Liên kết bốn nhà tạo sinh kế bền vững dưới tán rừng

Với sự đồng hành của Tổ chức Quốc tế về Bảo tồn Thiên nhiên tại Việt Nam (WWF-Việt Nam), dự án (DA) phát triển chuỗi giá trị cây dược liệu bản địa tại khu vực Trung Trường Sơn của Công ty Liên Minh Xanh đã mang lại nhiều hiệu quả tích cực cho người dân và cộng đồng.

Trong khuôn khổ DA phát triển chuỗi giá trị cây dược liệu bản địa tại khu vực Trung Trường Sơn, WWF-Việt Nam đã thực hiện hợp phần “Hỗ trợ Liên Minh Xanh thực hiện kế hoạch kinh doanh theo cơ chế CAL Accelerator”, triển khai từ ngày 3/8/2024 đến 30/6/2025. Theo đó, WWF-Việt Nam cùng Công ty Liên Minh Xanh tiến hành khảo sát, đánh giá và lựa chọn những loài cây dược liệu, vùng trồng nhằm xác định các loài dược liệu tiềm năng làm cơ sở quy hoạch vùng nguyên liệu. Trong đó, thiên niên kiện và gừng gió được xác định là hai loài ưu tiên phát triển.

Theo các chuyên gia của DA, đây là hai loại cây có giá trị kinh tế cao, phù hợp với điều kiện tự nhiên, có thị trường ổn định, dễ nhân giống và nhận được sự đồng thuận cao từ cộng đồng. DA định hướng xây dựng vùng trồng thiên niên kiện và gừng gió tại thôn Ka Rôn - A Ho, xã A Roàng, huyện A Lưới (nay là xã A Lưới 4) với quy mô 5 ha; thôn 5, xã Thượng Long, huyện Phú Lộc (nay là xã Long Quảng) với khoảng 5,1 ha. Theo đó, DA đã xây dựng kế hoạch phát triển vùng nguyên liệu và kinh doanh dược liệu bền vững giai đoạn 2024-2030, với mục tiêu kép: Cải thiện sinh kế cho cộng đồng địa phương và bảo tồn tài nguyên rừng.

Sau một năm thực hiện, DA đã phục hồi và phát triển hơn 4 ha rừng nghèo, đất trống thông qua việc trồng mới hơn 14.000 cây thiên niên kiện và 3.500 cây gừng gió; nâng cao năng lực cho hơn 70 hộ dân thông qua các chương trình tập huấn kỹ thuật canh tác, thu hái bền vững. Đồng thời, thiết lập thành công chuỗi liên kết giá trị bền vững thông qua việc ký kết hai thỏa thuận hợp tác dài hạn (đến năm 2030) giữa Công ty Liên Minh Xanh với các hợp tác xã địa phương và các ban quản lý rừng cộng đồng; xây dựng hai kế hoạch phát triển vùng nguyên liệu dược liệu cho giai đoạn 2024-2030, tạo lộ trình để mở rộng quy mô.

Ông Hồ Đăng Bình, Trưởng bộ phận nghiên cứu – phát triển Công ty Liên Minh Xanh chia sẻ: Các cam kết của Liên Minh Xanh trong việc xây dựng vùng nguyên liệu và phát triển thị trường dựa vào cộng đồng, bảo vệ và phát huy giá trị bền vững từ rừng là minh chứng cho hiệu quả của mô hình liên kết bốn nhà: Nhà nước, nhà khoa học, doanh nghiệp và nhà nông. Liên Minh Xanh cũng luôn coi trọng việc duy trì bền vững hệ sinh thái rừng tự nhiên, đảm bảo hài hòa lợi ích giữa bảo vệ rừng và phát triển kinh tế địa phương. Giai đoạn tiếp theo (2026-2030), công ty đặt mục tiêu mở rộng diện tích vùng trồng lên đến 20-30 ha ở mỗi cộng đồng; hoàn thiện vườn ươm, xây dựng cơ sở sơ chế và đầu tư vào chế biến sâu để tạo ra các sản phẩm có giá trị gia tăng như tinh dầu, bột dược liệu và trà thảo dược. Trọng tâm chiến lược là xúc tiến xuất khẩu, đưa thương hiệu dược liệu Trung Trường Sơn ra thế giới.

