Liên hoan phim Châu Âu - Việt Nam: Những tiếng nói về cá nhân và bản sắc văn hóa

Mang thế giới đến Việt Nam

Liên hoan phim lần này giới thiệu 13 phim tài liệu của Việt Nam và 9 phim tài liệu đến từ 9 quốc gia khác, bao gồm Phần Lan, Đức, Thụy Điển, Bỉ, Italia, Tây Ban Nha, Vương quốc Anh, Áo và Israel. Trong đó có những phim đoạt giải cao tại các liên hoan phim uy tín trên thế giới.

Phim “Favoriten” (Những học trò cưng) của Áo từng giành giải phim Hòa bình tại Liên hoan phim quốc tế Berlin 2024, giải Firebird cho Phim tài liệu xuất sắc nhất tại Liên hoan phim quốc tế Hong Kong 2024. Phim “Karaoke Paradise” (Thiên đường karaoke) của Phần Lan từng giành giải Phim tài liệu hay nhất ở Liên hoan phim Jussi 2023 (Phần Lan) và các đề cử Phim tài liệu hay nhất ở giải Magnolia 2023 (Trung Quốc), giải thưởng DocsBarcelona TV3 2022 (Tây Ban Nha), Liên hoan phim châu Âu Calgary 2023 (Canada)…

Phim "Đồng vọng bài chòi" của đạo diễn Phùng Ngọc Tú tham gia Liên hoan phim.

Phim “I am Chance” (Tên tôi là Chance) của Bỉ từng giành giải Phim tài liệu xuất sắc nhất tại Liên hoan phim quốc tế San José 2022 (Costa Rica), Liên hoan phim tài liệu PAMPA 2023 (Argentina), Liên hoan phim độc lập San Antonio lần thứ 7 Ecuador, giải Khán giả bình chọn tại Liên hoan điện ảnh IBIZA 2023 (Tây Ban Nha)… Đáng chú ý có phim II “Cerchio” (Vòng tròn) của Ý từng giành giải thưởng David Donatello cho Phim tài liệu xuất sắc nhất năm 2023.

Đó là những bộ phim mang đến góc nhìn độc đáo về những chủ đề hiếm gặp trong cuộc sống thường nhật, mời chúng ta nhìn nhận lại thế giới qua những lăng kính mới lạ. Bằng cách thể hiện những chủ đề ấy một cách nghệ thuật, phim tài liệu cung cấp những chiều sâu tư duy và khơi gợi phản ứng cảm xúc. Chúng thách thức khán giả tái đánh giá quan điểm riêng, phơi bày các vấn đề xã hội và khuyến khích sự phát triển cá nhân.

Các phim châu Âu trong liên hoan này hướng về việc khám phá sức mạnh của thực hành nghệ thuật, bao gồm ca hát, âm nhạc, nghệ thuật thị giác, nghệ thuật truyền thống - thể thao và những số phận. Trong thế giới ấy, nhiều cá nhân trở thành anh hùng khi vượt qua nghịch cảnh, từ đại dịch và chiến tranh cho tới những hủ tục nguy hại, để sống sót, đấu tranh cho sự thay đổi và kiến tạo di sản.

Theo ông Oliver Brandt - Chủ tịch EUNIC Việt Nam, Viện trưởng Viện Goethe Hà Nội: “Phim tài liệu cung cấp cơ hội độc đáo để khám phá các quốc gia khác và hiểu sâu hơn về thế giới đa diện và phức tạp của chúng ta. Chúng đóng vai trò quan trọng trong việc thúc đẩy đối thoại liên văn hóa giữa Việt Nam và châu Âu. Năm nay, sự nhấn mạnh vào văn hóa và tương lai của nhân loại - trẻ em, đặc biệt phù hợp với định dạng phim tài liệu và trải nghiệm của một liên hoan phim”.

Những tiếng nói độc đáo từ Việt Nam

Những năm gần đây, phim tài liệu Việt Nam đã có những khởi sắc về chất lượng, có nhiều phim ra rạp, được công chúng đón nhận bởi những tiếng nói độc đáo, phản ánh số phận và đời sống một cách sâu sắc bằng những ngôn ngữ mới mẻ, nhiều tìm tòi. Qua nhiều kỳ liên hoan phim, lớp khán giả của phim tài liệu ngày càng tăng lên và có xu hướng trẻ hóa, đó là điều đáng mừng. Năm nay, loạt phim Việt Nam được chọn tập trung vào việc bảo tồn di sản văn hóa, đặc biệt là nghệ thuật và trò chơi truyền thống, như một phương tiện để kết nối các thế hệ và hàn gắn những đứt gãy lịch sử.

Đạo diễn Trịnh Quang Tùng, Phó tổng giám đốc Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương chia sẻ: "Liên hoan phim là cầu nối để đưa văn hóa, câu chuyện của đất nước, con người Việt Nam ra thế giới. Nhưng điều quan trọng hơn, đó là cơ hội học hỏi, cọ xát để các nhà làm phim tài liệu Việt Nam tiếp cận với ngôn ngữ kể chuyện mới, với những xu hướng làm phim tài liệu của thế giới. Năm nay phim tập trung vào vấn đề bản sắc (cá nhân, văn hóa), quyền con người, sự bình đẳng giới…”.

