Lấp đầy những khoảng trống trong quản lý tuân thủ thuế

Ngày 23/10, Hội thảo “Thúc đẩy tự giác tuân thủ, đóng góp đầy đủ thuế xây dựng kỷ nguyên hùng cường” do Báo Lao Động phối hợp cùng Cục Thuế - Bộ Tài chính tổ chức. Tại đây, đại diện các cơ quan nhà nước, các doanh nghiệp và các tổ chức quốc tế đều tập trung vào làm rõ các định hướng lớn về cải cách thể chế trong ngành thuế.

6 giải pháp nâng cao sự tự giác tuân thủ thuế

Phát biểu tại Hội thảo, ông Mai Sơn - Phó cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính cho biết, tự giác tuân thủ thuế không chỉ là mục tiêu mà các cơ quan thuế đều hướng tới, mà còn là thước đo sinh động phản ánh hiệu quả quản lý và mức độ tin tưởng của cộng đồng.

Thực tiễn cho thấy, một hệ thống tài chính quốc gia chỉ thực sự bền vững khi người nộp thuế không chỉ nộp thuế vì nghĩa vụ pháp lý bắt buộc, mà còn vì niềm tin và sự đồng thuận trong xã hội - tức họ tin rằng đồng tiền thuế của mình được sử dụng minh bạch, công bằng và đem lại lợi ích chung.

Ông Mai Sơn - Phó cục trưởng Cục Thuế, Bộ Tài chính phát biểu tại hội thảo.

Tại Việt Nam, cơ chế quản lý thuế “tự khai - tự nộp” đã được luật hóa từ năm 2007 theo Luật Quản lý thuế, đánh dấu bước ngoặt cải cách từ mô hình cũ (cơ quan thuế tính thuế, thu thuế, tiền kiểm) sang mô hình hiện đại: người nộp thuế tự tính, tự khai, tự nộp và tự chịu trách nhiệm; cơ quan thuế chuyển sang vai trò đồng hành, hỗ trợ, hậu kiểm và quản lý rủi ro. Từ đó đến nay, ngành Thuế đã không ngừng cải cách, hiện đại hóa, đạt nhiều tiến bộ, góp phần nâng cao mức độ tuân thủ thuế.

Giai đoạn 2021-2025, nhiều kết quả nổi bật đã được ghi nhận như Điện tử hóa, chuyển đổi số toàn diện dịch vụ thuế; Hoàn thiện chính sách, đơn giản hóa thủ tục hành chính; Chú trọng công tác tuyên truyền, hỗ trợ người nộp thuế; Áp dụng cơ chế quản lý thuế dựa trên rủi ro.

Tuy nhiên vẫn còn những khoảng trống trong quản lý tuân thủ thuế. Ông Mai Sơn cho biết, khu vực hộ kinh doanh cá thể (đặc biệt trong lĩnh vực ăn uống, dịch vụ, kinh doanh trực tuyến) vẫn là nhóm nhiều thách thức trong nâng cao tuân thủ tự nguyện. Phần đông hộ cá thể là những người kinh doanh nhỏ lẻ, lớn tuổi, ít có thói quen ghi chép sổ sách kế toán và ngại tiếp cận thủ tục hành chính, nhất là thủ tục điện tử.

“Qua đối thoại, chúng tôi nhận thấy họ rất băn khoăn khi phải minh bạch doanh thu, sử dụng hóa đơn điện tử, ghi chép sổ sách đầy đủ. Nhiều người lo rằng minh bạch doanh thu đồng nghĩa với việc bị ‘nhìn thấy’ toàn bộ hoạt động, dễ bị kiểm tra. Việc người tiêu dùng còn có thói quen ‘không lấy hóa đơn’ càng khiến các hộ kinh doanh chưa thấy động lực phải xuất hóa đơn theo quy định. Đây là nhóm rất cần được tiếp tục hỗ trợ, hướng dẫn tận tình để họ yên tâm đồng hành cùng cơ quan thuế trong lộ trình minh bạch, hiện đại hóa”, Phó cục trưởng Cục Thuế thông tin.

Bên cạnh đó, cũng còn một số người nộp thuế cố tình vi phạm pháp luật thuế: kê khai gian dối, trốn thuế, mua bán hóa đơn bất hợp pháp hoặc cấu kết vi phạm. Nhóm này tuy nhỏ nhưng tác động rất lớn: nếu không phát hiện, xử lý nghiêm sẽ làm suy giảm tính công bằng, minh bạch của pháp luật, cũng như lòng tin và sự đồng thuận trong xã hội. Ngành Thuế đã và đang phối hợp chặt chẽ với các cơ quan chức năng để kịp thời phát hiện, điều tra, xử phạt nghiêm minh, thậm chí khởi tố hình sự các trường hợp này (nhiều vụ điển hình đã được báo chí đưa tin).

Ông Mai Sơn cho biết thêm, trước bối cảnh hiện tại, đứng trước nhiều thách thức, ngành Thuế xác định các định hướng, giải pháp trọng tâm nhằm củng cố niềm tin xã hội, nâng cao sự tự giác tuân thủ thuế.

6 giải pháp được nêu ra bao gồm: Tiếp tục hoàn thiện chính sách pháp luật thuế - minh bạch, đơn giản; Chuyển đổi số, hiện đại hóa quản lý thuế, gắn với xây dựng dữ liệu lớn liên thông; Tái thiết kế quy trình nghiệp vụ, đổi mới phương thức, hệ thống quản lý; Tăng cường hỗ trợ, tuyên truyền phù hợp với từng nhóm người nộp thuế; Kiên quyết phòng chống, gian lận, trốn thuế, xử lý nghiêm vi phạm và Tiếp tục nâng cao năng lực và tinh thần phục vụ của cơ quan thuế.

