Lãnh đạo Ủy ban Tư pháp Quốc hội nêu 5 chiêu trò lách luật trong đấu thầu

Tham gia thảo luận trước Quốc hội sáng 8/11, Phó Chủ nhiệm Ủy ban Tư pháp Nguyễn Thị Thủy (đoàn Bắc Kạn) cho biết, qua theo dõi các vụ án liên quan đến hoạt động đấu thầu trong thời gian qua, thấy nổi lên 5 chiêu trò phổ biến để lách luật trong đấu thầu. Đó là: chia nhỏ gói thầu; cài cắm các điều khoản để chèn thầu quen; thiết lập liên minh quân xanh, quân đỏ để thông thầu; móc ngoặc với thẩm định giá để nâng khống gói thầu; nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu.

Nói về tình trạng chia tách các gói thầu để mỗi nhà thầu trúng một phần hoặc gom các gói thầu nhỏ lại để tạo thành một gói thầu hết sức phức tạp, mà chỉ có một doanh nghiệp cụ thể mới có thể đáp ứng được, bà Thủy lấy dẫn chứng về trường hợp tại một bệnh viện đa khoa cấp tỉnh được nhắc nhiều trong thời gian vừa qua. “Kết luận Thanh tra của tỉnh đã chỉ rõ, tổng gói thầu mua sắm là hơn 95 tỷ đồng nhưng Giám đốc bệnh viện đã ban hành 1.165 quyết định chỉ định thầu với mỗi gói thầu dưới 100 triệu đồng”, bà Thủy nói.

Chiêu trò thứ hai theo bà Thủy là cài cắm các điều khoản mớm thầu để dành cho người quen, chèn người lạ. “Đây là chốt chặn để ngăn các nhà thầu không mong muốn. Trên thực tế thời gian qua, không ít các chủ đầu tư đã cố ý cài cắm các điều khoản để hướng đến các nhà thầu thân hữu, loại bỏ các nhà thầu khác, từ đó biến đầu thầu rộng rãi thành gói thầu hạn chế”, đại biểu Thủy nói.

Theo nữ đại biểu, thực tế các vụ án đầu thầu vừa qua, cơ quan chức năng xác định được là ngay từ đầu các đối tượng đã bắt tay ngầm, đi đêm, thông đồng, cùng nhau xây dựng tiêu chí thầu, thậm chí cùng nhau xây dựng hồ sơ mời thầu. Bên cạnh đó, có những tiêu chí được xây dựng là phải có bằng khen của Bộ Tài chính về việc đã hoàn thành nghĩa vụ nộp thuế, mà chỉ có doanh nghiệp cụ thể mới có được.

Thứ ba là thiết lập liên minh quân xanh, quân đỏ để quây thầu, vây thầu. Đó là một mảng tối trong đầu thầu thời gian vừa qua đã tạo ra sự cục bộ, thiếu tính cạnh tranh.

“Có tình trạng một số nhà thầu chuyên đi thầu chỉ để trượt, tạo điều kiện góp phần cho nhà thầu đã được chỉ định sẵn trúng thầu. Và có tình trạng với sự tiếp tay của bên mời thầu, chủ đầu tư đã tạo ra cuộc đấu thầu trở thành một vở kịch với sự tham gia của những quân xanh, quân đỏ để sau đó nhà thầu đường đường chính chính trúng thầu. Hệ lụy là khiến cho các doanh nghiệp làm ăn chân chính trượt thầu, mất đi cơ hội đầu tư kinh doanh. Đặc biệt nghiêm trọng là mất đi tiền của đầu tư của Nhà nước, tạo ra những công trình kém chất lượng”, đại biểu Thủy nêu thực trạng.

Thứ tư là tình trạng móc ngoặc thẩm định giá để nâng khống giá trị gói thầu. Từ các vụ án vừa qua cho thấy, nếu chỉ nhìn vào hồ sơ thầu thì đều đúng quy trình, nhưng tìm hiểu kỹ những vụ án mới thấy sự móc ngoặc một cách tinh vi của chủ dự án, chủ đầu tư, đơn vị tư vấn, thẩm định giá và đơn vị thầu đã thổi giá cao gấp nhiều lần so với giá trị thực.

Lấy ví dụ từ vụ án của bệnh viện tim Hà Nội, giá của mỗi stent nhập khẩu từ Ấn Độ về chỉ từ 8-11 triệu đồng, nhưng giá thẩm định và giá trúng thầu đã vọt lên đến 42 triệu đồng/stent, tức là tăng từ 28 – 31 triệu đồng.

“Điều này cho thấy, thời gian qua pháp luật đã giao cho tổ chức thẩm định giá quyền lực quá lớn, trong khi các quy định để kiểm soát quyền lực còn hạn chế”, đại biểu Thủy nhận xét.

Đại biểu Nguyễn Thị Thủy (Bắc Kạn).

Cuối cùng là tình trạng nhũng nhiễu, tiêu cực khác trong hoạt động đấu thầu. Tình trạng vi phạm các quy định của pháp luật, tình trạng lách các quy định pháp luật đều tiềm ẩn hướng tới nguy cơ trục lợi.

“Kết quả khảo sát của Liên đoàn Thương mại và Công nghiệp Việt Nam năm 2021 cho thấy, trong tổng số các doanh nghiệp được khảo sát, có 25% doanh nghiệp phải chủ động chi trả các chi phí không chính thức khi tham gia đấu thầu; 10,3% doanh nghiệp phải chi trả theo gợi ý của cán bộ phụ trách đấu thầu và đáng lưu ý có đến 58,9% doanh nghiệp cho biết, việc chi trả chi phí không chính thức trở thành luật bất thành văn”, đại biểu Thủy dẫn lại số liệu.

Đại biểu Thủy cho rằng, đấu thầu nếu không được quy định và quản lý một cách chặt chẽ sẽ trở thành mảnh đất màu mỡ cho tham nhũng, trục lợi và liên tiếp các vụ án liên quan đã phản ánh việc này.

Trước thực trạng này, bà Thủy kiến nghị các cơ quan thanh tra, điều tra, truy tố, xét xử hướng hoạt động vào mảng đấu thầu để kịp thời phát hiện, xử lý nghiêm những sai phạm. Công khai để khắc phục tình trạng "đi đêm" trong đấu thầu. Theo bà Thủy: "nhấn mạnh công khai là giải pháp của mọi giải pháp", do đó cần tiếp tục rà soát, hoàn thiện hệ thống pháp luật hiện hành, đảm bảo thực hiện chặt chẽ 6 công khai trong đấu thầu, bao gồm: công khai về điều kiện dự thầu; danh sách, năng lực của nhà thầu; điều kiện trúng thầu; quá trình chấm thầu; kết quả chấm thầu; kết quả giải quyết khiếu nại kiến nghị của nhà thầu.

PHẠM DUY