'Lời nguyền địa lý' ám ảnh Syria

Địa lý là một trong những yếu tố quan trọng tác động đến tình hình chính trị của một quốc gia. Đất nước Tây Á Syria dường như bị ám ảnh bởi “lời nguyền địa lý” khi luôn là nơi cạnh tranh của các thế lực bên ngoài và thường xảy ra những cuộc nổi dậy trong suốt lịch sử.

Các điểm trọng yếu của Syria

Theo chuyên san Foreign Policy, Syria thiếu các rào cản tự nhiên, cả bên trong lãnh thổ và dọc theo biên giới. Phía tây nước này là Địa Trung Hải - một tuyến đường thương mại nhộn nhịp và cũng là nơi các cuộc tấn công quân sự bắt đầu. Còn phía đông là thung lũng sông Euphrates, phía nam giáp với sa mạc và phía bắc giáp với đồng bằng ở chân đồi phía nam của dãy núi Taurus.

Về bản chất, địa lý của Syria không tạo thế phòng thủ để ngăn chặn các cuộc tấn công từ bên ngoài, cũng như không tạo ra những thành trì bên trong như một tuyến phòng thủ cuối cùng.

Bản đồ Syria. Ảnh: BRITANNICA

Cạnh đó, biên giới mong manh của nước này góp phần vào sự thiếu độc lập trong lịch sử Syria khi Thổ Nhĩ Kỳ có ảnh hưởng đến phần lớn biên giới phía bắc; Iran có ảnh hưởng đáng kể đến biên giới phía nam với Iraq và Jordan, và gián tiếp, thông qua Hezbollah, đến biên giới tây nam với Lebanon; và Mỹ có các tiền đồn ảnh hưởng dọc theo biên giới phía đông bắc và phía đông của Syria, xuống đến Tanf.

Địa lý phân mảnh của Syria đã chia lãnh thổ thành 6 phần riêng biệt: một ốc đảo ở phía tây nam, một cửa ngõ ở phía bắc, một dải bờ biển ở phía tây, một cao nguyên gồ ghề ở phía nam, một hành lang bắc-nam cùng một vùng đất bằng phẳng, cằn cỗi ở phía đông.

Đằng sau những ngọn núi của Lebanon là một ốc đảo được bao quanh bởi những ngọn núi ở một bên và bên kia là sa mạc. Damascus nằm ở trung tâm của ốc đảo đó và đóng vai trò như một pháo đài nhỏ. Mặc dù Damascus nằm ở trung tâm nhưng các tuyến đường tiếp cận phần còn lại của đất nước rất hiếm hoi và thưa thớt. Do đó, không có gì ngạc nhiên khi người nắm quyền ở Damascus cần một chính phủ quân sự hóa với “nắm đấm sắt” để cai trị toàn bộ quốc gia bị chia cắt này.

Ở phía bắc là TP Aleppo - cửa ngõ thương mại tự nhiên giữa vùng Tiểu Á ở phía bắc và Lưỡng Hà ở phía đông. Những thế lực bên ngoài, trước đây là người La Mã, sau đó là Ottoman và hiện nay là Thổ Nhĩ Kỳ, luôn mong muốn giành lấy trung tâm thương mại Aleppo đông đúc này.

Máy bay chiến đấu của quân đội Syria bị bỏ lại ở sân bay Aleppo vào ngày 12-12. Ảnh: THE NEW YORK TIMES

Sự dễ tổn thương của Aleppo trước các thế lực đó cùng với sự tự tin mà Aleppo có được từ vị trí thương mại chiến lược, khiến nơi này trở thành đối trọng của Damascus. Do đó, kiểm soát trung tâm kinh tế này là bước đi quan trọng nhất đối với người cầm quyền ở Damascus.

Về phía tây, một dãy núi hẹp và thấp nhìn ra Địa Trung Hải, tạo thành một dải bờ biển dài, là nơi nương mình của các nhóm tôn giáo thiểu số như người Alawite và người theo đạo Thiên chúa. Tỉnh duyên hải Latakia và Tartus nằm ở khu vực này, là cửa ngõ quan trọng giữa Syria với thế giới bên ngoài.

Do đó, không có gì ngạc nhiên khi các quốc gia lớn, trước kia là Pháp và bây giờ là Nga, đã triển khai lực lượng ở đường bờ biển này. Kiểm soát khu vực này là điều cần thiết để duy trì mối quan hệ với các đồng minh bên ngoài, cũng như tạo nền tảng cho quyền lực của chính quyền ở Damascus nơi vùng biên giới này.

Hành lang chủ chốt

Đáng chú ý nhất là có một hành lang song song với sông Orontes, nối ốc đảo Damascus với cửa ngõ thương mại của Aleppo. Các TP Homs và Hama nằm dọc theo hành lang quan trọng này.

Một mặt, việc duy trì quyền kiểm soát Aleppo chỉ có thể thực hiện được thông qua hành lang này. Mặt khác, cuộc nổi loạn chống lại Damascus thường liên quan đến việc an ninh của hành lang này bị phá vỡ. Nói cách khác, tuyến đường Damascus-Aleppo vừa là hành lang kiểm soát vừa là hành lang nổi dậy.

Hành lang chủ chốt nối Damascus với Aleppo qua Hama và Homs. Ảnh: SKY NEWS

Có thể thấy yếu tố địa lý đóng vai trò quyết định trong cuộc nội chiến tàn khốc ở Syria khi làn sóng Mùa xuân Ả Rập đã tràn vào nước này vào năm 2011.

Khi đó, chính quyền ở Damascus duy trì quyền kiểm soát bờ biển Địa Trung Hải và nhận được hỗ trợ từ đồng minh là Nga, trong khi lực lượng đối lập được Thổ Nhĩ Kỳ hậu thuẫn, kiểm soát Aleppo.

Các trận chiến chủ yếu tập trung vào hành lang nối Damascus và Aleppo qua Homs và Hama. Giai đoạn đầu của cuộc nội chiến kết thúc với chiến thắng của Tổng thống Bashar al-Assad và các đồng minh Nga, Iran, khi họ giành được quyền kiểm soát hành lang này.

Logic địa lý luôn chỉ ra rằng bất kỳ ai nắm giữ hành lang Homs-Hama sẽ trở thành người chiến thắng ở Syria. Sự sụp đổ của ông al-Assad là điều không thể tránh khỏi khi phe đối lập mở cuộc tấn công vào ngày 27-11 và giành được quyền kiểm soát vùng đất đó.

Phe đối lập đã nhanh chóng chiếm được Damascus và số phận của Syria giờ đã nằm trong tay họ. Tuy nhiên, theo Foreign Policy, phe đối lập cũng sẽ sớm phải đối mặt các thách thức địa lý hiển nhiên tồn tại lâu nay của Syria.

ĐỨC HIỀN