Loài rùa 'đẹp nhất thế giới' kêu cứu

Hành trình đi tìm “báu vật mai vàng” giữa rừng Lang Biang

Trong chuyến khảo sát kéo dài từ tháng 7/2010 đến tháng 1/2011 ở những cánh rừng thuộc cao nguyên Lang Biang, nhóm nghiên cứu của Trường Đại học Khoa học tự nhiên do nhà nghiên cứu Lý Trí dẫn đầu và tiến sỹ Bryan Stuart (Bảo tàng Khoa học tự nhiên Carolina, Mỹ) phát hiện được 8 cá thể rùa hộp trán vàng miền Nam. Đây là lần đầu tiên loài rùa này được các nhà khoa học bắt gặp ngoài tự nhiên, dù ghi nhận về sự xuất hiện của loài có từ năm 1998 ở TPHCM.

So với nhiều loài rùa khác đã được các nhà khoa học Pháp ghi nhận từ những năm 1900, loài rùa này được coi là “em út” khi phát hiện muộn nhất trong nhóm rùa hộp Việt Nam.

Loài Rùa hộp trán vàng miền Nam được mệnh danh là một trong những loài rùa đẹp nhất thế giới. Ảnh Hà Trí Sơn.

Trước đây, rùa hộp trán vàng miền Nam từng bị gộp chung dưới tên gọi Rùa hộp trán vàng. Sau các phân tích hình thái và di truyền học, nhóm này đã được tách thành ba loài riêng biệt gồm rùa hộp trán vàng miền Bắc - phân bố từ miền Bắc Việt Nam đến Quảng Trị, rùa hộp trán vàng miền Trung– phân bố từ Quảng Trị đến ranh giới Phú Yên cũ (nay thuộc Đắk Lắk) và rùa hộp trán vàng miền Nam – chỉ phân bố tại Đắk Lắk và Khánh Hòa.

Theo chuyên gia Phùng Ngọc Khanh, Giám đốc Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên (CTNC), việc loài rùa đặc biệt này được phát hiện muộn không phải vì nó mới xuất hiện, mà do nhiều nguyên nhân kết hợp.

Trước hết là tính đặc hữu hẹp, rùa hộp trán vàng miền Nam chỉ sinh sống ở một vài cánh rừng nhỏ thuộc Đắk Lắk (tỉnh Phú Yên cũ) và Khánh Hòa, không phân bố ở bất kỳ nơi nào khác trên thế giới. Điều này khiến cơ hội bắt gặp chúng trong tự nhiên trở nên vô cùng hiếm hoi.

Cán bộ CTNC áp dụng công nghệ Radio-tracking trong công tác điều tra loài rùa hộp trán vàng miền Nam.

Thêm vào đó, loài rùa này sở hữu khả năng ngụy trang tuyệt đỉnh – lớp mai với hoa văn và màu sắc hòa lẫn vào lá khô, thảm mục và ánh sáng mờ dưới tán rừng – khiến ngay cả những nhà nghiên cứu dày dạn kinh nghiệm cũng rất khó phát hiện. Chính vì thế, suốt hàng chục năm qua, chúng “ẩn mình” trước con mắt khoa học và chỉ mới lộ diện vào thập niên thứ hai của thế kỷ XXI.

Tuy nhiên, sự hiếm hoi và vẻ đẹp đặc biệt của rùa hộp trán vàng miền Nam lại chính là “con dao hai lưỡi” khiến loài này nhanh chóng trở thành mục tiêu săn bắt ráo riết của thị trường thú cảnh trong nước và quốc tế.

"Đáng lo ngại hơn, chó săn được huấn luyện để săn rùa đang là mối đe dọa lớn nhất đối với chúng. Nhờ khứu giác cực nhạy, chó có thể lần theo dấu và phát hiện rùa ngay cả khi chúng đã ẩn mình rất kỹ, khiến cơ hội sống sót trong tự nhiên càng trở nên mong manh", ông Phùng Ngọc Khanh nói.

Với phạm vi phân bố hẹp, tốc độ suy giảm nhanh và áp lực săn bắt khốc liệt, rùa hộp trán vàng miền Nam đã được Liên minh các tổ chức vì Rùa xếp vào Top 40 các loài rùa nguy cấp nhất thế giới. Tuy nhiên, theo chuyên gia Phùng Ngọc Khanh, đáng tiếc là ngay sau khi được phát hiện, công tác bảo tồn loài này lại chưa được chú trọng đúng mức.

Một khảo sát gần đây của Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn Thiên nhiên (CTNC) cho thấy bức tranh đáng báo động, nhiều cá thể rùa hoang dã đang bị nuôi giữ trái phép ngay trong các hộ dân địa phương. “Phỏng vấn thợ săn và nhà buôn cho thấy họ luôn có sẵn nguồn hàng mỗi khi có người đặt mua. Điều này phản ánh sự hạn chế nghiêm trọng trong nhận thức pháp luật của người dân về bảo vệ động vật hoang dã”, ông Khanh nói.

Cần bảo vệ ngôi nhà của rùa

Lo lắng cho số phận của loài rùa hộp trán vàng miền Nam quý hiếm, Trung tâm Công nghệ và Bảo tồn thiên nhiên (CTNC) đã triển khai nhiều giải pháp đồng bộ nhằm bảo vệ loài rùa hộp trán vàng miền Nam và các loài động vật quý hiếm khác tại khu vực. Một trong những bước đi quan trọng là ứng dụng công cụ SMART – hệ thống quản lý và báo cáo tuần tra – giúp nâng cao năng lực giám sát rừng và kiểm soát các hoạt động săn bắt và vi phạm trong rừng.

