Lãnh đạo trong kỷ nguyên AI: Đặt con người làm trung tâm của đổi mới

Trí tuệ nhân tạo đã bước ra khỏi giai đoạn thử nghiệm để trở thành lực lượng định hình cách thế giới quản trị, đổi mới và cạnh tranh trong nền kinh tế số. Tuy nhiên, cùng sự phát triển đó là hàng loạt hệ lụy như thông tin sai lệch, thiên kiến, lạm dụng dữ liệu hay những khoảng trống đạo đức.

Câu hỏi lớn đặt ra cho các nhà lãnh đạo hiện nay không còn là “AI có thể làm gì?”, mà là “AI cần được dẫn dắt như thế nào?”. Trong một thế giới vận hành bởi thuật toán, nhu cầu về các khuôn khổ đạo đức, hệ thống số minh bạch và phong cách lãnh đạo đặt con người làm trung tâm trở nên cấp thiết hơn bao giờ hết.

Ông Nguyễn Anh Tuấn, đồng sáng lập, đồng chủ tịch kiêm CEO Boston Global Forum (Nguồn: Boston Global Forum)

Ở điểm giao thoa giữa đổi mới và trách nhiệm đó, ông Nguyễn Anh Tuấn, đồng sáng lập, đồng chủ tịch kiêm CEO Boston Global Forum, đồng thời là người khởi xướng AI World Society (AIWS) và AIWS Digital Asset Standards Initiative (AIWS-DASI), mang đến một góc nhìn đột phá.

Trong cuộc phỏng vấn độc quyền, ông chia sẻ cách tích hợp quản trị đạo đức vào chuyển đổi số từ tính xác thực AI, tiêu chuẩn chứng nhận tài sản số, đến đổi mới lấy con người làm trung tâm và hợp tác toàn cầu.

Vượt ra ngoài tầm chiến lược, những tư tưởng này đặt ra thách thức cho các nhà lãnh đạo: hãy nhìn xa hơn hiệu quả và đột phá công nghệ, để xây dựng những hệ thống nâng đỡ xã hội, bảo vệ sự thật và giữ gìn giá trị con người trong một thế giới ngày càng vận hành bằng thuật toán.

Hành trình lãnh đạo

- Ông đã làm việc với nhiều nguyên thủ, thống đốc và giáo sư tại các trường như Harvard. Những cộng tác đó mang đến cho ông bài học gì về kiểu lãnh đạo mà Kỷ nguyên AI đòi hỏi?

Lãnh đạo trong Kỷ nguyên AI đòi hỏi nhiều hơn quyền lực hay sự nổi tiếng. Nó đòi hỏi tầm nhìn, lòng trắc ẩn, khả năng đổi mới và sự sáng suốt về mặt đạo đức. Qua quá trình làm việc với các nhà lãnh đạo toàn cầu, các thống đốc và các giáo sư danh tiếng – đặc biệt tại Harvard – tôi nhận thấy những người tạo ra ảnh hưởng lớn nhất hôm nay là những người có khả năng suy nghĩ đi trước, luôn biết tiên liệu cả cơ hội lẫn rủi ro của AI.

Họ cũng hành động với tinh thần trách nhiệm sâu sắc, luôn gắn các quyết định của mình với việc bảo vệ phẩm giá và phúc lợi con người. Họ đổi mới với mục tiêu rõ ràng, sử dụng công nghệ không chỉ để tối ưu hóa hay nâng cao quyền lực, mà để phục vụ nhân loại theo những cách đúng đắn, hiệu quả và có ý nghĩa. Đồng thời, họ phản ứng nhanh nhạy trước tốc độ thay đổi của thời đại AI, nhưng luôn cân bằng giữa sự nhanh chóng và sự thận trọng.

Lãnh đạo ngày nay, theo tôi, không thể chạy theo sự tán thưởng ngắn hạn, mà phải dựa trên trách nhiệm lâu dài. Lãnh đạo thực sự phải suy nghĩ cùng con người, vì con người và dựa vào con người, trao quyền cho cộng đồng thay vì thao túng họ.

Một yếu tố không thể thiếu là sự hiểu biết và tôn trọng giữa các tôn giáo và văn hóa. Tương lai phải mang tính bao trùm, kế thừa những giá trị tinh thần và văn hóa của nhiều truyền thống khác nhau. Trí tuệ nhân tạo có đạo đức không thể phát triển nếu thiếu nền tảng của sự đồng cảm, tôn trọng lẫn nhau và la bàn đạo đức chung.

Đây chính là những bài học đã định hình cách tôi xây dựng AI World Society và mô hình lãnh đạo nhân văn cho kỷ nguyên mới.

