Tên nhím gai trong tiếng anh là hedgehog xuất hiện kể từ năm 1450 xuất phát từ một từ tiếng Anh thời trung cổ là heyghoge, với heyg, hegge (có nghĩa là "rào chắn"), bởi vì chúng thường hay quanh quẩn gần hàng rào và có bộ lông sắc nhọn như một lớp rào chắn bảo vệ. Kết hợp với đó từ hoge, hogge (có nghĩa là "heo"), từ chiếc mũi giống như heo của chúng thành hedgehog.
Tất cả các loài nhím đều có một vài đặc điểm chung. Đặc trưng dễ nhận thấy nhất là những chiếc lông gai dài và sắc nhọn dùng để bảo vệ toàn bộ cơ thể.
Kích thước của một số lông gai nhím có thể dài gần bằng độ dài của chân (khoảng 30cm).
Nhím sử dụng bộ lông gai sắc nhọn để tự bảo vệ mình. Chúng cử động, xù bộ lông gai sắc nhọn của mình lên để cảnh báo những kẻ thù săn mồi tiềm năng. Nếu điều đó không có tác dụng thì chúng sẽ chống trả sự tấn công của kẻ săn mồi.
Những chiếc gai sắc nhọn được gắn rất lỏng lẻo nhưng không thể rơi hoặc phóng ra ngoài được.
Chúng miễn nhiễm với một số loài thực vật có độc. Đôi khi chúng còn ăn những loài thực vật có độc rồi liếm lên gai của mình để tự bảo vệ khỏi kẻ thù tự nhiên.
Nhím gai có thể ăn tối bằng thịt rắn nhưng nhím gai không thể ăn phô mai bởi dạ dày của loài nhím này không dung nạp lactose, nếu cố ăn, những con nhím sẽ bị đau bụng
Nhím gai có thị lực kém nhưng bù lại thính giác và khứu giác rất nhạy bén.
Một con nhím gai có thể có bộ quần áo được làm từ 8000 chiếc gai.
Nhỏ con nhưng lắm tài, nhím gai có kỹ năng bơi khá tốt và trèo cây cũng rất tài tình.