu để tạo chân hương. Để có được màu sắc tươi tắn cho chân hương, người thợ hòa một lượng bột màu thích hợp trong nước nóng, nhúng chân hương qua vài lần, sau đó đem phơi khô nhiều ngày nữa.

Để làm nên những nén hương không chỉ đòi hỏi nhiều nguyên liệu mà còn trải qua nhiều công đoạn công phu. Tuy nhiên, công đoạn quan trọng nhất phải kể đến là gia công bột trầm và se hương. Bột trầm được pha trộn với tỷ lệ thích hợp từ nhiều nguyên liệu khác nhau, như: trầm và các vị tùng, trắc, quy đầu, bạch chỉ, hắc hương, hoa hồi, quế chi; ngoài ra, còn kèm thêm cả vỏ quả bưởi rừng, hoa bưởi khô, quế, bạch đàn... Khi se hương, người thợ phải lăn thật nhẹ và chắc tay để cho bột bám đều vào que hương. Hương sau khi se xong phải đủ nắng mới không bị mốc và để được lâu. Chỉ từng ấy nguyên liệu và công đoạn, song hơn 30 hộ dân ở làng hương Quán Giò làm hương với nhiều công thức khác nhau, nhưng tựu chung lại vẫn là những sản phẩm hương có mùi thơm dịu nhẹ, thân thiện với môi trường và không ảnh hưởng tới sức khỏe người sử dụng.

Cách đây khoảng 10 năm, nhiều hộ làm hương ở làng Đông Khê, xã Hoằng Quỳ, huyện Hoằng Hóa bắt đầu đưa máy móc vào để làm hương, nhằm nâng cao năng suất lao động, đáp ứng nhu cầu sử dụng hương của thị trường. Trước đây, khi làm hoàn toàn thủ công đòi hỏi người làm hương phải thành thục các kỹ thuật nhúng, vê để bột hương dính bám đều vào que. Giờ đây, khi sản xuất bằng máy, người làm nhàn hơn, năng suất cao hơn hẳn, mỗi máy chạy hết công suất có thể sản xuất tới 80 kg hương/ngày, cây hương đều, đẹp. Để sản xuất hương bằng máy, bột nguyên liệu được cho vào máy nhào trộn nhuyễn với nước rồi đổ vào phễu của máy bắn hương. Người làm đưa các tăm hương vào máy để bột nguyên liệu bám đều, hương tự bắn ra bàn. Các nén hương sau khi hoàn thiện được xếp vào thúng, chờ cho se bề mặt rồi đem phơi trên mặt sân hoặc những chiếc phên tre. Mỗi mẻ hương phơi dưới trời nắng to khoảng 1 ngày là khô, trời ít nắng từ 2 đến 3 ngày, sau đó đóng gói thành phẩm. Với nguyên liệu thảo mộc, bí quyết pha trộn riêng biệt, tỉ mỉ trong từng công đoạn nên hương của làng Đông Khê luôn bảo đảm thơm lâu, bền màu, đẹp mắt.

Bên cạnh các hộ đưa máy móc vào làm hương, vẫn còn một số hộ dân lưu giữ được nét văn hóa làm hương thủ công, nhất là loại hương bài. Là một trong số ít hộ còn làm hương theo phương pháp thủ công, ông Đoàn Văn Mậu, làng Đông Khê, xã Hoằng Quỳ, cho biết: Làm hương bằng phương pháp thủ công tuy vất vả nhưng đổi lại nó có một nét đặc trưng riêng tạo nên những nén hương thơm đặc biệt. Sản phẩm luôn được thương lái săn đón mỗi khi tết đến chính là hương bài. Bởi, loại hương này không những có mùi thơm trầm mặc, tạo cảm giác ấm cúng mà còn có thời gian cháy suốt 24 tiếng, nên được người dân ưa chuộng. Vì vậy, những tháng cuối năm, gia đình ông gần như tập trung toàn bộ nhân lực để sản xuất loại hương này. Thu nhập của lao động làm hương cũng nhờ đó mà tăng cao gấp 2 đến 3 lần so với những tháng thông thường trong năm.

Hương Thơm