Sáng kiến AIWS-DASI

- Điều gì truyền cảm hứng để ông tạo ra AIWS Digital Asset Standards Initiative (AIWS-DASI)? Có khoảnh khắc nào khiến ông nhận ra sự cấp bách của mô hình này?

Ý tưởng xây dựng AIWS-DASI xuất phát từ nhận thức rõ ràng rằng hệ sinh thái tài sản số đang trở nên hỗn loạn, thiếu tin cậy và dễ bị lạm dụng. Đến cuối tháng 12/2024, tôi chứng kiến sự bùng nổ của các hành vi phi đạo đức – từ nói dối, lừa đảo, thao túng đến tội phạm mạng – lan rộng trên các nền tảng tài sản số. Người dùng mất niềm tin vì không có giá trị chung, không có minh bạch và hoàn toàn thiếu một khuôn khổ đạo đức dẫn dắt. Đó là thời điểm tôi nhận ra tính cấp bách của mô hình này.

Tôi hiểu rằng nếu chúng ta muốn tài sản số thực sự trao quyền và hỗ trợ phát triển một nền kinh tế mới thay vì trở thành công cụ bóc lột, chúng ta cần xây dựng một nền tảng dựa trên đạo đức, trách nhiệm, minh bạch và tôn trọng nhân phẩm. Vì vậy, tôi thành lập AIWS-DASI như một phần trong tầm nhìn của AI World Society.

Với tôi, AIWS-DASI không chỉ là một bộ tiêu chuẩn kỹ thuật mà là một khế ước đạo đức – xã hội về cách tài sản số cần được tạo lập, định giá và sử dụng, với AI đóng vai trò hỗ trợ đáng tin cậy thay vì công cụ thao túng. Mục tiêu của nó là kiến tạo một nền kinh tế của niềm tin và nâng cao sự liêm chính trong không gian số.

- AIWS-DASI giới thiệu hệ thống chứng nhận đạo đức đầu tiên cho tài sản số. Chứng nhận này vận hành ra sao và đối tượng nào có thể đăng ký? Ông có thể giải thích thêm về mục tiêu cốt lõi của hệ thống này không?

Hệ thống chứng nhận đạo đức của AIWS-DASI là một cơ chế tiên phong nhằm đảm bảo tính liêm chính, minh bạch và khả năng tin cậy trong thị trường tài sản số. Quy trình chứng nhận được điều hành bởi Hội đồng AIWS-DASI và được xem xét độc lập bởi AIWS Asset Board – gồm các chuyên gia toàn cầu trong lĩnh vực AI, tài chính, an ninh mạng, luật pháp và đạo đức.

Các cá nhân, nhà sáng tạo, startup, nền tảng và tổ chức đều có thể nộp tài sản của mình để đánh giá. Mỗi tài sản sẽ được thẩm định dựa trên tính minh bạch về nguồn gốc, mức độ tuân thủ đạo đức AI, các biện pháp bảo vệ quyền riêng tư, khả năng truy vết, tác động môi trường và giá trị xã hội.

Những tài sản đáp ứng các tiêu chí này sẽ nhận Nhãn Đạo đức AIWS, giúp người dùng dễ dàng nhận diện sản phẩm số có trách nhiệm và đáng tin cậy. Mục tiêu của hệ thống là chống gian lận, giảm thiểu hành vi lạm dụng và hướng tới một nền kinh tế số nhân văn.

- AIWS khác gì so với các sáng kiến đạo đức AI khác trên thế giới và ông kỳ vọng tạo ra tác động gì?

AIWS khác biệt ở cả tầm nhìn và cấu trúc. Nhiều sáng kiến quốc tế chỉ tập trung vào việc thiết lập nguyên tắc hoặc khung lý thuyết, trong khi AIWS hướng tới xây dựng một mô hình xã hội toàn diện cho kỷ nguyên AI. Mô hình đó kết nối quản trị, kinh tế số, giáo dục, văn hóa và giá trị tinh thần thành một hệ sinh thái thống nhất. Đối với AIWS, vấn đề không chỉ là AI nên tránh điều gì, mà còn là AI có thể đóng góp điều gì cho nhân loại.

Các chương trình như AIWS Government 24/7, AIWS Film Park, AIWS Music for Humanity hay AIWS Digital Assets là những nỗ lực để biến đạo đức AI thành trải nghiệm thực tế.

Thông qua hợp tác với các trường đại học như Harvard, MIT và các nhà hoạch định chính sách, chúng tôi muốn góp phần định hình một kỷ nguyên khai sáng mới, nơi AI trở thành lực lượng củng cố đạo đức, sáng tạo và văn hóa thay vì làm suy yếu chúng.