Cán bộ CTNC vui mừng khi phát hiện loài rùa hộp trán vàng miền Nam ngoài tự nhiên

Song song đó, CTNC chú trọng tuyên truyền trong cộng đồng, coi đây là nền tảng bền vững cho công tác bảo tồn. Hàng trăm poster và tài liệu tuyên truyền đã được phát tới các trường học để nuôi dưỡng tình yêu thiên nhiên cho học sinh. Các câu chuyện bảo vệ động vật hoang dã được phát thường xuyên trên loa truyền thanh xã, thôn nhằm giúp người dân hiểu rõ hậu quả pháp của các hành vi vi phạm, để tránh bị dính vào vòng lao lý.

Các đội tuần tra rừng cũng tăng cường hoạt động tháo gỡ bẫy, kiểm soát chó săn và xử lý nghiêm các vụ vi phạm. Đặc biệt, các nhà bảo tồn đang triển khai giám sát quần thể rùa hộp trán vàng miền Nam bằng công nghệ radio-tracking – kỹ thuật gắn thiết bị phát tín hiệu lên cá thể rùa để theo dõi hành vi, vùng hoạt động và sinh cảnh sống – dự kiến kéo dài trong 3 năm tới.

Đây là một hoạt động nghiên cứu và bảo tồn đầu tiên trên thế giới về loài rùa quý hiếm này. Chính những người từng làm nghề săn bắt rùa sẽ được thuê tham gia vào quá trình bảo tồn và nghiên cứu, vừa giúp họ chuyển đổi sinh kế, vừa thay đổi nhận thức về tầm quan trọng của việc bảo vệ loài rùa đặc hữu đang bên bờ tuyệt chủng này.

“Chúng tôi cam kết đồng hành để bảo vệ những cánh rừng cuối cùng còn là nơi sinh sống của rùa hộp trán vàng miền Nam – một trong những loài rùa quý hiếm và đặc hữu hẹp quan trọng của Việt Nam và thế giới”- Chuyên gia Phùng Ngọc Khanh nói.

Chuyên gia này cho rằng, việc bảo tồn rùa hộp trán vàng miền Nam không chỉ nhằm cứu lấy một loài rùa quý hiếm khỏi nguy cơ tuyệt chủng, mà còn là hành động bảo vệ cả một hệ sinh thái rừng nhiệt đới với vô số loài đặc hữu đang phụ thuộc vào đó để tồn tại. Khi một loài đặc hữu biến mất, toàn bộ chuỗi cân bằng sinh thái có thể bị phá vỡ. Chính vì vậy, bảo vệ Rùa hộp trán vàng miền Nam đồng nghĩa với bảo vệ sự toàn vẹn của hệ sinh thái và tương lai của đa dạng sinh học Việt Nam.

Theo các nhà bảo tồn, những nỗ lực bảo tồn sinh cảnh cho loài rùa hộp trán vàng miền Nam cũng mang một ý nghĩa chiến lược lâu dài, không chỉ đảm bảo môi trường sống an toàn cho loài trong tự nhiên, mà còn tạo dựng lòng tin cho các tổ chức và cá nhân quốc tế như Liên minh vì sự sống sót các loài rùa (Turtle Survival Alliance) trong việc chuyển giao các cá thể rùa đang nuôi giữ ở nước ngoài để tái thả và phục hồi quần thể tại Việt Nam.
Đồng thời tạo môi trường an toàn để tái thả những cá thể rùa đang nhân nuôi thành công tại Trung tâm cứu hộ rùa Vườn quốc gia Cúc Phương. Đây sẽ là bước tiến quan trọng hướng tới mục tiêu đưa loài rùa đặc hữu quý giá này trở lại môi trường sống tự nhiên và phục hồi bền vững trong tương lai.

Học sinh tham gia hoạt động tuyên truyền bảo vệ Rùa hộp trán vàng miền Nam.

Cũng theo chuyên gia Phùng Ngọc Khanh, không chỉ mang giá trị đặc biệt vì là “ngôi nhà duy nhất” của loài rùa hộp trán vàng miền Nam, khu vực rừng đặc dụng – phòng hộ Đèo Cả, Tây Hòa, Sông Hinh (Đắk Lắk) và Bắc Khánh Hòa còn là một “kho báu sinh học” hiếm có, với diện tích liền dải ước tính 130.000 ha – một trong những vùng rừng tự nhiên lớn và nguyên vẹn nhất Nam Trung Bộ.

Các khảo sát gần đây đã ghi nhận nhiều loài động vật quý hiếm và đặc hữu có giá trị toàn cầu như vượn đen má vàng Nam Bộ (Nomascus gabriellae), chà vá chân đen (Pygathrix nigripes), cheo cheo lưng bạc (Tragulus versicolor), cầy giông đốm lớn (Viverra megaspila), cùng hơn 8 loài rùa nguy cấp quý hiếm, đặc hữu khác như rùa bốn mắt (Sacalia quadriocellata), rùa Trung Bộ (Mauremys annamensis), rùa sa nhân (Cuora mouhotii).

Với tiềm năng sinh học, tính đặc hữu và giá trị bảo tồn đặc biệt như vậy, các chuyên gia cho rằng khu vực này hoàn toàn xứng đáng được nâng cấp thành Vườn quốc gia lớn nhất Việt Nam, tạo hành lang pháp lý mạnh mẽ để bảo vệ các loài đặc hữu quý hiếm, trong đó có rùa hộp trán vàng miền Nam. Đây không chỉ là bước đi cần thiết để bảo tồn đa dạng sinh học, mà còn mở ra cơ hội phát triển sinh kế bền vững thông qua nghiên cứu khoa học, du lịch sinh thái và giáo dục môi trường.

Theo Thông Phạm - Nguyễn Hoài (TPO)