Để khuyến khích cộng đồng mạnh dạn đầu tư phát triển cây dược liệu dưới tán rừng, Công ty Liên Minh Xanh đã triển khai mô hình liên kết sản xuất theo chuỗi giá trị, tạo thu nhập ổn định cho người dân.

HTX Nông nghiệp Dược liệu A Roàng là một minh chứng điển hình cho mục tiêu của công ty. Thành lập từ năm 2019 với rất nhiều khó khăn, nhưng nhờ có sự đồng hành của DA, WWF và Liên Minh Xanh, HTX đã trở thành mô hình kinh tế tiêu biểu trong khai thác và bảo tồn cây dược liệu.

Giám đốc HTX Nông nghiệp Dược liệu A Roàng, bà Blup Thị Tha cho hay, giai đoạn đầu hoạt động, nguồn nguyên liệu chủ yếu do người dân thu hái từ rừng nên đầu vào không ổn định. Chưa kể có thời điểm, người dân quanh vùng đổ xô vào rừng săn lùng dược liệu, khai thác ồ ạt, không chọn lọc khiến nhiều loài thảo dược bản địa dần biến mất. Từ năm 2023, HTX đã chủ trương khuyến khích người dân hạn chế khai thác tận diệt, chuyển sang vừa thu hoạch, vừa bảo tồn; đồng thời tổ chức các lớp tập huấn kỹ thuật vườn ươm và chăm sóc cây trồng dược liệu. Đến năm 2024, với sự hỗ trợ từ WWF-Việt Nam và Công ty Liên Minh Xanh, HTX tiếp tục được tập huấn các mô hình sinh kế bền vững, đặc biệt là kỹ thuật trồng, chăm sóc và phát triển vùng nguyên liệu thảo dược dưới tán rừng. Từ tháng 8/2024, Liên Minh Xanh đã ký kết hợp tác với HTX Nông nghiệp dược liệu A Roàng xây dựng kế hoạch phục hồi và phát triển bền vững cộng đồng, trong đó có trồng dược liệu dưới tán rừng và tại vườn nhà, bao tiêu sản phẩm cho HTX. Hiện, công ty đã thu mua 40 tấn thiên niên kiện và 60 lít tinh dầu, mang lại thu nhập hơn 200 triệu đồng cho HTX.

Bà Blup Thị Tha cho biết, không chỉ hỗ trợ kỹ thuật toàn diện từ khâu giống, trồng, chăm sóc đến khai thác bền vững, Công ty Liên Minh Xanh còn thu mua sản phẩm để người dân yên tâm sản xuất. Việc phát triển cây dược liệu dưới tán rừng cũng góp phần làm tăng đa dạng sinh học, bảo vệ rừng hiệu quả hơn nhờ việc tạo ra các tầng tán đa dạng trong rừng tự nhiên. Mô hình này còn tạo động lực giúp người dân thường xuyên vào rừng, kết hợp tuần tra và bảo vệ rừng.

Ngoài HTX A Roàng, Liên Minh Xanh đang ký kết bao tiêu sản phẩm với bốn nhóm cộng đồng bảo vệ rừng thuộc Khu bảo tồn Sao La và hai nhóm cộng đồng tại xã A Roàng và Thượng Long. Ban quản lý rừng cộng đồng có trách nhiệm quản lý, bảo vệ vùng nguyên liệu, khai thác bền vững vùng nguyên liệu và các HTX sẽ tổ chức sản xuất, giám sát chất lượng và chuẩn bị sản phẩm. Sự phối hợp này sẽ tạo nên mối liên hệ bền vững, vừa thúc đẩy phát triển kinh tế nhưng vẫn duy trì cân bằng hệ sinh thái rừng tự nhiên.