Làng nghề đậm chất miền Tây giữa lòng TP HCM

Bình Lợi là xã vùng ven còn lưu giữ nhiều nghề truyền thống gắn liền với nông nghiệp đô thị của TP HCM. Bên cạnh các làng nghề nổi danh như nhang Lê Minh Xuân hay mai vàng Bình Lợi, nghề nuôi cá cảnh vẫn được người dân nơi đây duy trì và phát triển tạo nên diện mạo của một cộng đồng vừa giữ nét nghề xưa, vừa hòa nhịp kinh tế hiện đại.

Kỹ thuật cũ trong mô hình nhỏ

Giữa các thửa vườn và mạng kênh mương cũ, mô hình nuôi cá cảnh hộ gia đình vẫn là đặc trưng của Bình Lợi. Mỗi ao đất như một "xưởng" nhỏ, nơi chủ nuôi tự làm tất cả các khâu từ xử lý nước, chọn giống, ương nuôi cho đến chăm sóc cá.

Ông Hùng (48 tuổi) - một trong những hộ nuôi cá lâu năm cho biết đã gắn bó với nghề gần 30 năm. "Hồi xưa ông bà nuôi rồi tới ba má, giờ tôi quen tay thì làm tiếp. Tôi vẫn giữ cách cũ, thay nước, xài phèn với vôi, chứ không đầu tư máy lọc" - ông Hùng kể.

Lớp bèo súng được giữ lại để tạo bóng mát và giúp hạn chế nhiệt độ mặt nước, hỗ trợ cá cảnh sinh trưởng tốt hơn vào mùa nắng

Những giống cá phổ biến được nuôi là cá phát tài và cá chép Nhật loại nhỏ, phù hợp điều kiện nước ao và kỹ thuật thủ công. Cá chủ yếu bán sỉ cho thương lái ở xa và các điểm thu mua tại địa phương. Công việc mỗi ngày xoay quanh việc kiểm tra ao, theo dõi màu nước, chăm sóc cá, phân loại kích thước cá và chuẩn bị cá giao.

Xã Bình Lợi hiện đang có hơn 40 ha nuôi cá cảnh, chủ yếu phát triển theo mô hình hộ gia đình. Thời gian qua, nghề nuôi cá cảnh đã thực sự thay đổi đời sống của nhiều hộ dân ở Bình Lợi, biến vùng đất này thành một trong những làng cá cảnh nổi tiếng của Việt Nam. Trong đó, sự phát triển của hợp tác xã cá cảnh Bình Lợi đã giúp hộ nuôi kết nối thị trường và đảm bảo đầu ra. Việc nuôi cá cảnh vì thế trở nên ổn định hơn, được hỗ trợ kỹ thuật tốt hơn cũng như tạo ra việc làm ổn định cho người lao động tại xã.

Khu vực nuôi kết hợp cải tạo ao của một số hộ dân; nhiều gia đình vẫn mở rộng hoặc chỉnh trang lại bờ ao để phù hợp kỹ thuật nuôi theo mùa

Nghề cá cảnh cùng với trồng mai vàng đã tạo nên diện mạo đặc trưng của Bình Lợi - một vùng ven vừa mang dấu ấn nghề nông cũ, vừa chuyển mình theo kinh tế đô thị. Những con đường nhỏ xen giữa các ao cá, vườn tạp và nhà dân tạo nên một không gian làng nghề đậm chất miền Tây giữa lòng TP HCM.

Hướng tới xuất khẩu

Nghề nuôi cá cảnh tại Bình Lợi dù chịu áp lực chi phí và nguồn nước nhưng vẫn được duy trì ổn định. Giá thức ăn tăng buộc hộ nuôi điều chỉnh quy mô, tính toán kỹ hơn để giữ lợi nhuận. "Hồi trước mua bao thức ăn có 200.000 đồng, giờ 300.000 đồng rồi. Chi phí tăng mà khách thì ít hơn" - ông Hùng chia sẻ.

Tỉ lệ hao hụt cũng là một vấn đề lớn. Với mô hình nhỏ, mức hao hụt ảnh hưởng trực tiếp đến lợi nhuận, buộc nhiều gia đình không dám mở rộng. "Mỗi vụ hao hụt tầm 30% là chuyện thường. Cá bệnh, nước không đạt là chết. Nhà mình còn có đất để nuôi chứ ai mà đi thuê đất, thuê người chăm thì thua, nuôi không có lời" - ông Hùng nói thêm.

Các trụ gỗ và ống dẫn nước được dùng để cố định lưới chắn và điều tiết dòng nước ra vào ao, hạn chế cá thất thoát khi thay nước

Dù vậy, nghề nuôi cá cảnh vẫn có vai trò quan trọng trong bức tranh sinh kế tại xã Bình Lợi. Nghề không chỉ tạo nguồn thu phụ mà còn là phần của nếp sinh hoạt gắn với điều kiện đất đai và tập quán sản xuất của địa phương.

Trong kế hoạch phát triển thủy sản của TP HCM đến năm 2030, tầm nhìn 2045, Sở Nông nghiệp và Môi trường đặt mục tiêu đưa kim ngạch xuất khẩu cá cảnh đạt 100 triệu USD, sản lượng đạt khoảng 300 triệu con vào năm 2030.

Để đáp ứng mục tiêu đó, các chương trình tập huấn kỹ thuật, hỗ trợ vốn và xây dựng làng nghề cũng đã được triển khai, tạo điều kiện để hộ nuôi ở Bình Lợi nâng chất lượng sản xuất và mở rộng quy mô theo khả năng của từng gia đình.

Tuy nhiên, vấn đề ô nhiễm nguồn nước khiến cá dễ bệnh và tỉ lệ sống giảm. Một số hộ phản ánh khó tiếp cận vốn, kỹ thuật và hạ tầng hỗ trợ khi nuôi theo mô hình nhỏ lẻ. Những rủi ro này đòi hỏi chính quyền tiếp tục giám sát môi trường, tháo gỡ vướng mắc để nghề phát triển bền vững hơn.

Dù đô thị hóa diễn ra nhanh, nghề cá cảnh tiếp tục là điểm nhấn trong sinh kế vùng ven. Những ao nước rực sắc cá không chỉ phản ánh nếp sản xuất lâu đời mà còn cho thấy khát vọng vươn mình của người dân xã Bình Lợi.

Hồ Tú - Uyên Linh