Liệu kinh tế Israel có đủ lực 'gồng gánh' nhiều xung đột cùng lúc?

Gánh nặng của Israel

Khu dân cư ở Bat Yam gần Tel Aviv (Israel) bị trúng tên lửa ngày 14/6, gây thiệt hại nặng nề với 9 người thiệt mạng và gần 200 người bị thương. Ảnh: Thanh Bình - PV TTXVN tại Israel

Theo DW (Đức), Israel đã tham gia cuộc xung đột với Hamas tại Gaza từ tháng 10/2023. Sau đó, nước này thực hiện nhiều cuộc không kích nhằm vào Liban để chống lại Hezbollah. Từ tuần trước, Israel còn tấn công sâu vào Iran với mục đích vô hiệu hóa năng lực hạt nhân của nước này.

Theo hãng tin Al Jazeera, Israel đang lún sâu vào thời kỳ chiến tranh hao tổn nhất lịch sử. Dựa trên báo cáo tháng 1 của tờ Calcalist (Israel), tổng chi phí của riêng cuộc xung đột ở Gaza đã lên tới 250 tỷ shekel (67,5 tỷ USD) tính đến cuối năm 2024. Báo cáo ngày 15/6 của hãng tin Ynet News (Israel), trích dẫn lời một cựu cố vấn tài chính cho tham mưu trưởng quân đội Israel, ước tính rằng chỉ riêng 2 ngày đầu tiên giao tranh với Iran đã khiến Israel thiệt hại 5,5 tỷ shekel (khoảng 1,45 tỷ USD). Với tốc độ này, một cuộc xung đột kéo dài với Iran có thể khiến Israel chỉ trong vòng 7 tuần đã chi tiêu vượt mức của cuộc chiến Gaza tính đến cuối năm 2024.

Giáo sư Itai Ater tại Đại học Tel Aviv nhận định với DW rằng: “Chi phí quân sự ở cả mặt trận tấn công và phòng thủ đề vô cùng cao. Điều này chắc chắn ảnh hưởng đến ngân sách, Tổng sản phẩm quốc nội (GDP) và nợ của Israel”. Ông đánh giá cuộc chiến rất tốn kém vào thời điểm hiện tại và có bất ổn lớn về tương lai gần cũng như dài hạn.

Giữa bối cảnh này, nền kinh tế Israel đang chịu áp lực đáng kể. Nhiều quân dự bị đã được huy động ra chiến trường, buộc họ tạm rời công việc thường ngày. Tình trạng thiếu lao động càng trầm trọng hơn khi Israel hủy giấy phép lao động của nhiều người Palestine và việc di chuyển qua biên giới của họ ngày càng gian nan. Tất cả những yếu tố này khiến việc tìm nhân sự trở nên khó khăn hơn. Trong tháng 4, Israel ghi nhận tỷ lệ thất nghiệp 3%, giảm so với mức 4,8% hồi năm 2021.

Cùng thời điểm, chi tiêu quốc phòng của Israel tăng mạnh. Theo báo cáo của Viện Nghiên cứu Hòa bình Quốc tế Stockholm công bố tháng 4, năm ngoái chi tiêu quốc phòng Israel tăng 65%, đạt 46,5 tỷ USD (40,4 tỷ euro). Mức chi này tương đương 8,8% GDP, cao thứ hai thế giới sau Ukraine.

Ngay cả trước khi leo thang căng thẳng với Iran, Israel đã tăng đáng kể ngân sách quốc phòng. Từ 60 tỷ shekel (17 tỷ USD) vào năm 2023 lên 99 tỷ shekel (28 tỷ USD) vào năm 2024. Dự báo cho năm 2025 cho thấy con số này có thể đạt 118 tỷ shekel (34 tỷ USD). Bộ Tài chính Israel đặt ra mức trần thâm hụt là 4,9% GDP cho tài khóa này, tương đương với 105 tỷ shekel (27,6 tỷ USD). Chi tiêu quân sự cao hơn sẽ đặt con số này vào thử thách.

Dưới đây là video do Lực lượng Phòng vệ Israel (IDF) công bố về cuộc tấn công mục tiêu tên lửa của Iran sáng 18/6 (nguồn: X/IDF):

Trong 20 tháng qua, nhiều người dân Israel đã dành hàng trăm ngày thực hiện nhiệm vụ quân nhân dự bị. Những người khác buộc phải sơ tán khỏi nhà của họ gần khu vực biên giới dẫn đến gián đoạn lớn trong cuộc sống cá nhân. Các dịch vụ xã hội Israel cũng đang chịu áp lực. Kể từ các cuộc tấn công từ 13/6, nhiều người đã không thể làm việc, bao gồm cả trong lĩnh vực sản xuất, thương mại, công nghệ, giáo dục. Các chuyến bay thương mại trong và ngoài nước hiện cũng bị đình chỉ.

