Lợi thế bất ngờ của Ukraine có thể thay thế đảm bảo an ninh từ phương Tây?

Ukraine thay đổi ưu tiên

Ukraine đang theo đuổi kế hoạch tăng cường kho vũ khí trị giá nhiều tỷ USD với nguồn tài trợ từ châu Âu, đồng thời coi đây là cơ hội tốt nhất để đảm bảo sự tồn tại lâu dài của đất nước trong bối cảnh viện trợ từ Mỹ đang cạn dần và các đảm bảo an ninh của phương Tây vẫn chưa chắc chắn.

Kiev không chỉ muốn duy trì sức mạnh quân đội trong cuộc xung đột hiện tại mà còn muốn biến lực lượng này trở thành nền tảng của bất kỳ thỏa thuận nào hậu xung đột với mục tiêu ngăn chặn các cuộc tấn công trong tương lai của Nga. Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen gần đây nhấn mạnh: “Ukraine phải trở thành một con nhím thép" mà không ai có thể nuốt trôi.

Binh lính Ukraine khai hỏa lựu pháo tự hành về phía quân đội Nga ở khu vực Zaporizhzhia. Ảnh: Reuters

Trọng tâm của nỗ lực này là một cơ chế mua sắm mới do NATO hậu thuẫn, qua đó điều phối nguồn vốn châu Âu để mua vũ khí Mỹ cho Ukraine. Tổng thống Volodymyr Zelensky kỳ vọng cơ chế này sẽ giúp thực hiện các hợp đồng mua sắm trị giá khoảng 1 tỷ USD mỗi tháng, tập trung vào hệ thống phòng không Patriot của Mỹ nhằm mở rộng kho vũ khí vốn đang hạn chế của Kiev.

Cơ chế mới vừa giúp bù đắp việc Mỹ ngừng viện trợ vũ khí dưới thời Tổng thống Trump, vừa tăng cường và hợp lý hóa quy trình cung cấp vũ khí cho Ukraine về lâu dài. Thương vụ đầu tiên gồm tên lửa hành trình và bộ dẫn đường GPS trị giá 825 triệu USD đã được công bố hôm 28/8.

Bên cạnh đó, Kiev cũng đặt cược vào ngành công nghiệp quốc phòng trong nước đang phát triển nhanh, cung cấp các loại UAV cho chiến trường và hiện đang sản xuất các loại vũ khí mạnh hơn. Tháng này, Ukraine cho biết đã hoàn tất việc phát triển và bắt đầu tự sản xuất các tên lửa hành trình tầm xa đầu tiên. Tuy nhiên, quy mô thực tế của kế hoạch tăng cường quân sự này vẫn là dấu hỏi. Các quốc gia châu Âu vốn đang chịu áp lực ngân sách khó có thể duy trì mức tài trợ mà Ukraine mong muốn, trong khi các lực lượng vẫn phải giải quyết tình trạng thiếu hụt nhân lực.

Dẫu vậy, Ukraine hầu như không còn lựa chọn nào khác ngoài việc tự củng cố năng lực phòng thủ. Những cam kết mơ hồ từ phương Tây về bảo đảm an ninh hậu xung đột vẫn chưa được nêu cụ thể và việc đẩy mạnh sức mạnh quân sự phản ánh mối lo ngại rằng những cam kết trên có thể sẽ không bao giờ thành hiện thực.

“Bảo đảm an ninh chính của Ukraine là một đội quân đủ năng lực, được huấn luyện bài bản và luôn duy trì trạng thái sẵn sàng chiến đấu", Bộ trưởng Nội vụ Ukraine Ihor Klymenko khẳng định tuần trước trong một cuộc trả lời phỏng vấn.

Trong khi chính quyền ông Trump thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình với Nga thì các đồng minh phương Tây của Kiev vẫn đang tranh luận về những bảo đảm an ninh nhằm ngăn chặn nguy cơ Nga tấn công trong tương lai. Một số quốc gia châu Âu đã bày tỏ sẵn sàng triển khai binh lính tại Ukraine, trong khi Mỹ tuyên bố có thể cung cấp hỗ trợ trên không.

