Lập luận sát hại Soleimani để 'tự vệ' của Mỹ gặp phải sự hoài nghi

Qassem Soleimani, chỉ huy 62 tuổi của Đơn vị đặc nhiệm Quds thuộc Lực lượng Vệ binh Cách mạng Hồi giáo Iran (IRGC), đã thiệt mạng trong cuộc không kích của Mỹ ở Baghdad ngay trong đêm. Cuộc tấn công, theo lệnh của Tổng thống Donald Trump, đã khiến căng thẳng giữa Mỹ và Iran tăng vọt, với việc các quan chức Iran hứa hẹn sẽ trả thù.

Các lính canh Iran cầm một bức ảnh của cố Thiếu tướng Iran Qassem Soleimani, trong một cuộc biểu tình phản đối việc Mỹ tổ chức không kích giết chết Soleimani, người đứng đầu Đơn vị đặc nhiệm Quds và chỉ huy dân quân Iraq Abu Mahdi al-Muhandis, trước văn phòng Liên hợp quốc tại Tehran, Iran ngày 3 tháng 1 năm 2020.

Khi các nhà lập pháp của Đảng Cộng hòa và Dân chủ tranh cãi về sự khôn ngoan của cuộc tấn công, một số chuyên gia pháp lý đã đặt câu hỏi liệu Tổng thống Trump có thẩm quyền pháp lý để ra lệnh giết chết Tướng Soleimani trên đất Iraq mà không được sự cho phép của chính phủ Iraq hay không và liệu điều đó có hợp pháp theo luật pháp quốc tế và Hoa Kỳ hay không.

Thủ tướng Iraq cho biết Washington đã tổ chức cuộc tấn công vi phạm thỏa thuận giữ quân đội Mỹ ở Iraq. Một số phe phái chính trị ở Iraq đã đưa ra lời kêu gọi quân đội Mỹ phải bị trục xuất.

Hiến chương Liên hợp quốc thường cấm sử dụng vũ lực tại các quốc gia khác nhưng có một ngoại lệ nếu một quốc gia đồng ý cho nước khác sử dụng vũ lực trên lãnh thổ của mình. Các chuyên gia pháp lý cho biết việc không có sự đồng ý từ Iraq khiến Hoa Kỳ khó có thể biện minh cho vụ giết người.

Giáo sư Oona Hathaway, một chuyên gia luật quốc tế, nói trên Twitter rằng những tình tiết dường như không bảo vệ cho biện minh rằng cuộc tấn công của Mỹ là một hành động tự vệ - hành động được cho là hợp pháp đối với luật pháp Iraq và quốc tế.

Lầu Năm Góc cho biết việc tiêu diệt Soleimani là nhằm ngăn chặn các kế hoạch tấn công của Iran trong tương lai, trong khi Tổng thống Trump nói rằng tướng Iran bị nhắm mục tiêu vì ông ta đang lên kế hoạch tấn công vào các nhà ngoại giao và quân nhân Mỹ.

Robert Chesney, một chuyên gia luật an ninh quốc gia tại Đại học Texas thuộc Trường Luật Austin, cho biết lập luận tốt nhất của chính quyền cho Liên hợp quốc đó là tự vệ. Nếu Mỹ nhận ra rằng Soleimani đã lên kế hoạch cho hoạt động iết người Mỹ thì Mỹ có quyền tấn công Soleimani để tự vệ.

Scott Anderson, cựu cố vấn pháp lý cho Đại sứ quán Hoa Kỳ tại Baghdad dưới thời Tổng thống Barack Obama, nói rằng sự biện minh của Tổng thống Trump cho đến nay theo luật quốc tế là kém thuyết phục, nhưng ông có thể cố gắng chứng minh rằng chính phủ Iraq không muốn hoặc không thể đối phó với mối đe dọa do Soleimani đặt ra và điều đó cho phép Hoa Kỳ hành động mà không cần sự đồng ý của Iraq.

Điều 51 của Hiến chương Liên hợp quốc bao gồm quyền tự vệ cá nhân hoặc tập thể trước sự tấn công vũ trang. Hoa Kỳ đã sử dụng điều khoản này để biện minh cho hành động ở Syria chống lại phiến quân Nhà nước Hồi giáo năm 2014.

Các lực lượng Hoa Kỳ ở Iraq đã chiến đấu với Nhà nước Hồi giáo, và vẫn còn khoảng 5.000 binh sĩ.

Một thỏa thuận khung chiến lược được ký năm 2008 giữa Washington và Baghdad kêu gọi hợp tác quốc phòng chặt chẽ nhằm ngăn chặn các mối đe dọa đối với chủ quyền, an ninh và toàn vẹn lãnh thổ của Iraq, nhưng đã cấm Hoa Kỳ sử dụng Iraq làm điểm phát động tấn công các nước khác.

Theo luật pháp quốc tế, một quốc gia có thể tự bảo vệ mình nếu hành động tương ứng với mối đe dọa. Agnes Callamard, báo cáo viên đặc biệt của Liên hợp quốc về các vụ hành quyết ngoài tòa án, đã đặt câu hỏi liệu cuộc tấn công này có đáp ứng điều kiện này hay không.

Việc nhắm mục tiêu vào Soleimani có vẻ như trả đũa nhiều hơn cho các hành vi trong quá khứ so với dự đoán cho việc tự vệ sắp xảy ra, Agnes Callamard nói. Những lời biện minh rằng những vụ giết người như vậy là hành động hợp pháp được xác định rất đuối lý và thật khó để tưởng tượng bất kỳ điều nào trong số này có thể áp dụng cho những vụ giết người này.

Các nhà lập pháp dân chủ kêu gọi Tổng thống Trump cung cấp thông tin chi tiết về mối đe dọa sắp xảy ra mà ông nói là Soleimani đã lên kế hoạch thực hiện.

“Tôi tin rằng có một mối đe dọa, nhưng việc đó sắp xảy ra như thế nào vẫn là câu hỏi mà tôi muốn được trả lời”, Thượng nghị sĩ Mark Warner, Phó Chủ tịch Đảng Dân chủ của Ủy ban Tình báo Thượng viện nói.

Các nhà phê bình khác đặt ra câu hỏi về thẩm quyền của Tổng thống Trump trong việc ra lệnh giết Soleimani theo luật pháp Hoa Kỳ, và liệu ông có nên hành động mà không cần thông báo trước cho Quốc hội.

Trong trường hợp của Soleimani, các lập luận tự vệ của chính quyền có thể xoay quanh việc tiết lộ những thông tin cụ thể về kế hoạch để tấn công người Mỹ sắp xảy ra của Soleimani.

Lý do tự vệ có thể cho phép chính quyền hành động mà không cần phải thông báo trước cho Quốc hội hoặc hành động theo ủy quyền của quốc hội trước khi sử dụng lực lượng quân sự.

Các nhà lập pháp dân chủ không bảo vệ Soleimani, người mà các quan chức Hoa Kỳ nói là phải chịu trách nhiệm cho cái chết của hàng trăm người Mỹ, nhưng họ kêu gọi Tổng thống Trump nên tham khảo ý kiến Quốc hội trong tương lai.

“Chính quyền này, giống như tất cả mọi người, có quyền tự vệ”, ông Elissa Slotkin - một nhà phân tích của Cơ quan Tình báo Trung ương, từng làm việc ở Iraq, cho biết. “Tuy nhiên, chính quyền phải tham khảo ý kiến Quốc hội ngay lập tức trước khi hành động”.

Trâm Anh (theo Reuters)