Lời thì thầm từ cột mốc biên cương

6 tháng đầu năm 2025, công tác phổ biến, giáo dục pháp luật (PBGDPL) vùng đồng bào DTTS đã lan tỏa mạnh mẽ từ những buổi tuyên truyền ở bản làng đến từng buổi trợ giúp pháp lý ở vùng biên, đánh thức ý thức pháp luật nơi lưng đồi, bên những cột mốc biên cương.

Pháp luật đến từng bản, từng người

Sáng sớm một ngày hè tháng Bảy, trong gian nhà văn hóa xã Nhi Sơn (tỉnh Thanh Hóa) hàng chục bà con người Mông, Thái, Mường tập trung từ rất sớm. Họ không đến dự lễ hội, cũng không phải xem biểu diễn, mà là để tham gia buổi tuyên truyền pháp luật về phòng, chống tảo hôn một nội dung trong Đề án “Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống trong đồng bào DTTS tỉnh Thanh Hóa”.

Lực lượng công an tỉnh Thanh Hóa “Đi từng ngõ, gõ từng nhà” để tuyên truyền về Luật Quản lý, sử dụng vũ khí, vật liệu nổ, công cụ hỗ trợ cho nhân dân

Trên sân khấu nhỏ là màn kịch ngắn do chính đội văn nghệ xã biểu diễn, kể về một cô gái Mông vượt rào cưới sớm, từ đó dẫn đến hệ lụy buồn cho cả gia đình. Không một ai bỏ về giữa chừng. Tiếng vỗ tay xen lẫn tiếng thì thầm, bàn tán dấu hiệu cho thấy pháp luật đã không còn là thứ xa vời.

6 tháng đầu năm 2025, Sở Tư pháp Thanh Hóa đã phối hợp chặt chẽ với các sở, ban, ngành và địa phương triển khai đồng bộ các chương trình, đề án PBGDPL vùng DTTS, trong đó nổi bật là các đề án trọng điểm: “Đẩy mạnh công tác PBGDPL và tuyên truyền, vận động đồng bào vùng DTTS và miền núi”; “Giảm thiểu tảo hôn và hôn nhân cận huyết thống”; “Hỗ trợ hoạt động bình đẳng giới vùng đồng bào DTTS giai đoạn 2018–2025” và “Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2021–2025”.

Những cái tên tưởng như khô khan ấy lại được chuyển tải đến người dân bằng các hình thức sinh động, dễ tiếp nhận. Ở xã Pù Nhi, buổi tuyên truyền pháp luật gắn liền với chợ phiên cuối tuần.

Ở xã Trung Lý, PBGDPL được lồng ghép vào hội diễn văn nghệ quần chúng. Còn tại xã Tam Chung, phiên tòa giả định về bạo lực gia đình thu hút hàng trăm người dân địa phương theo dõi phần lớn là phụ nữ và người lớn tuổi.

Tính đến hết tháng 6.2025, toàn tỉnh Thanh Hóa đã tổ chức được 71 cuộc tuyên truyền, PBGDPL tại các xã miền núi, biên giới, thu hút 11.914 lượt người tham gia con số ấn tượng cho thấy hiệu quả và sức hút của các hoạt động này.

Bên cạnh đó, các địa phương cũng đã tổ chức 2 cuộc thi tìm hiểu pháp luật với 550 lượt người dự thi, phát hành 46.992 cuốn tài liệu pháp luật đến cán bộ, đảng viên và nhân dân.

Không chỉ là số lượng, điều quan trọng là chất lượng chuyển tải thông tin pháp luật đang ngày càng được nâng cao. Các báo cáo viên pháp luật, hòa giải viên cơ sở và cộng tác viên tuyên truyền được tập huấn bài bản, sử dụng song ngữ khi cần thiết.

Một số địa phương còn mạnh dạn ứng dụng công nghệ: phát tờ rơi QR code, xây dựng video pháp luật dạng hoạt hình, kết nối mạng lưới tuyên truyền viên qua Zalo, Facebook.

Một cán bộ ngành Tư pháp chia sẻ: “Chúng tôi không áp đặt, không giảng lý thuyết suông. Cán bộ tư pháp phải nói chuyện như người trong nhà, dẫn chứng thật nhiều tình huống cụ thể, đặc biệt chú trọng đến các vấn đề mà bà con đang bức xúc, vướng mắc như đất đai, hộ tịch, hôn nhân, bảo hiểm… Có như thế mới tạo được niềm tin, sự tiếp nhận từ cộng đồng”.

Hành trình từ chữ pháp đến chữ tâm

Bản Tà Cóm (xã Trung Lý, tỉnh Thanh Hóa) nằm heo hút giữa đại ngàn, nơi sóng điện thoại chập chờn và đường vào bản vẫn là đất đá. Vậy nhưng trong 6 tháng đầu năm, nơi đây đã tổ chức các buổi tuyên truyền pháp luật và hòa giải cộng đồng thành công nhiều vụ tranh chấp đất đai mà không phải đưa lên cấp xã.

