Lãnh đạo thời AI: Rèn luyện tư duy để sử dụng và dẫn dắt AI

Khi máy móc “biết nói”, lãnh đạo phải thay đổi

Lần đầu tiên trong lịch sử, chúng ta có thể trò chuyện với máy móc bằng thứ ngôn ngữ tự nhiên, ngôn ngữ vốn là công cụ lãnh đạo quen thuộc của mỗi chúng ta. Nhưng khi AI trả lời trôi chảy đến mức mượt mà, con người dễ rơi vào ảo giác rằng “nghe có vẻ đúng” đồng nghĩa với “đúng thật”. Đây là một dạng thiên kiến nhận thức quen thuộc trong tâm lý học con người khiến chúng ta gán cho nó cảm giác đúng đắn dù không kiểm chứng. Và vì AI phản hồi cực nhanh, vai trò lãnh đạo cũng dịch chuyển: Không còn là “người đưa ra đáp án” mà trở thành người đặt câu hỏi đúng, người vừa sử dụng AI, vừa dẫn dắt AI.

Tuy nhiên, rủi ro lớn nhất không đến từ việc dùng AI, mà từ việc dùng AI nhưng thiếu sự tỉnh thức. Có ba chiếc “bẫy” phổ biến nhất:

Tin quá nhanh: AI trả lời trong vài giây. Con người phản ứng trong vài giây. Sự nhanh chóng này tạo ra cảm giác chính xác, làm tư duy phản biện bị “thổi bay”. Một lãnh đạo sâu sắc luôn tự hỏi: “Điều này đúng trong bối cảnh nào?”, chứ không phải: “AI nói gì?”

Chấp nhận thông tin bịa đặt: AI có thể tự tin tạo ra thông tin sai. Và vì câu trả lời mượt mà, chúng ta dễ quên rằng độ trôi chảy và sự thật không phải là đồng minh. Và một câu hỏi đơn giản có thể cứu cả một chiến lược: “Nguồn này ở đâu?”

Nghèo nàn lựa chọn tư duy: Khi lãnh đạo dựa quá nhiều vào đề xuất của AI, tổ chức sẽ dần quen với câu hỏi: “AI nghĩ gì?”, thay vì: “Chúng ta nghĩ gì?”. NLP xem “lack of choice” là trạng thái nghèo nàn nguy hiểm nhất của một hệ thống tư duy.

Giữa hai thế giới - công nghệ và con người - lãnh đạo chính là cây cầu giữ lại sự tỉnh thức

Ba tư duy mới lãnh đạo thời AI phải rèn luyện

AI không yêu cầu lãnh đạo trở thành lập trình viên. AI đòi hỏi lãnh đạo trở thành người đối thoại có trí tuệ - người biết đặt câu hỏi, tạo khung và dẫn dắt AI để nó phục vụ mục tiêu đúng đắn.

Có ba tư duy quan trọng:

Tư duy đối thoại xem AI như cộng sự, không phải thánh nhân

AI không có ý định, không có trực giác, không có hệ giá trị. Nó chỉ có dữ liệu. Vì vậy, người lãnh đạo phải là người tạo khung tư duy: mục tiêu, bối cảnh, tiêu chuẩn và ranh giới sử dụng. AI chỉ phản hồi trong khung đó.

Khảo sát của Harvard Business Review (2024) với các lãnh đạo của Amazon, Adobe, IBM đều chung kết luận: “Người biết đặt khung câu hỏi là người làm chủ AI.”

Tư duy thử nghiệm - học bằng hành động, không bằng nghe kể

Không ai học bơi bằng cách nhìn người khác bơi. AI cũng vậy: phải dùng, thử, sai, điều chỉnh. Google từng thử nghiệm nội bộ: nhóm lãnh đạo sử dụng AI hằng ngày đưa ra chiến lược nhanh hơn 30% so với nhóm chỉ đọc báo cáo từ chuyên viên.

Trạng thái tạo ra hành vi, nhưng hành động mới cũng có khả năng làm thay đổi trạng thái. Khi bạn chủ động thử nghiệm, hành động khác đi, bạn kích hoạt một trạng thái nội tại mới - và khi trạng thái đổi thay, tư duy tự nhiên sẽ đổi theo.

Tư duy trách nhiệm - nền tảng đạo đức của lãnh đạo thời AI

Một quyết định được AI hỗ trợ nhưng gây hại cho con người vẫn là quyết định sai. Một chiến lược dựa trên dữ liệu nhưng vi phạm nhân tính vẫn là thất bại. Trạng thái của người lãnh đạo - sự tỉnh thức, bản lĩnh và nhân tính chính là nền tảng định hình mọi hành vi lãnh đạo. Trạng thái bên trong quyết định cách họ nhìn, cách họ lựa chọn và cách họ phản ứng trước thách thức. Khi trạng thái thay đổi, toàn bộ chất lượng hành vi và ảnh hưởng lãnh đạo cũng thay đổi theo.

AI có thể học nhanh. AI có thể xử lý dữ liệu khổng lồ. AI có thể mô phỏng cảm xúc bằng ngôn ngữ nhưng AI không thể thay thế trực giác của người lãnh đạo, khả năng cảm nhận con người, sức mạnh tạo niềm tin, bản lĩnh đối diện hậu quả và phẩm chất nhân bản - thứ cốt lõi của mọi tổ chức vững mạnh AI càng mạnh, vai trò con người càng rõ: Chúng ta không phải chạy đua với máy móc, chúng ta phải trở thành phiên bản sâu sắc hơn của chính mình. Đó chính là bản chất của trí tuệ lãnh đạo thời đại AI: Sự hòa quyện giữa dữ liệu sắc bén và tâm thức tỉnh thức.

Khi AI thay đổi thế giới, lãnh đạo cần thay đổi chính mình. Kỷ nguyên AI không phải cuộc cạnh tranh giữa người và máy, mà là hành trình nâng cấp chính năng lực lãnh đạo của mỗi chúng ta. Khi bạn rèn luyện tư duy đối thoại, tư duy thử nghiệm và tư duy trách nhiệm, bạn đang đưa chính mình lên một nấc thang mới của trí tuệ.

TS. Quách Tuấn Khanh