Lo ngại Trung Quốc, Philippines và Nhật Bản xích lại gần nhau
Sự trỗi dậy của Trung Quốc đã gây ra quan ngại trong khu vực và dường như là một trong những yếu tố đẩy Nhật Bản và Philippines xích lại gần nhau.
Còn hơn cả anh em
“Nhật Bản là một người bạn thân thiết còn hơn cả anh em. Điều đó có nghĩa Nhật Bản là một người bạn không giống bất kỳ một ai khác”, Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte mô tả về mối quan hệ giữa hai nước. “Mối quan hệ của chúng tôi rất đặc biệt có giá trị vượt qua mọi thước đo”.
Tổng thống Philippines Rodrigo Duterte (trái) và Thủ tướng Nhật Bản Shinzo Abe. Ảnh: AFP.
Nhà lãnh đạo Philippines đã một lần nữa nhắc lại quan điểm tương tự trong chuyến thăm gần đây nhất tới Tokyo hồi cuối tháng 5 vừa qua. Đây là chuyến thăm Nhật Bản lần thứ 3 của ông Duterte trong vòng chưa đầy 3 năm.
Nếu nhìn vào chính sách đối ngoại dưới thời ông Duterte, người ta có thể thấy Tổng thống Philippines là người theo trường phái chống phương Tây. Ông Duterte không ngần ngại đưa ra những tuyên bố chống Mỹ chưa từng có tiền lệ trong khi dành những lời hoa mỹ để nói về mối quan hệ với Trung Quốc. Cũng chính ông là vị Tổng thống Philippines đầu tiên tuyên bố “thoát ra khỏi” ảnh hưởng của Mỹ và dành “tình yêu” cho Trung Quốc. Tuy nhiên, điều mà người ta không thường thấy chính là việc nhắc đến “cực thứ ba” trong tính toán chính sách đối ngoại của ông Duterte, cụ thể ở đây là Nhật Bản.
Nói gì thì nói, Nhật Bản vẫn là nền kinh tế lớn thứ 3 thế giới và sở hữu một trong những lực lượng hải quân tinh nhuệ, được đánh giá là mạnh nhất ở châu Á. Dưới thời Thủ tướng Shinzo Abe, Tokyo cũng đang chủ động đóng vai trò chiến lược trung tâm hơn ở Đông Á và hơn thế nữa. Một số ý kiến chuyên gia cho rằng, ông Abe cũng là một trong số các kiến trúc sư của mô hình chiến lược Ấn Độ-Thái Bình Dương vốn đã trở thành điểm tham chiếu, phi phối phần lớn các mối quan hệ trong khu vực.
Hai động lực lớn trong việc thúc đẩy sâu rộng quan hệ song phương Philippines-Nhật Bản hướng tới kỷ nguyên vàng mới là con người và cấu trúc. Đó là mối quan hệ lịch sử lâu dài và tích cực. Hai bên chia sẻ mối quan ngại chung về sự trỗi dậy của Trung Quốc và sự khó lường của Mỹ. Sự bùng nổ quan hệ về kinh tế giữa hai đối tác là một trong những điểm đáng kỳ vọng nhất trong khu vực Ấn Độ Dương-Thái Bình Dương.
Kỷ nguyên vàng trong quan hệ Nhật Bản-Philippines
Ở cấp độ cá nhân, ông Duterte có xu hướng ủng hộ việc tăng cường quan hệ với Nhật Bản. Đầu tiên, nó dựa trên mối quan hệ thân mật, hiệu quả trong suốt thời gian dài ông làm Thị trưởng thành phố Davao – nơi đặt lãnh sự quán Nhật Bản và có cộng đồng doanh nghiệp hùng mạnh của nước này làm ăn ở Philippines.
Trong nhiều năm, Chính phủ và các nhà đầu tư Nhật Bản đã đi đầu trong việc góp phần tạo ra sự bùng nổ kinh tế và phát triển hạ tầng ở quê nhà của ông Duterte, nơi là trung tâm phát triển kinh tế ở miền Nam Philippines và cũng là một trong những thành phố có tốc độ phát triển nhanh nhất trong cả nước. Ông Duterte vốn được biết đến như một nhà lãnh đạo hành động theo bản năng, coi trọng trải nghiệm cá nhân hơn bất kỳ điều gì khác. Ông vẫn thường nhớ về mối quan hệ hữu ích suốt nhiều thập kỷ với lãnh sự quán và các nhà đầu tư Nhật Bản ở Davao, nơi ông thường xuyên có các cuộc tiếp xúc với họ khi còn là Thị trưởng ở đây.