Ở mảng di sản, Việt Nam có 2 bộ phim về Hát Bội và Bài Chòi, những bộ môn nghệ thuật truyền thống đang dần biến mất trong đời sống đương đại. “Ngọn lửa Đào Tấn” của đạo diễn Trịnh Quang Tùng là bộ phim về Hát Bội một thời vang bóng và gắn liền với tên tuổi Đào Tấn, nhà soạn Tuồng nổi tiếng, với hàng chục kịch bản Hát Bội mang phong cách riêng. Hàng trăm năm trôi qua, bao thế hệ nghệ sĩ, nghệ nhân đã sống với câu hát, điệu hò mang nhiều hàm ý sâu xa. Nhưng nhiều năm trở lại đây, loại hình nghệ thuật truyền thống này đang có nguy cơ bị mai một và biến thể. Tại Bình Định, cái nôi của nghệ thuật Hát Bội Đào Tấn, hiện nay chỉ còn lại số rất ít những nghệ sĩ, nghệ nhân ngày đêm trăn trở làm sao để giữ gìn và phát huy những giá trị gốc của loại hình nghệ thuật này.

Hay “Đồng vọng Bài Chòi” của đạo diễn Phùng Ngọc Tú là quá trình tìm hiểu, khám phá sự hình thành và phát triển của nghệ thuật dân gian Bài Chòi. Nghệ thuật Bài Chòi đã tìm lại được chỗ đứng trong cộng đồng sau hơn nửa thế kỷ mai một và trở thành món ăn tinh thần trong đời sống người dân duyên hải Trung bộ Việt Nam

Phim "Ngọn lửa Đào Tấn" của đạo diễn Trịnh Quang Tùng.

Ngoài ra còn có những bộ phim kể về số phận con người, từ những người nổi tiếng như NSND Trà Giang trong “Dòng sông” của đạo diễn Nguyễn Thước đến những phận người lặng lẽ trên núi cao trong “Trên đỉnh Phja Khao” của đạo diễn Nguyễn Quang Tuấn - Nguyễn Thị Kim Sơn, hay “Những tù nhân không số” của đạo diễn Đào Duy Từ - Nguyễn Sỹ Hảo, “Đi về phía mặt trời” của đạo diễn Đào Đức Thanh.

Với “Trên đỉnh Phja Khao”, tác giả kể về cuộc sống của một gia đình người Dao sống trên đỉnh núi Phja Khao (một địa danh thuộc huyện Ba Bể, tỉnh Bắc Kạn) và góc nhìn của con gái về người mẹ. Sau nhiều biến cố trong cuộc sống, cô nhận ra mẹ của cô là người vĩ đại. Phía sau vẻ bề ngoài lam lũ chứa đựng một kho tàng vô giá về văn hóa, truyền thống của người Dao xưa.

Còn “Những tù nhân không số” lại kể về những đứa trẻ sinh ra trong chốn lao tù. Họ là con của những người phụ nữ bị bắt, tù đày khi đang mang thai. Trong chốn lao tù ấy họ đã chiến đấu lại sự hà khắc, gian khổ, thiếu thốn vừa để bảo vệ tổ chức vừa để giữ mạng sống cho đứa con trong bụng… Đó là những tiếng nói về bản sắc, văn hóa, phận người độc đáo, với ngôn ngữ kể chuyện mới mẻ, phản ánh sự phát triển của dòng phim tài liệu Việt Nam trong thời gian qua.

Điểm nhấn năm nay còn là những phim tài liệu độc lập, được lựa chọn từ các tác giả trẻ như phim ngắn “Con đi trường học” của đạo diễn Hà Lệ Diễm (phim từng giành Cánh diều bạc 2013 ở hạng mục phim ngắn), “Giữa dòng phù sa” của Nguyễn Ngọc Thảo Ly…

Đạo diễn Trịnh Quang Tùng chia sẻ, năm nay sẽ có một ngày chiếu phim độc lập cho các tác giả độc lập. “Những bộ phim đó cũng đã gặt hái được rất nhiều thành công trong các liên hoan phim. Tôi cho rằng đây là cơ hội tốt dành cho các nhà đạo diễn trẻ, để các đạo diễn trẻ cọ xát với nhau, từ đó chúng ta sẽ tìm được các nhà đạo diễn mới, có những tiếng nói mới, khác biệt so với dòng phim mà lâu nay chúng ta gọi là dòng phim "chính thống", ông nói.

Nối tiếp những thành công, Liên hoan phim Tài liệu Việt Nam - châu Âu lần thứ 14 là hoạt động giao lưu văn hóa đặc sắc, điểm nhấn của hành trình hợp tác giữa các nước châu Âu và Việt Nam trong lĩnh vực điện ảnh. Liên hoan phim Tài liệu Việt Nam - châu Âu là sự kiện văn hóa thường niên, để lại những ấn tượng tốt đẹp trong những năm qua. Sự kiện do Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương (Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch) và Hiệp hội các Viện Văn hóa và các Đại sứ quán châu Âu (EUNIC) và Israel phối hợp tổ chức.

Sự kiện diễn ra tại Hà Nội (Hãng phim Tài liệu và Khoa học Trung ương) và tại thành phố Hồ Chí Minh (rạp Dciné Bến Thành). Viện Goethe, Hội đồng Anh, các Đại sứ quán Áo, Tây Ban Nha, Italia, Phần Lan, Thụy Điển, Israel, và Phái đoàn Wallonie-Bruxelles (Bỉ) sẽ tham gia Liên hoan Phim.

Việt Hà