Liệu Việt Nam có gỡ được 'thẻ vàng' IUU cho thủy sản trong năm 2025?

Xử lý nghiêm vi phạm, hoàn thiện khung pháp lý

Trong tháng 11/2025, đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) sẽ sang Việt Nam kiểm tra lần thứ 5 về IUU. Đây được coi là cơ hội mang tính quyết định của thủy sản Việt Nam trong việc tiếp cận thị trường châu Âu.

Trong tháng 11/2025, đoàn thanh tra Ủy ban châu Âu (EC) sẽ sang Việt Nam kiểm tra lần thứ 5 về IUU. Ảnh minh họa

Luật Thủy sản năm 2017 yêu cầu 100% tàu cá từ 15m trở lên phải lắp đặt và duy trì tín hiệu VMS (thiết bị giám sát hành trình). Thông tin từ Bộ Nông nghiệp và Môi trường, hiện nay, tỷ lệ tàu cá lắp VMS đã đạt hơn 99% trên toàn quốc. Các địa phương có chuyển biến nhanh, gồm: Quảng Ninh, Thanh Hóa, Quảng Ngãi, Cần Thơ, Hà Tĩnh, Khánh Hòa, Đắc Lắk… đều đã đạt 100% tàu từ 15m trở lên lắp VMS và kiểm soát theo “danh sách đỏ” tàu có nguy cơ vi phạm mỗi tuần.

Nhiều tỉnh đã công khai danh sách tàu cá mất kết nối hoặc có dấu hiệu vượt ranh giới biển, gửi đến cả lực lượng biên phòng các nước láng giềng để phối hợp theo dõi theo cơ chế song phương đáp ứng chính xác yêu cầu của EC về thực thi xuyên biên giới.

Đáng chú ý, trong 12 tháng qua, Việt Nam đã khởi tố hình sự các vụ vi phạm VMS, thay vì chỉ nhắc nhở hoặc phạt hành chính như các năm trước. Theo báo cáo của Bộ Công an, tổng số vụ khởi tố từ năm 2024 đến ngày 26/10/2025 là 84 vụ vơí130 bị can; đưa ra xét xử 43 vụ với 88 bị cáo.

Tổng Thư ký Hiệp hội Chế biến và Xuất khẩu Thủy sản Việt Nam Nguyễn Hoài Nam đánh giá, thẻ vàng IUU mà EC áp dụng từ năm 2017 đã ảnh hưởng lớn đến xuất khẩu thủy sản, chiếm khoảng 20% kim ngạch, trị giá hàng tỷ USD mỗi năm. Suốt 8 năm qua, Chính phủ Việt Nam đã kiên trì, từng bước hoàn thiện khung pháp lý, tăng cường kiểm tra, ứng dụng công nghệ và thay đổi nhận thức ngư dân. Đây là thời điểm chín muồi để Việt Nam có thể vượt qua kỳ đánh giá sắp tới của EC.

Kỳ vọng thủy sản Việt Nam sẽ trở lại vị thế cạnh tranh

Nhiều chuyên gia, nhà quản lý nhận định, Châu Âu là thị trường cao cấp, có yêu cầu cao về tiêu chuẩn môi trường, xã hội và an toàn thực phẩm. Những sản phẩm thủy sản có nguồn gốc từ khai thác trái phép, theo những cách thức không nhân đạo, gây nguy hại cho môi trường không được người tiêu dùng chấp nhận.

Lực lực chức năng tỉnh Thanh Hóa xử lý nghiêm đối với các tàu cá vi phạm chống khai thác hải sản bất hợp pháp. Ảnh: Bá Nam

Do vậy, việc một bộ phận nhỏ ngư dân, DN Việt Nam vì lợi ích cá nhân có thể gây ảnh hưởng lâu dài đến hình ảnh, uy tín của ngành thủy sản, tác động tiêu cực đến đời sống, sinh kế của đa số nông dân, ngư dân làm ăn chân chính.

Từ năm 2017 đến nay, thủy sản khai thác của Việt Nam xuất khẩu sang EU giảm mạnh. Nhiều đơn hàng bị kiểm tra 100%, thời gian thông quan kéo dài, chi phí tăng 15 - 20%. Riêng năm 2024, đã có gần 10.000 lô hàng thủy sản khai thác phải kiểm tra hồ sơ, trong đó trên 50% lô bị giữ lại để xác minh truy xuất nguồn gốc.

EU hiện nhập khẩu khoảng 22 tỷ USD thủy sản/năm, trong đó Việt Nam từng chiếm trên 1,5 tỷ USD. Nếu gỡ được thẻ vàng, thủy sản khai thác của Việt Nam sẽ trở lại vị thế cạnh tranh. Không chỉ EU, việc tuân thủ IUU cũng là “giấy thông hành” để vào các thị trường cao cấp khác như Nhật, Mỹ, Australia…

“Thủy sản là nhóm hàng có lợi thế thuế quan lớn, nếu còn thẻ vàng, những lợi thế này coi như mất trắng, nhất là trong bối cảnh Việt Nam tham gia các hiệp định thương mại tự do (EVFTA, CPTPP, UKVFTA) thì càng ảnh hưởng mạnh mẽ đến sức cạnh tranh của DN thủy sản Việt Nam.” – ông Nguyễn Hoài Nam lưu ý.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Phùng Đức Tiến cho biết, thực tế, EC không coi “thẻ vàng” là một lệnh cấm, mà là lời cảnh báo về tính minh bạch và bền vững của nghề cá. Việc gỡ thẻ vàng không chỉ mở rộng thị trường xuất khẩu mà còn là minh chứng cho sự thay đổi căn bản trong cách Việt Nam quản lý tài nguyên biển.

Hưởng ứng tinh thần đó, các bộ, ngành đã ban hành hàng loạt văn bản hướng dẫn, tổ chức các đoàn kiểm tra liên ngành tới từng cảng cá, từng địa phương. Bộ Nông nghiệp và Môi trường triển khai hệ thống quản lý dữ liệu nghề cá điện tử Vnfishbase trên toàn quốc. Bộ Quốc phòng tăng cường tuần tra, ngăn chặn tàu cá vi phạm vùng biển nước ngoài. Bộ Ngoại giao phối hợp với EC để cập nhật tiến độ, thể hiện thiện chí và nỗ lực của Việt Nam trên trường quốc tế…

Ánh Ngọc