Lồng ghép chương trình, phát huy vai trò người dân trong xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo

Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà chủ trì cuộc họp về báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035; Dự thảo Nghị định quy định chuẩn nghèo đa chiều giai đoạn 2026-2030 - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Phó Thủ tướng cho rằng Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong giảm nghèo, được cộng đồng quốc tế ghi nhận, nhưng giảm nghèo đa chiều đặt ra yêu cầu cao hơn, đặc biệt trong bối cảnh đảm bảo các chỉ tiêu kinh tế – xã hội, đời sống nhân dân, hướng tới một xã hội công bằng, giàu mạnh, với mục tiêu ấm no, hạnh phúc.

Việc ban hành Nghị định về chuẩn nghèo đa chiều là bước tiến mới, vừa phù hợp với tiêu chuẩn quốc tế, vừa xác định các chuẩn mực mới, phù hợp với yêu cầu phát triển trong giai đoạn hiện nay; là cơ sở pháp lý, chính sách để các địa phương triển khai trong nhiệm kỳ mới.

Về các chương trình mục tiêu quốc gia, Phó Thủ tướng đánh giá, việc triển khai các chương trình như xây dựng nông thôn mới, phát triển kinh tế – xã hội vùng đồng bào dân tộc, giảm nghèo bền vững đã đạt kết quả rõ ràng, nhưng vẫn còn chồng chéo, trùng lặp, gây khó khăn trong phân bổ nguồn lực. "Nhiều địa phương xin trả lại kinh phí do vướng cơ chế triển khai. Mỗi chương trình có vốn riêng, cơ chế riêng, bộ máy riêng, dẫn đến khó khăn trong điều hành".

Phó Thủ tướng cho rằng Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu trong giảm nghèo, được cộng đồng quốc tế ghi nhận - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Vì vậy, cuộc họp cần thống nhất áp dụng chuẩn nghèo đa chiều và thể chế hóa bằng Nghị định; lồng ghép 2 chương trình mục tiêu xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững; xem xét Chương trình mục tiêu quốc gia phát triển kinh tế xã hội vùng đồng bào dân tộc thiểu số và miền núi giai đoạn 2021-2030 đảm bảo hiệu quả, tránh chồng chéo, tập trung nguồn lực và nâng cao hiệu quả sử dụng.

100% xã nghèo thoát nghèo, thu nhập người dân nông thôn tăng gấp 2,5-3 lần

Báo cáo tại cuộc họp, Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng cho biết, dự kiến chuẩn nghèo giai đoạn 2026-2030 gồm hai nhóm tiêu chí: Thu nhập (2,2 triệu đồng/người/tháng ở nông thôn; 2,8 triệu ở đô thị) và mức thiếu hụt dịch vụ xã hội cơ bản, tiệm cận mức sống tối thiểu đến năm 2028.

Theo số liệu của Cục Thống kê và dự báo kinh tế - xã hội, nếu áp dụng chuẩn mới từ đầu năm 2026, tỉ lệ hộ nghèo đa chiều tăng từ 1,93% lên 11,7%, tương ứng khoảng 3,3 triệu hộ. Kinh phí thực hiện các chính sách hỗ trợ an sinh xã hội cho các hộ nghèo, cận nghèo năm 2026 khoảng 30.000 tỷ đồng, gấp đôi năm 2025; bình quân giai đoạn 2026-2030 khoảng 23.000 tỷ đồng/năm, cao hơn mức 19.000 tỷ đồng/năm của giai đoạn trước đây.

Thứ trưởng Bộ Nông nghiệp và Môi trường Võ Văn Hưng báo cáo tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Về đề xuất hợp nhất 2 chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035, Bộ Nông nghiệp và Môi trường dự kiến sẽ triển khai toàn quốc với đối tượng thụ hưởng gồm hộ nghèo, cận nghèo, hộ mới thoát nghèo, cộng đồng, hợp tác xã và tổ chức liên quan. Chương trình có lộ trình 10 năm, chia hai giai đoạn (2026-2030, 2031-2035).

Chương trình bảo đảm phát triển bao trùm, lấy người dân làm trung tâm; xây dựng nông thôn hiện đại gắn công nghiệp hóa, đô thị hóa; phát triển đồng bộ kinh tế – xã hội – môi trường; đẩy mạnh khoa học, công nghệ, chuyển đổi số; quản trị đa mục tiêu, phân cấp mạnh cho địa phương, phát huy vai trò cộng đồng và doanh nghiệp…

Mục tiêu đến năm 2030, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng 2,5–3 lần so với 2020; tỉ lệ hộ nghèo giảm 1–1,5%/năm, xã nghèo giảm ít nhất 3%/năm; 100% xã nghèo thoát nghèo; ít nhất 65% xã đạt chuẩn nông thôn mới, 10% xã đạt chuẩn hiện đại; 4–5 tỉnh, thành phố hoàn thành xây dựng nông thôn mới.

Đến năm 2035, thu nhập bình quân của người dân nông thôn tăng 1,6–2 lần so với năm 2030; ít nhất 85% xã đạt chuẩn, 10–12 tỉnh, thành phố hoàn thành xây dựng nông thôn mới, trong đó 4–5 địa phương đạt chuẩn nông thôn mới hiện đại.

Tổng nguồn lực dự kiến huy động để thực hiện chương trình trong giai đoạn 2026-2035 là 12,35 triệu tỷ đồng. Trong đó, giai đoạn 2026-2030 là 4,93 triệu tỷ đồng, giai đoạn 2031-2035 khoảng 7,42 triệu tỷ đồng.