Chuyển đổi số trong quản lý thuế không chỉ là câu chuyện của Nhà nước

Chia sẻ thông tin tại Hội thảo, ông Frank Van Brunschot - Chuyên gia kinh tế cao cấp, Vụ Các vấn đề tài khóa, Quỹ Tiền tệ Quốc tế (IMF) khẳng định, Việt Nam đã có những bước tiến ấn tượng trong việc hiện đại hóa quản lý thuế. Việc tái cơ cấu Tổng cục Thuế vừa qua đã tạo đà cải cách mới. Cục Thuế hiện đóng một vai trò quan trọng trong việc đảm bảo một sân chơi bình đẳng - nơi những người đóng thuế tuân thủ không bị thiệt thòi so với những người trốn tránh nghĩa vụ của họ.

Tuy nhiên đại diện IMF cũng cho rằng, ngành thuế Việt Nam vẫn còn nhiều việc phải làm. Các hành động thiết thực mà Việt Nam có thể thực hiện ngay là mở rộng Mở rộng quản lý rủi ro tuân thủ ngoài lĩnh vực thí điểm. Mở rộng Kế hoạch cải thiện tuân thủ cho các lĩnh vực khác, áp dụng kinh nghiệm từ việc thí điểm lĩnh vực du lịch. Tập trung vào các lĩnh vực có tiềm năng thu thuế cao và những rủi ro về tuân thủ đã biết trước.

Tiếp theo là Tăng cường quản lý dữ liệu. Đầu tư vào các hệ thống cho phép truy cập an toàn, kịp thời và tích hợp vào dữ liệu của người đóng thuế. Điều này bao gồm cả thu thập dữ liệu của bên thứ ba, dữ liệu rất cần thiết để phân tích rủi ro hiệu quả. Dữ liệu Hải quan rất quan trọng, vì rủi ro tương tự có khả năng xảy ra với người nộp thuế có giá trị cao và giao dịch thương mại có giá trị cao.

Đồng thời, ngành thuế cũng cần xây dựng văn hóa tư duy dựa trên rủi ro. Đào tạo các cán bộ ở tất cả các cấp để hiểu và áp dụng các nguyên tắc quản lý rủi ro tuân thủ. Khuyến khích đổi mới, phản hồi và học hỏi liên tục. Chiến lược cải cách hệ thống thuế của Việt Nam đã chính thức coi quản lý rủi ro tuân thủ là trụ cột để hiện đại hóa quản lý thuế và đảm bảo một sân chơi bình đẳng.

Còn ở phía đơn vị tư vấn thuế và pháp lý, ông Bùi Ngọc Tuấn, Phó tổng Giám đốc Deloitte Việt Nam cũng nhận định, trong bối cảnh kinh tế số toàn cầu và yêu cầu phát triển kinh tế - xã hội trong nước, công cuộc cải cách sâu rộng và số hóa ngành thuế đang diễn ra mạnh mẽ hơn bao giờ hết.

Từ việc triển khai hóa đơn điện tử toàn quốc, thay đổi phương thức quản lý thuế với hộ kinh doanh, quản lý thuế điện tử đối với sàn thương mại điện tử, cho đến việc sửa đổi, bổ sung và thay thế hàng loạt quy định pháp luật về thuế như Luật Thuế giá trị gia tăng có hiệu lực từ 1/7/2025, Luật Thuế thu nhập doanh nghiệp có hiệu lực từ 1/10/2025 và nhiều dự án Luật đang tiếp tục được triển khai, có thể nói Việt Nam đang từng bước tiệm cận mô hình quản lý thuế hiện đại của thế giới.

Tuy nhiên, đại diện Deloitte cũng khẳng định, chuyển đổi số trong quản lý thuế không chỉ là câu chuyện của cơ quan Nhà nước. Với doanh nghiệp, đặc biệt là các tập đoàn tư nhân lớn, doanh nghiệp niêm yết và doanh nghiệp FDI, thực tế này đặt ra yêu cầu mới cần phải chuyển từ tư duy tuân thủ sang tư duy quản trị.

Điều này có nghĩa là doanh nghiệp cần thiết lập hệ thống quản trị thuế tổng thể, bao gồm quy trình, con người và công nghệ, đảm bảo dữ liệu thuế được thống nhất, kiểm soát và truy xuất nhanh chóng. Việc ứng dụng công nghệ dữ liệu để phát hiện sớm sai lệch, cảnh báo rủi ro và tối ưu hóa chi phí thuế hợp pháp cũng là điều cần thiết. Và tiếp đến là kết nối dữ liệu thuế với hệ thống quản trị doanh nghiệp, giúp lãnh đạo cấp cao có thể ra quyết định đầu tư, tài chính và quản trị dòng tiền dựa trên thông tin thời gian thực.

Với những thay đổi tư duy trên, doanh nghiệp có thể chuyển từ “đối phó” với yêu cầu tuân thủ, sang chủ động xây dựng năng lực nội tại. Deloitte Việt Nam tin rằng việc chủ động trong tuân thủ chính là chủ động trong kiểm soát rủi ro, quản trị uy tín, xây dựng giá trị doanh nghiệp và tạo dựng niềm tin, cũng như nâng cao năng lực cạnh tranh trong giai đoạn thế giới đầy biến động như hiện nay.

Nguyên Minh