Lịch sử hàng nghìn năm vùng đất Điện Biên

Triển lãm do Trung tâm Lưu trữ quốc gia I, Cục Văn thư và Lưu trữ nhà nước phối hợp với Sở Nội vụ, UBND tỉnh Điện Biên tổ chức nhân kỷ niệm 70 năm chiến thắng Điện Biên Phủ (7/5/1954-7/5/2024), 75 năm thành lập Đảng bộ tỉnh Điện Biên (10/10/1949-10/102024) và 183 năm danh xưng Điện Biên (1841-2024).

Triển lãm sẽ giới thiệu hơn 300 tài liệu, hình ảnh từ các Trung tâm Lưu trữ quốc gia, Trung tâm Lưu trữ lịch sử và Bảo tàng tỉnh Điện Biên, Viện Nghiên cứu Hán - Nôm, Lưu trữ Bộ Quốc phòng Pháp và một số cơ quan, đơn vị tỉnh Điện Biên phản ánh lịch sử tỉnh Điện Biên từ thuở sơ khai đến nay, trong đó có nhiều tài liệu lần đầu tiên được công bố.

Triển lãm đưa công chúng trở về với cội nguồn lịch sử, giúp công chúng có cái nhìn tổng thể và rõ nét hơn về lịch sử hình thành, phát triển của vùng đất Điện Biên.

Với thiết kế không gian 3D lấy ý tưởng từ những địa danh nổi tiếng của tỉnh Điện Biên như thành Bản Phủ, khu di tích chiến trường Điện Biên Phủ, tượng đài chiến thắng Điện Biên Phủ..., triển lãm được bố cục gồm 3 phần.

Vùng đất của người Việt cổ đến danh xưng Điện Biên

Điện Biên xưa thuộc tỉnh Hưng Hóa. Tỉnh Hưng Hóa thời Hùng vương xưa là bộ Tân Hưng. Qua quãng dài lịch sử, đến thời Trần đặt làm đạo Đà Giang, cuối thời Trần đổi làm trấn Thiên Hưng.

Bản đồ thừa tuyên Hưng Hóa thời Hồng Đức (Tài liệu đưa ra trưng bày tại triển lãm). Nguồn: Sách Hồng Đức bản đồ.

Đầu thời Lê đặt 2 lộ Gia Hưng và Quy Hóa thuộc Tây Đạo. Thời Hồng Đức lấy châu Phục Lễ đặt làm phủ An Tây, đặt Hưng Hóa thừa tuyên (cũng gọi là xứ Hưng Hóa) lãnh 3 phủ, 4 huyện và 17 châu.

Năm Minh Mệnh thứ 12 (1831) chia tỉnh hạt, đổi trấn Hưng Hóa làm tỉnh Hưng Hóa. Năm Thiệu Trị thứ 1 (1841), tách các châu Ninh Biên, Tuần Giáo, Lai Châu đặt thêm phủ Điện Biên thuộc tỉnh Hưng Hóa.

Đây là lần đầu tiên danh xưng Điện Biên chính thức xuất hiện trong lịch sử.

Năm Tự Đức thứ 4 (1851), đổi châu Quỳnh Nhai lệ vào phủ Điện Biên và do Lai Châu kiêm nhiếp. Năm thứ 5 (1852) lại đổi Luân Châu lệ vào phủ Điện Biên và do châu Tuần Giáo kiêm nhiếp. Đến cuối thời vua Tự Đức, trước khi có sự can thiệp của thực dân Pháp phủ Điện Biên quản lãnh 5 châu là Ninh Biên, Lai Châu, Luân Châu, Quỳnh Nhai, Tuần Giáo.

Điểm hẹn của lòng yêu nước

Sau khi chiếm được Bắc Kỳ, để thực hiện chính sách vừa bình định vừa chiếm đóng, kể từ ngày 15/4/1888, Pháp đã phân chia địa bàn từ Thanh Hóa trở ra Bắc thành 14 Quân khu đồng thời vẫn duy trì chính quyền dân sự.