Quản trị, công nghệ và đạo đức

- Làm thế nào để quy trình chứng nhận AIWS-DASI đảm bảo minh bạch, có trách nhiệm và tránh bị lạm dụng?

AIWS-DASI được thiết kế với kiến trúc quản trị nhiều tầng nhằm đảm bảo tính liêm chính ở tất cả các giai đoạn. Một hội đồng tài sản độc lập với thành viên là các chuyên gia uy tín toàn cầu giám sát framework chứng nhận, đánh giá hồ sơ và theo dõi việc tuân thủ. Họ có quyền thu hồi chứng nhận nếu có vi phạm.

Các tiêu chí đánh giá được công bố công khai, đảm bảo rằng mọi ứng viên đều được đánh giá dựa trên tiêu chuẩn rõ ràng, tránh thiên vị hoặc quyết định tùy tiện. AIWS-DASI cũng duy trì một sổ đăng ký công khai, chống sửa đổi, ghi lại mọi quyết định chứng nhận để cộng đồng giám sát.

Một cơ chế bảo vệ người tố giác và quy trình kháng nghị độc lập giúp đảm bảo mọi khiếu nại đều được xem xét công bằng. Chứng nhận có thời hạn và phải được đánh giá lại định kỳ, bảo đảm việc tuân thủ các tiêu chuẩn đạo đức và kỹ thuật luôn được cập nhật.

Cuối cùng, mọi đơn vị tham gia phải ký cam kết tuân thủ Bộ Quy tắc Đạo đức AIWS, trong đó coi trọng sự thật, quyền riêng tư, nhân phẩm và đổi mới có trách nhiệm.

- Các chuyên gia dự đoán gần 90% nội dung trực tuyến trong tương lai có thể do AI tạo ra. Theo ông, cơ chế quản trị nào có thể đảm bảo sự thật và tính xác thực trong bối cảnh đó? Làm sao để sáng tạo của con người không bị lu mờ?

Thách thức lớn nhất không nằm ở việc AI tạo ra nội dung, mà là cách chúng ta quản trị vai trò của AI trong việc định hình nhận thức, giá trị và niềm tin. Theo tôi, AI phải là công cụ, không phải tác giả. Mỗi nội dung do AI tạo ra cần bắt nguồn từ ý tưởng và ý định của con người. AI có thể hỗ trợ tăng tốc độ sáng tạo, mở rộng khả năng biểu đạt và khuếch đại trí tưởng tượng, nhưng nó không bao giờ được thay thế tinh thần sáng tạo độc đáo của con người.

Boston Global Forum và AI World Society đang phát triển các khuôn khổ nhằm xác thực nguồn gốc và ý định sáng tạo. Theo đó, mọi nội dung do AI hỗ trợ phải có metadata ghi nhận mức độ AI tham gia – được tạo hoàn toàn bởi AI, hỗ trợ bởi AI hay do con người sáng tạo.

AIWS-DASI cũng đưa ra tiêu chuẩn đạo đức đối với các nền tảng nội dung, bảo đảm tính minh bạch, tôn trọng và sự thật trong từng lớp của nội dung số. Các dự án văn hóa của AIWS như AIWS Film Park và AIWS Music for Humanity cũng được thiết kế để tôn vinh sáng tạo con người, chứng minh rằng AI có thể mở rộng sức mạnh kể chuyện của con người mà không làm mất đi linh hồn của tác phẩm.

- Các quốc gia đang phát triển có thể tham gia vào cuộc đối thoại toàn cầu về đạo đức AI và quản trị số như thế nào?

Các quốc gia đang phát triển đóng vai trò đặc biệt quan trọng trong việc định hình tương lai đạo đức của AI. Họ không phải là những người thụ động tiếp nhận công nghệ mà phải trở thành đồng kiến tạo tiêu chuẩn và giá trị toàn cầu. Nếu họ không tham gia từ sớm, các khuôn khổ quốc tế có thể được xây dựng mà không quan tâm đến thực tế của họ, dẫn đến gia tăng bất bình đẳng và khoảng cách số.

Sự tham gia của họ giúp bảo vệ lợi ích quốc gia, văn hóa, chủ quyền và tương lai kinh tế. Họ cũng có thể tận dụng AI như công cụ “vượt lên” các rào cản truyền thống trong y tế, giáo dục hay quản trị. Các giá trị văn hóa và tinh thần sâu sắc của họ – như sự bao dung, cộng đồng và lòng trắc ẩn – có thể mang đến những đóng góp quan trọng cho đạo đức AI toàn cầu.