Tổ chức xếp hạng tín nhiệm độc lập S&P Global Ratings vào ngày 17/6 đã báo động về nguy cơ tổn thương của nền kinh tế Israel. S&P Global Ratings nhấn mạnh rằng chiến dịch tấn công kéo dài của Israel, nếu gặp phải phản ứng chiến lược và bền vững của Iran, có thể dẫn đến việc hạ xếp hạng tín dụng của Israel từ A xuống A-. Nếu điều đó xảy ra, chi phí đi vay sẽ tăng đồng thời làm làm giảm niềm tin của nhà đầu tư vào nền kinh tế Israel.

Giải pháp thuế

Binh sĩ Israel tại Dải Gaza ngày 19/5. Ảnh: THX/TTXVN

Theo DW, để bù đắp một phần gánh nặng tài chính, chính phủ Israel đã tăng thuế. Thuế giá trị gia tăng (VAT) của đất nước đối với hầu hết hàng hóa và dịch vụ đã tăng từ 17% lên 18% vào đầu năm nay. Mức thuế y tế trích từ lương người lao động cùng với khoản đóng góp bảo hiểm quốc gia cũng tăng lên.

Mặc dù doanh thu thuế của Israel dự kiến tăng từ 517 tỷ lên 539 tỷ shekel (148 tỷ USD lên 154 tỷ USD) nhưng dự báo tăng trưởng năm 2025 của nước này đã được điều chỉnh giảm từ 4,3% xuống còn 3,6%. Theo công ty khảo sát kinh doanh CofaceBDI, khoảng 60.000 doanh nghiệp Israel đã đóng cửa năm 2024 do thiếu nhân lực, gián đoạn hậu cần và tâm lý kinh doanh ảm đạm. Ngoài ra, du khách đến Israel tiếp tục theo đà giảm so với mức trước tháng 10/2023.

Những yếu tố này có thể trở nên trầm trọng hơn trong trường hợp xảy ra chiến tranh toàn diện với Iran.

Giáo sư danh dự Benjamin Bental tại Đại học Haifa nhận xét rằng nền kinh tế Israel đã chịu tổn thất trong năm rưỡi qua nhưng vẫn "có sức phục hồi đáng ngạc nhiên”. Trong khi du lịch, sản xuất, xây dựng và nông nghiệp chịu ảnh hưởng, các ngành công nghiệp khác như công nghệ cao, quốc phòng và bán lẻ, thực phẩm vẫn có sức phục hồi. Năm 2024, nền kinh tế đạt hơn 540 tỷ USD, vượt qua cả hai năm trước.

Xe tăng Israel được triển khai gần biên giới với Dải Gaza ngày 20/5. Ảnh: THX/TTXVN

Hơn nữa, kinh tế Israel phụ thuộc khá nhiều vào ngành công nghệ cao tiên tiến. Theo ngân hàng đầu tư Jefferies (Mỹ), ngành này sử dụng 12% lực lượng lao động của Israel và họ chiếm khoảng 25% tổng thuế thu nhập do mức lương cao. Các dịch vụ và sản phẩm công nghệ cao chiếm 64% kim ngạch xuất khẩu của đất nước và khoảng 20% tổng GDP.

Nhưng vào năm 2024, số lượng người lao động làm việc trong lĩnh vực công nghệ cao tại địa phương đã giảm lần đầu tiên sau một thập niên. Trong khi đó, số lượng người lao động ngành này rời khỏi đất nước dài hạn đã tăng lên. Ngày nay, các công ty công nghệ cao vẫn duy trì khoảng 390.000 nhân viên tại Israel và 440.000 nhân viên khác ở nước ngoài. Một số người lo ngại rằng thuế suất cao hơn có thể khiến nhiều công ty hoặc người lao động rời đi.

Điều khó lường nhất lúc này chính là bất ổn bao trùm Israel và khu vực xung quanh. Thực trạng này tác động tới người lao động, doanh nghiệp và nhà đầu tư. Với giới đầu tư, rủi ro trước mắt đã tăng lên, song tác động thực sự còn phụ thuộc vào xung đột quân sự kéo dài bao lâu và kết thúc thế nào.

Theo ông Ater, trong dài hạn, tình hình an ninh, đặc biệt là xung đột Israel-Hamas tại Gaza, sẽ là một trong những thách thức lớn của kinh tế Israel. Ông nhấn mạnh ngoài những căng thẳng này, cần theo dõi sát chia rẽ xã hội trong nước và kế hoạch cải tổ tư pháp.

Hà Linh/Báo Tin tức và Dân tộc