Cán bộ Đồn BP Tam Thanh phát tờ rơi tuyên truyền Luật Biên phòng Việt Nam cho người dân bản Bôn, xã Tam Thanh. Ảnh: BĐPTTHTH

Trưởng bản Tà Cóm, kể: “Trước đây, ai cãi nhau thì nói nhau, không được thì thôi. Giờ có cán bộ đến tận bản nói rõ quyền, nghĩa vụ, giải thích cặn kẽ theo luật. Có chuyện gì, bà con không tự xử lý nữa mà gọi người hòa giải. Mình là già làng, phải hiểu luật thì mới nói được với dân”.

Sự thay đổi trong nhận thức ấy chính là thành quả bền vững nhất mà công tác PBGDPL mang lại. Không chỉ lan tỏa kiến thức pháp lý, các hoạt động tuyên truyền còn góp phần xây dựng niềm tin, khơi gợi tinh thần “thượng tôn pháp luật” trong từng cộng đồng dân cư.

Đặc biệt, đề án “Tuyên truyền thực hiện nếp sống văn hóa trong tang lễ vùng đồng bào Mông tỉnh Thanh Hóa giai đoạn 2021–2025” đã đem lại hiệu quả thiết thực, giúp thay đổi một tập quán lâu đời mà không làm mất đi bản sắc văn hóa.

Ở nhiều xã như Nhi Sơn, Mường Chanh, Tam Chung, số lễ tang tổ chức theo hình thức văn minh, tiết kiệm tăng lên rõ rệt. Những buổi tuyên truyền kết hợp biểu diễn múa khèn, hát đối, chiếu phim ngắn về thực hành tang lễ mới… đã khiến bà con hiểu rằng việc tổ chức tang cũng có thể đúng luật mà vẫn trang trọng.

Không chỉ tuyên truyền theo kế hoạch, các sở, ban, ngành và đoàn thể cấp tỉnh còn phát động nhiều cuộc thi tìm hiểu pháp luật rộng rãi. 6 tháng qua, có tới 197.308 lượt người tham gia các cuộc thi tìm hiểu pháp luật ừ trực tuyến đến viết tay, từ học sinh phổ thông đến cán bộ thôn bản.

Đây là những con số biết nói, chứng minh rằng nhận thức pháp luật không còn là “đặc quyền” của cán bộ, mà đang trở thành kiến thức nền tảng cho mỗi người dân.

Pháp luật cũng đến với trẻ em DTTS bằng những hình thức gần gũi hơn bao giờ hết: trò chơi, đố vui, kể chuyện… Tại Trường Phổ thông Dân tộc bán trú THCS Trung Lý (xã Trung Lý), các buổi sinh hoạt ngoại khóa PBGDPL đã trở thành hoạt động được chờ đón mỗi tuần. “Em thích nhất là tiết mục kịch pháp luật vì dễ hiểu. Từ đó em biết là mình có quyền được bảo vệ nếu bị bạo lực hay ép học hôn sớm,”, một học sinh lớp 8 nói.

Dù còn không ít khó khăn như giao thông cách trở, điều kiện cơ sở vật chất hạn chế, hay sự chênh lệch ngôn ngữ và trình độ dân trí, song Thanh Hóa vẫn từng bước xây dựng được hệ sinh thái PBGDPL phù hợp với từng vùng, từng nhóm dân cư đặc thù.

Từ các xã vùng cao như Trung Lý, Pù Nhi, Tam Chung… đến các xã biên giới như Mường Lý, Nhi Sơn, Quang Chiểu, mô hình phối hợp liên ngành giữa tư pháp, dân vận, hội phụ nữ, đoàn thanh niên, người có uy tín và già làng đã phát huy hiệu quả rõ rệt.

Hành trình đưa pháp luật thấm sâu vào đời sống không phải ngày một ngày hai, nhưng 6 tháng đầu năm 2025, tỉnh Thanh Hóa đã cho thấy cách làm bài bản, sáng tạo và mang tính lan tỏa rộng. Từ đó, không chỉ nâng cao ý thức pháp luật, mà còn góp phần xây dựng cộng đồng dân cư tự quản, sống văn minh, đoàn kết và phát triển bền vững.

Một mùa mưa nữa lại về. Trên những đỉnh núi cheo leo nơi biên cương xứ Thanh, bên ánh lửa bập bùng của đêm hội bản làng, tiếng khèn gọi bạn vang lên hòa cùng câu chuyện pháp luật.

Đó không chỉ là sự chuyển mình trong tuyên truyền mà còn là biểu hiện cho một xã hội pháp quyền thực chất, bắt đầu từ những điều giản dị nhất.

NGUYỄN LINH