Phản ứng của Nga

Tổng thống Vladimir Putin tiếp tục phản đối việc để Ukraine duy trì một lực lượng quân sự hùng mạnh sau khi xung đột kết thúc, dù vẫn tìm cách thể hiện thiện chí rằng ông sẵn sàng tham gia vào những nỗ lực của ông Trump nhằm thúc đẩy một thỏa thuận hòa bình. Nhà lãnh đạo Nga tuyên bố việc bảo đảm an ninh cho Ukraine là “quyết định của chính Ukraine”, nhưng không thể diễn ra “với cái giá phải trả từ Liên bang Nga”, ám chỉ yêu cầu của Moscow rằng Kiev cam kết không gia nhập NATO và hạn chế quy mô quân đội trong tương lai.

Trong bối cảnh đó, Ukraine tập trung xây dựng những bảo đảm an ninh riêng mà Nga không thể can thiệp. Việc sản xuất vũ khí trong nước và mua sắm vũ khí từ phương Tây là hai lĩnh vực mà Moscow hầu như không có đòn bẩy để gây sức ép.

“Đây không phải là điều Nga có thể thực sự can thiệp. Đó là lợi thế của chúng tôi", bà Alyona Getmanchuk, tân Đại sứ Ukraine tại NATO, khẳng định.

Kiev kỳ vọng sẽ sớm dựa vào loại tên lửa mới mang tên Flamingo mà trên lý thuyết có tầm bắn hơn 2.900 km với đầu đạn nặng 1,1 tấn, đủ khả năng tấn công Moscow và nhiều thành phố khác của Nga ở xa hơn. Tuy nhiên, hiệu quả thực tế trên chiến trường của loại vũ khí này vẫn chưa được kiểm chứng.

Giới phân tích nhận định một loại vũ khí tấn công tầm xa được sản xuất hàng loạt như Flamingo có thể đóng vai trò răn đe mạnh mẽ hơn bất kỳ cam kết bảo vệ nào từ phương Tây.

“Flamingo, nếu được sản xuất hàng loạt, có lẽ chính là bảo đảm an ninh mạnh mẽ nhất của Ukraine trong trật tự châu Âu hậu xung đột", chuyên gia vũ khí Fabian Hoffmann thuộc Đại học Oslo nhận định trong một phân tích gần đây.

Ngay cả khi quân đội Ukraine mở rộng, nước này vẫn khó có thể sánh với Nga về quy mô lực lượng. Do đó, Kiev coi việc sở hữu và sản xuất thêm các loại vũ khí tiên tiến là yếu tố then chốt cho sự tồn tại lâu dài.

Sau khi xung đột ở Ukraine nổ ra năm 2022, Kiev đặt nhiều kỳ vọng vào việc gia nhập NATO, coi Điều 5 Hiến chương NATO về phòng thủ tập thể là bảo đảm an ninh mạnh mẽ nhất. Tuy nhiên, hy vọng này tan biến khi ông Trump tuyên bố việc kết nạp Ukraine vào NATO là vấn đề “không bàn đến”.

Thay vào đó, các đồng minh châu Âu của Ukraine đề xuất một khung bảo đảm an ninh mới mang tính “tương tự Điều 5”, nhưng không bao gồm việc kết nạp Kiev. Tuy nhiên, giới chức Ukraine tỏ ra thận trọng và cảnh báo về tính mơ hồ của đề xuất này.

“Mọi ý tưởng ‘tương tự Điều 5’ cần phải có tính ràng buộc pháp lý và được bảo đảm bằng một lực lượng răn đe thực sự", bà Getmanchuk nhấn mạnh.