Năm 1891, Toàn quyền Đông Dương ban hành nghị định bãi bỏ các Quân khu và cho thiết lập 4 Đạo quan binh ở Bắc Kỳ, lần lượt là Phả Lại, Lạng Sơn, Yên Bái và Sơn La. Điện Biên thuộc Đạo quan binh 4 Sơn La.

Nghị định ngày 28 tháng 6 năm 1909 của Toàn quyền Đông Dương về việc thành lập tỉnh Lai Châu (Tài liệu đưa ra trưng bày tại triển lãm). Nguồn: TTLTQGI.

Ngày 28 tháng 6 năm 1909, Toàn quyền Đông Dương ra nghị định tách một số châu, phủ của tỉnh Sơn La để thành lập tỉnh Lai Châu. Năm 1915, một lần nữa chuyển tỉnh Lai Châu sang chế độ cai trị quân sự.

Bất bình với chính sách cai trị của thực dân Pháp, thủ lĩnh người Mông Vừ Pa Chay đã đứng lên kêu gọi đồng bào đấu tranh. Khởi nghĩa Vừ Pa Chay trong các năm 1918-1922 là một minh chứng rõ nét về lòng yêu nước và tinh thần đoàn kết dân tộc.

Cách mạng tháng Tám năm 1945 thành công chưa được bao lâu, quân Pháp quay lại nổ súng gây chiến với quyết tâm cướp nước ta một lần nữa, buộc nhân dân ta phải đứng lên chiến đấu bảo vệ nền độc lập.

Đến cuối năm 1953, cuộc kháng chiến bước sang năm thứ 8. Trên khắp các chiến trường, quân đội Việt Nam dồn dập phản công quyết liệt, buộc đối phương phải phân tán lực lượng đối phó.

Bộ chỉ huy quân đội Pháp ra sức tập trung quân, xây dựng lòng chảo Điện Biên Phủ thành một tập đoàn cứ điểm mạnh nhất Đông Dương, nhằm thu hút chủ lực của quân đội Việt Nam vào cuộc chiến.

Nhận thấy đây là thời cơ để tiêu diệt sinh lực địch, Bộ chỉ huy Quân đội Việt Nam quyết định mở chiến dịch tấn công tập đoàn cứ điểm Điện Biên Phủ. Ngày 13/3/1954, chiến dịch Điện Biên Phủ bắt đầu. Sau 56 ngày đêm chiến đấu gian khổ, đến ngày 7/5/1954, ta đã hoàn toàn chiến thắng. Từ đây, Điện Biên trở thành một địa danh chói sáng, một bản hùng ca vẻ vang và oanh liệt của dân tộc Việt Nam.

Lá cờ “Quyết chiến, Quyết thắng” tung bay trên nóc hầm tướng De Castries (Tài liệu đưa ra trưng bày tại triển lãm). Nguồn: Bảo tàng Chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ.

Hành trình đổi mới

Sau chiến thắng lịch sử Điện Biên Phủ năm 1954, Nông trường quân đội Điện Biên được thành lập. Năm 1960, Nông trường quân đội Điện Biên trở thành Nông trường quốc doanh Điện Biên, trực thuộc Bộ Nông trường.

Việc thành lập nông trường đã kéo theo di dân từ đồng bằng Bắc Bộ, biến Điện Biên thành một thị trấn nông trường, sau được nâng cấp thành thị trấn huyện lị của huyện cùng tên thuộc tỉnh Lai Châu.

Thị xã Điện Biên Phủ được thành lập ngày 18/4/1992 theo quyết định số 130/HĐBT của Hội đồng Bộ trưởng trên cơ sở thị trấn Điện Biên và xã Thanh Minh thuộc huyện Điện Biên.

Tháng 9/2003, thành phố Điện Biên Phủ được thành lập trên cơ sở toàn bộ diện tích tự nhiên và dân số của thị xã Điện Biên Phủ, tỉnh Lai Châu.

Triển lãm sẽ diễn ra vào 9h30 ngày 26/4/2024, tại địa chỉ website Trung tâm Lưu trữ quốc gia I; Cổng thông tin điện tử tỉnh Điện Biên; website Sở Nội vụ tỉnh Điện Biên.

Minh Châu