Họ có thể tham gia thông qua việc đồng hành cùng các liên minh như Boston Global Forum và AIWS-DASI, chia sẻ câu chuyện, mô hình và thách thức của chính họ để giúp xây dựng bộ tiêu chuẩn mang tính toàn diện hơn.

Việc xây dựng năng lực đào tạo nhân lực AI, tạo ra các mô hình thử nghiệm đạo đức ngay tại địa phương và phát triển các chương trình giáo dục liên ngành cũng giúp họ trở thành những đối tác bình đẳng trong cuộc chơi toàn cầu.

Đổi mới lấy con người làm trung tâm

- “Đổi mới lấy con người làm trung tâm” có ý nghĩa gì với ông trong thực tế? Làm sao doanh nghiệp và chính phủ có thể áp dụng tư duy này?

Với tôi, đổi mới lấy con người làm trung tâm nghĩa là tất cả sự phát triển công nghệ phải bắt đầu và kết thúc bằng việc nâng cao phẩm giá, phúc lợi và sức mạnh của con người. Điều đó không chỉ là cải thiện trải nghiệm người dùng, mà là đặt công nghệ trong mối quan hệ có trách nhiệm với đời sống và quyền con người.

Trong thực tế, điều này có nghĩa là trước tiên chúng ta phải bắt đầu từ nhu cầu của con người chứ không phải khả năng của công nghệ.

Câu hỏi đầu tiên luôn phải là: chúng ta đang giải quyết vấn đề gì cho con người, và chúng ta có thể giúp họ phát triển như thế nào. Người dùng không phải là dữ liệu, mà là những đối tác có khả năng lựa chọn và tự chủ, vì vậy họ cần được cung cấp thông tin minh bạch và khả năng kiểm soát cách công nghệ tác động đến họ. Đổi mới lấy con người làm trung tâm đòi hỏi đạo đức phải được tích hợp ngay từ đầu, chứ không phải thêm vào sau cùng.

Các doanh nghiệp có thể áp dụng tư duy này bằng cách xây dựng các nhóm chuyên trách giá trị con người trong quá trình R&D, tích hợp các tiêu chuẩn như AIWS-DASI vào sản phẩm và cùng người dùng – đặc biệt là những cộng đồng bị ảnh hưởng trực tiếp – tham gia vào quá trình thiết kế.

Chính phủ có thể hiện thực hóa tư duy này thông qua việc thiết lập tiêu chuẩn đạo đức quốc gia, đầu tư vào giáo dục liên ngành, phát triển công nghệ phục vụ công ích và bảo vệ quyền kỹ thuật số của người dân.

Tương lai của AIWS

- Ông hình dung AI World Society sẽ phát triển thế nào trong 10 năm tới?

Tôi hình dung AIWS sẽ trưởng thành thành một hệ sinh thái dân sự — công nghệ toàn cầu, nơi chính phủ, doanh nghiệp, trường đại học và người dân cùng hợp tác trong kỷ nguyên AI để xây dựng một nền văn minh hòa bình, bao trùm và sáng tạo.

AIWS sẽ giúp chuyển đổi mô hình quản trị truyền thống sang mô hình “AIWS Government 24/7”, trong đó các hệ thống AI đáng tin cậy có thể hỗ trợ lãnh đạo và cơ quan công quyền theo cách minh bạch, hiệu quả và đặt giá trị dân chủ ở trung tâm.

AIWS cũng sẽ thúc đẩy hình thành một nền kinh tế số đạo đức dựa trên niềm tin thông qua các sáng kiến như AIWS-DASI, bảo vệ người dùng trước tội phạm công nghệ và giúp người dân ở cả các quốc gia phát triển lẫn đang phát triển tham gia bình đẳng vào nền kinh tế AI.

Văn hóa và tinh thần cũng sẽ là trụ cột quan trọng, với các dự án như AIWS Film Park và AIWS Music for Humanity nhằm gìn giữ và lan tỏa di sản văn hóa, đồng thời tôn vinh vai trò của con người trong sáng tạo.

Tôi kỳ vọng một liên minh rộng lớn của các nền dân chủ – gồm Mỹ, châu Âu, Nhật Bản, Ấn Độ và Đông Nam Á – sẽ cùng AIWS phát triển các tiêu chuẩn AI có trách nhiệm, chống lại các mô hình AI độc đoán, và xây dựng bốn trụ cột: Dân chủ, Đạo đức, Đổi mới và Nhân văn.