Kế hoạch mua 90 tỷ USD vũ khí và tham vọng tự chủ tên lửa

Việc sở hữu các loại vũ khí tối tân là mục tiêu chính trong đề xuất mà Tổng thống Volodymyr Zelensky đưa ra với ông Trump tại Nhà Trắng tháng trước, khi ông đề nghị mua số vũ khí Mỹ trị giá 90 tỷ USD. Gói này bao gồm hệ thống phòng không Patriot - phương tiện duy nhất có khả năng đánh chặn tên lửa đạn đạo của Nga. Ông Zelensky cho biết, các đồng minh châu Âu của Ukraine sẽ tài trợ phần lớn gói vũ khí này, nhiều khả năng thông qua cơ chế mua sắm do NATO hậu thuẫn, hiện đã nhận được hơn 2 tỷ USD cam kết từ 8 quốc gia châu Âu. Cơ chế này được lập ra sau khi chính quyền ông Trump khẳng định sẽ không tiếp tục viện trợ miễn phí vũ khí cho Ukraine nhưng sẵn sàng bán cho các đối tác châu Âu.

Điều này đặt gánh nặng tài chính cho các nước châu Âu, ngay cả khi họ đang tiến hành các chương trình tái vũ trang trong nước. Tuy vậy, châu Âu hiện đã vượt Mỹ về giá trị viện trợ quân sự, với khoảng 95 tỷ USD, so với 75 tỷ USD của Washington, Viện Kinh tế Thế giới Kiel tiết lộ.

Những cam kết gần đây từ Đức và Na Uy - mỗi nước dự kiến cung cấp tới 10 tỷ USD hỗ trợ quân sự và dân sự vào năm tới cho thấy châu Âu sẵn sàng đối mặt thách thức này.

Giới phân tích nhận định, các khoản tài trợ lớn kéo dài nhiều năm đánh dấu một sự thay đổi. Trước đây, các đối tác phương Tây thường cung cấp các khoản hỗ trợ tài chính nhỏ và ngắn hạn, chủ yếu để đáp ứng nhu cầu khẩn cấp trên chiến trường. Với các gói tài chính lớn, ổn định trong nhiều năm, Ukraine có thể lập kế hoạch dài hạn cho mục tiêu tăng cường năng lực quân sự.

“Mô hình này cho thấy chúng tôi có được các hợp đồng, văn bản thỏa thuận, quy định rõ số lượng vũ khí mà Ukraine sẽ nhận vào năm nào, từ Mỹ hay châu Âu”, ông Maksym Skrypchenko, Chủ tịch Trung tâm Đối thoại Xuyên Đại Tây Dương tại Kiev, cho biết. Theo ông, Ukraine đang sử dụng nguồn vốn phương Tây không chỉ để mua vũ khí nước ngoài mà còn cho ngành công nghiệp quốc phòng trong nước, vốn đã phát triển nhanh chóng trong xung đột nhưng vẫn thiếu kinh phí để sản xuất quy mô lớn.

Điều này có thể cho phép Ukraine chế tạo những loại tên lửa mà các đối tác phương Tây e ngại cung cấp, hoặc chỉ cung cấp với điều kiện hạn chế sử dụng do lo ngại leo thang xung đột. Mỹ, Anh và Pháp đã cung cấp một số lượng hạn chế tên lửa đạn đạo và tên lửa hành trình, nhưng yêu cầu không được dùng chúng để tấn công các thành phố lớn của Nga như Moscow. Đức vẫn kiên quyết từ chối chuyển giao tên lửa hành trình tầm xa Taurus.

Fire Point, công ty quốc phòng Ukraine đứng sau dự án tên lửa Flamingo, cho biết họ hoan nghênh nguồn tài trợ phương Tây để đẩy nhanh sản xuất. Hiện công ty chế tạo được một quả tên lửa mỗi ngày và đặt mục tiêu tăng gấp 7 lần sản lượng vào mùa thu năm nay. Ukraine cũng đã phát triển tên lửa đạn đạo tầm ngắn Sapsan, vừa chính thức đưa vào sản xuất.

“Bảo đảm tốt nhất cho nền độc lập của Ukraine chính là chương trình tên lửa của chúng tôi. Khi chúng tôi có trong tay vài trăm tên lửa đạn đạo với tầm bắn đủ để đánh trúng các mục tiêu ở Moscow, cuộc chơi sẽ hoàn toàn thay đổi", ông Skrypchenko khẳng định.

Kiều Anh/VOV.VN (biên dịch) Theo: New York Times