Lầu Năm Góc nỗ lực thoát khỏi sự phụ thuộc vào đất hiếm của Trung Quốc như thế nào?
Lầu Năm Góc chạy đua xây dựng chuỗi cung ứng đất hiếm thay thế Trung Quốc, khi các hạn chế xuất khẩu đẩy chi phí quốc phòng tăng vọt và làm lộ điểm yếu chiến lược của Mỹ.
Từ Australia đến Trung Á, Lầu Năm Góc tăng tốc ký các thỏa thuận khoáng sản chiến lược, nhằm giảm rủi ro an ninh khi Trung Quốc sử dụng đất hiếm như một đòn bẩy trong cạnh tranh cường quốc. Ảnh: AFP/TTXVN
Theo cổng phân tích thông tin News.Az của Azerbaijan ngày 15/12, Lầu Năm Góc đang ráo riết thực hiện một chiến lược quốc phòng trọng yếu nhằm chấm dứt sự phụ thuộc vào Trung Quốc và các quốc gia được coi là "không thân thiện" trong việc cung cấp vật liệu quan trọng.
Dựa trên các diễn biến gần đây, Bộ Quốc phòng (Bộ Chiến tranh) Mỹ có thể bị cấm mua kim loại đất hiếm, nam châm và linh kiện từ Trung Quốc, Nga, Iran và Triều Tiên, có hiệu lực từ ngày 1/1/2027. Hiện tại, trọng tâm chính vẫn là Trung Quốc, nước kiểm soát khoảng 60% sản lượng khai thác và hơn 90% sản lượng chế biến đất hiếm toàn cầu, đặc biệt là các nguyên tố quan trọng cho quân sự như dysprosium và samarium.
Luật pháp Mỹ, bao gồm Đạo luật Ủy quyền Quốc phòng (NDAA), được thiết lập để đa dạng hóa nguồn cung và mở rộng năng lực trong nước, nhằm đảm bảo nguồn vật liệu thiết yếu cho ngành công nghiệp quốc phòng và công nghệ cao, từ chương trình F-35, hệ thống radar cho đến các thiết bị quân sự khác.
Trung Quốc dùng "vũ khí" khoáng sản gây áp lực
Nỗ lực "thoát ly" của Mỹ diễn ra trong bối cảnh căng thẳng leo thang, khi Bắc Kinh bắt đầu áp đặt các biện pháp kiểm soát xuất khẩu riêng đối với một số khoáng sản quý hiếm. Những nỗ lực gây áp lực lên Trung Quốc của chính quyền Tổng thống Mỹ Donald Trump thường kết thúc bằng việc phía Bắc Kinh đưa ra các hạn chế riêng, buộc Washington phải nhượng bộ.
Ví dụ về hệ thống kiểm soát người dùng cuối, theo Wall Street Journal, Trung Quốc đang xây dựng một hệ thống cấp phép mới, cho phép nối lại việc cung cấp kim loại hiếm cho Mỹ nhưng ngăn chặn chúng đến tay các nhà sản xuất vũ khí. Hệ thống này sẽ yêu cầu các nhà cung cấp xác định và xác minh người sử dụng cuối cùng. Nếu được thực thi nghiêm ngặt, nó sẽ gây khó khăn cho các công ty sản xuất cả hàng hóa dân sự và quân sự như ô tô và hàng không vũ trụ trong việc nhập khẩu một số kim loại từ Trung Quốc.
Các hạn chế xuất khẩu của Trung Quốc cũng đã ảnh hưởng nặng nề đến các công ty quốc phòng của Mỹ và đồng minh. Theo Wall Street Journal, những vật liệu này cần thiết cho việc sản xuất hầu hết mọi thứ, từ đạn dược đến máy bay chiến đấu. Giá của một số vật liệu đã tăng gấp 5 lần hoặc hơn; một công ty thậm chí được chào bán samarium với giá cao gấp 60 lần so với bình thường.
Bill Lynn, Giám đốc điều hành chi nhánh tại Mỹ của tập đoàn Leonardo (Italy), cho biết công ty đang đối mặt với nguy cơ cạn kiệt nguồn dự trữ germanium – nguyên tố được sử dụng trong các cảm biến hồng ngoại lắp đặt trên tên lửa – và thừa nhận khả năng chậm trễ giao hàng. Tình hình nghiêm trọng đến mức Lầu Năm Góc yêu cầu các nhà thầu phải loại bỏ nam châm đất hiếm có nguồn gốc từ Trung Quốc khỏi sản phẩm của họ trước năm 2027.
Đa dạng hóa chuỗi cung ứng: Từ Australia đến Trung Á
Nhận thấy không thể gây áp lực trực tiếp lên Trung Quốc, Mỹ đang tích cực tìm kiếm các nguồn cung cấp thay thế.
Thứ nhất, hợp tác với Australia: Vào tháng 10/2025, Mỹ đã ký một thỏa thuận trị giá 8,5 tỷ USD với Australia để cung cấp khoáng sản đất hiếm. Thỏa thuận không chỉ dừng lại ở việc mua bán vật liệu mà còn bao gồm hợp tác phát triển năng lực sản xuất của Australia. Cụ thể, Bộ Quốc phòng Mỹ sẽ tài trợ cho việc phát triển nhà máy chế biến gali của Alcoa tại Australia.
Thứ hai, kỳ vọng vào Trung Á: Mỹ cũng đặt nhiều kỳ vọng vào khu vực Trung Á. Trong chuyến thăm Mỹ của Tổng thống Kazakhstan Kassym-Jomart Tokayev, một thỏa thuận chiến lược trị giá khoảng 1,1 tỷ USD đã được ký kết giữa công ty khai thác mỏ quốc gia Tau-Ken Samruk và các nhà đầu tư Mỹ. Thỏa thuận nhằm cùng phát triển các mỏ vonfram ở vùng Karaganda. Kazakhstan là quốc gia đứng thứ hai thế giới về trữ lượng vonfram, sau Trung Quốc. Theo thỏa thuận, phía Mỹ sẽ tài trợ toàn bộ dự án, trong đó Tau-Ken Samruk giữ 30% cổ phần, 70% còn lại thuộc về các đối tác Mỹ.
Tóm lại, Lầu Năm Góc hiện đang chạy đua với thời gian để xây dựng chuỗi cung ứng bền vững trước thời hạn năm 2027. Liệu Trung Quốc có dễ dàng chấp nhận việc bị đẩy ra khỏi thị trường vật liệu chiến lược này hay không vẫn là một câu hỏi bỏ ngỏ.