Giáo dục cũng sẽ là trọng tâm, với việc mở rộng AIWS University để đào tạo các công dân hiểu biết về đạo đức, văn hóa và công nghệ, giúp họ trở thành nhân tố kiến tạo kỷ nguyên AI.

- Là người đóng góp lớn vào đối thoại toàn cầu về đạo đức AI, điều gì giúp ông giữ sự lạc quan trong bối cảnh AI phát triển nhanh và phức tạp?

Tôi luôn tin rằng phẩm giá, lòng trắc ẩn và trí sáng tạo của con người sẽ vượt qua những thách thức mà công nghệ mang lại. Sự hợp tác toàn cầu giữa các nhà lãnh đạo, giáo sư, nhà tinh thần và giới trẻ – từ Harvard đến Hà Nội, từ Paris đến Tokyo – cho tôi thấy chúng ta có một khát vọng chung là xây dựng một tương lai tốt đẹp.

Các mô hình đạo đức như AIWS và các chương trình của Boston Global Forum là điểm tựa tinh thần cho tôi, bởi chúng chứng minh rằng công nghệ hoàn toàn có thể gắn liền với cái đẹp và sự tử tế.

Những tấm gương như cố Thủ tướng Shinzo Abe, Tổng thống Emmanuel Macron hay Gurudev Sri Sri Ravi Shankar cho thấy rằng lãnh đạo đạo đức là hoàn toàn có thật và có sức mạnh lớn. Năng lượng và tinh thần trách nhiệm của thế hệ trẻ khiến tôi tin rằng họ sẽ mang đến một nền văn minh số khai sáng hơn.

Cuối cùng, tôi nhìn nhận AI như một tấm gương phản chiếu nhân loại: nếu chúng ta hành động bằng đạo đức và lòng trắc ẩn, AI cũng sẽ phản ánh những giá trị đó.

- Ông muốn gửi gắm điều gì tới những nhà lãnh đạo AI của tương lai?

Tôi muốn nhắn nhủ rằng hãy lãnh đạo bằng nhân tính trước tiên. Mỗi thuật toán hay hệ thống AI bạn tạo ra đều có thể tác động đến cuộc sống con người. Hãy luôn đặt lòng trắc ẩn và trách nhiệm lên hàng đầu, và bảo đảm rằng tiến bộ công nghệ không đánh đổi lấy nhân phẩm hay tự do của con người.

Trong thời đại mà thông tin có thể bị bóp méo bởi tốc độ và tự động hóa, sự thật trở nên thiêng liêng. Vì vậy, hãy cam kết với sự minh bạch và liêm chính.

Hãy can đảm đổi mới và đừng chỉ lặp lại những gì đang tồn tại. Sự sáng tạo là nền tảng cho những đột phá trong AI. Đồng thời, hãy biết hợp tác và khiêm nhường, vì không ai có thể xây dựng tương lai một mình.

Cuối cùng, hãy tôn trọng sự đa dạng văn hóa và tinh thần, bởi AI phải phản ánh sự phong phú của nhân loại. Các nhà lãnh đạo AI không chỉ là những người đổi mới, mà là những người gìn giữ tương lai.

- Hành trình từ việc sáng lập VietNamNet đến Boston Global Forum đã hình thành tầm nhìn của ông về công nghệ và quản trị đạo đức như thế nào?

Hành trình của tôi luôn được dẫn dắt bởi mong muốn dùng công nghệ như một lực lượng tốt đẹp. Khi sáng lập và trở thành Tổng Biên tập VietNamNet, tôi muốn truyền thông trở thành nền tảng thúc đẩy hòa giải và lan tỏa lòng khoan dung.

Một trong những sáng kiến đầu tiên tôi thực hiện là Ngày Hòa giải Thế giới, thúc đẩy sự tôn trọng và yêu thương giữa con người. Khi chứng kiến sự phát triển nhanh của AI, tôi nhận thấy cả cơ hội to lớn và rủi ro sâu sắc. Tôi sớm nhận ra sự cấp thiết phải xây dựng khuôn khổ quản trị đạo đức để AI phục vụ con người thay vì ngược lại.

Từ nhận thức đó, tôi hình dung một tương lai nơi AI không thay thế con người, mà trở thành người bạn và người trợ lý chân thành, nâng cao năng lực và phẩm giá của họ. Tầm nhìn này dẫn tôi đến việc thành lập AIWS năm 2017, một khuôn khổ toàn diện để xây dựng xã hội trong Kỷ nguyên AI trên nền tảng đạo đức, giá trị con người và đổi mới.

Ngày nay, thông qua Boston Global Forum, chúng tôi tiếp tục sứ mệnh định hình một tương lai công bằng, hòa bình và khai sáng với AI.

PV