Ông Duterte cũng có cùng suy nghĩ về mối quan hệ tích cực của cá nhân dựa trên những tương tác của ông với cộng đồng doanh nghiệp Trung Quốc ở Davao. Trái lại, Duterte lại có trải nghiệm tiêu cực đối với các hoạt động chống khủng bố dưới thời Tổng thống Mỹ Bush ở Mindanao – điều này phần nào lý giải mối ác cảm của Duterte với Mỹ.
Lý do thứ hai khiến Duterte thích Nhật Bản là vì Tokyo không muốn truyền bá tư tưởng và những gì giống như “giá trị Mỹ”, trên tất cả, Nhật Bản cũng không công khai chỉ trích ông trong cuộc chiến chống tội phạm ma túy. Trái lại, Nhật Bản đã đề nghị hỗ trợ Philippines trong vấn đề này, đặc biệt là về công tác cai nghiện cho những người bị phụ thuộc vào ma túy.
Lý do thứ ba chính là mối quan hệ nồng ấm cá nhân giữa ông Duterte và ông Abe – nhà lãnh đạo nước ngoài đầu tiên đến thăm Philippines dưới thời Duterte. Điều quan trọng hơn cả đó là ông Abe đã đóng vai trò trung gian thành công trong mối quan hệ giữa Tổng thống Philippines và Tổng thống Mỹ, cả hai nhà lãnh đạo này đều có quan hệ tốt đẹp với Thủ tướng Nhật Bản. Ông Abe đã khuyến khích cả hai nhà lãnh đạo tránh vì căng thẳng liên quan đến cuộc chiến chống tội phạm ma túy ở Philippines mà làm ảnh hưởng đến quan hệ song phương truyền thống, thay vào đó tập trung vào các mối quan tâm chung.
Yếu tố Trung Quốc trong quan hệ Nhật Bản-Philippines
Mối quan hệ Philippines-Nhật Bản đang nở rộ phản ánh vai trò trung tâm của Nhật Bản trong phát triển kinh tế Philippines. Trong những thập kỷ qua, Nhật Bản luôn là nhà đầu tư hàng đầu và là nguồn vốn nước ngoài số một trong hỗ trợ phát triển cho Philippines.
Phần lớn cơ sở hạ tầng công cộng hiện đại của Philippines, đặc biệt là ở thủ đô Manila được Nhật Bản xây dựng hoặc tài trợ. Chẳng hạn như hạ tầng hệ thống tàu điện ngầm trị giá hàng tỷ USD ở Manila, dự án đường sắt Bắc-Nam kết nối các khu công nghiệp ở phía Bắc… Trên thực tế, các khoản đầu tư của Nhật Bản vào cơ sở hạ tầng luôn hướng tới chất lượng, sử dụng nhiều lao động địa phương và lãi suất thấp. Điều này được cho là điểm khác biệt so với cái cách các nhà đầu tư Trung Quốc mong muốn tìm kiếm ở Philippines.
Bên cạnh đó, có thể thấy, sự trỗi dậy của Trung Quốc đã và đang gây ra những quan ngại trong khu vực và điều đó là một trong những yếu tố đẩy Nhật Bản và Philippines xích lại gần nhau hơn. Bản thân Tổng thống Duterte trong bài phát biểu quan trọng tại Diễn đàn tương lai châu Á vừa qua đã đặt ra câu hỏi: “Liệu việc một quốc gia [Trung Quốc] đưa ra yêu sách đối với toàn bộ vùng biển [Biển Đông và Tây Thái Bình Dương] là đúng hay sai?”.
Chính quyền Thủ tướng Abe đã biến Nhật Bản thành đối tác an ninh ngày càng quan trọng đối với Philippines, thông qua việc cung cấp tàu và máy bay trinh sát TC-90 cho lực lượng hàng hải Philippines trong những năm gần đây. Năm ngoái, lần đầu tiên kể từ khi kết thúc Thế chiến 2, Nhật Bản đã cử một đơn vị xe bọc thép tham gia cuộc tập trận Balikatan ở Philippines. Sẽ là không ngoa khi nhận định, một kỷ nguyên vàng trong mối quan hệ Nhật Bản-Philippines đã đến./.