Trong giai đoạn 2026-2030, ngân sách Trung ương phân bổ ưu tiên cho 350 xã nghèo khoảng 52.500 tỷ đồng; hỗ trợ 1.148 xã phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới vào năm 2030 khoảng 106.000 tỷ đồng; hỗ trợ cho 463 xã thực hiện các nhiệm vụ giảm nghèo bền vững và phấn đấu đạt chuẩn nông thôn mới giai đoạn 2031-2035 khoảng 18.520 tỷ đồng. Ngoài ra, khoảng 3.000 tỷ đồng được bố trí cho các bộ, ngành để thực hiện công tác quản lý, chỉ đạo, hướng dẫn, tổ chức triển khai Chương trình, giám sát, đánh giá…

Bộ Nông nghiệp và Môi trường đề xuất, việc triển khai các chương trình mục tiêu quốc gia trong lĩnh vực văn hóa, giáo dục, y tế… không lấy nguồn vốn của Chương trình xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững, nhưng được thiết kế đồng bộ, bổ trợ lẫn nhau để hoàn thành mục tiêu chung.

Phó Thủ tướng đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường phải làm rõ việc lồng ghép chương trình giảm nghèo bền vững với chương trình xây dựng nông thôn mới, khắc phục những tồn tại kéo dài như "có nhu cầu nhưng không tiêu được tiền". Cần nghiên cứu cơ chế phân cấp rõ ràng: Địa phương nào tự cân đối thì chủ động bố trí nguồn lực; địa phương khó khăn sẽ được Trung ương hỗ trợ trực tiếp, thay vì thiết kế nhiều chương trình, bộ máy cồng kềnh.

"Mục tiêu cao nhất vẫn là giảm nghèo đa chiều, bao gồm thu nhập và tiếp cận các dịch vụ công cơ bản như y tế, giáo dục, thông tin, nhà ở…", Phó Thủ tướng nhấn mạnh.

Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần cập nhật các chính sách an sinh xã hội đã đi trước như miễn học phí đến hết bậc THCS, bao phủ bảo hiểm y tế gần 100%, cơ bản xử lý xong nhà tạm, nhà dột nát…

Đặc biệt, Phó Thủ tướng lưu ý, trong giảm nghèo bền vững phải xác định rõ hai nhóm đối tượng. Nhóm có khả năng thoát nghèo cần được hỗ trợ để phát triển sinh kế; nhóm yếu thế, người cao tuổi, mất sức lao động phải đưa sang chính sách an sinh xã hội suốt đời.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường cho rằng, cần nghiên cứu tích hợp các chương trình mục tiêu quốc gia để đảm bảo đồng bộ, tránh phân tán nguồn lực và nâng cao hiệu quả thực hiện - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Cần cách tiếp cận mới xây dựng nông thôn hiện đại, giảm nghèo bền vững

Tại cuộc họp, nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Nguyễn Xuân Cường nhấn mạnh, Việt Nam đã đạt được nhiều thành tựu quan trọng trong công tác giảm nghèo được Liên Hợp Quốc coi là hình mẫu trong thực hiện mục tiêu thiên niên kỷ. Đặc biệt, tiêu chí nghèo của Việt Nam liên tục được nâng cao, từ nghèo thu nhập đến nghèo đa chiều, bao gồm y tế, giáo dục, văn hóa, môi trường, tư pháp.

Trong giai đoạn tới, với việc chuyển sang chính quyền địa phương 2 cấp, quy mô xã thay đổi sau khi sáp nhập, dẫn đến những yêu cầu khác biệt trong xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững. Do đó, cần nghiên cứu tích hợp các chương trình mục tiêu quốc gia để đảm bảo đồng bộ, tránh phân tán nguồn lực và nâng cao hiệu quả thực hiện. Theo ông Nguyễn Xuân Cường, việc gộp các chương trình như xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc, miền núi sẽ giúp thống nhất mục tiêu, giải pháp, đồng thời khắc phục tình trạng khó khăn trong phân bổ, giải ngân ngân sách.

Đồng tình với ý kiến này, Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc cho rằng Chương trình mới phải khắc phục những hạn chế trong giai đoạn trước, khi nhiều địa phương có nguồn lực nhưng không giải ngân được do tiêu chí chung chung, thiếu địa chỉ cụ thể. "Nếu chỉ nói khái quát, không xác định sản phẩm rõ ràng thì sẽ dẫn đến tình trạng có tiền mà không làm được, hoặc vốn bị chậm giải ngân", Thứ trưởng Nguyễn Thanh Ngọc trao đổi và kiến nghị lựa chọn 3–4 nhóm nhiệm vụ trọng tâm, mang tính đột phá.

Thứ trưởng Bộ Tư pháp Nguyễn Thanh Ngọc cho rằng Chương trình mới phải khắc phục những hạn chế trong giai đoạn trước - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Chẳng hạn, đối với giảm nghèo, có thể tập trung vào phát triển sinh kế, tạo việc làm và hỗ trợ tiếp cận dịch vụ cơ bản. Đối với xây dựng nông thôn mới, ưu tiên phát triển kinh tế nông thôn gắn với ứng dụng công nghệ cao, nâng cao chất lượng đời sống, thúc đẩy chuyển đổi số và bảo đảm an ninh, an toàn cộng đồng.

Ý kiến từ các địa phương cho rằng, thực tiễn đang đặt ra hai lựa chọn: Lồng ghép cả 3 chương trình (giảm nghèo bền vững, xây dựng nông thôn mới và phát triển kinh tế - xã hội vùng đồng bào dân tộc, miền núi) thành một chương trình; hoặc trước mắt gộp 2 chương trình giảm nghèo bền vững và xây dựng nông thôn mới, song đề nghị làm rõ giải pháp thực hiện để tránh tình trạng chỉ nêu tiêu chí mà thiếu hướng dẫn cụ thể.

Ngoài việc xác định chuẩn nghèo đa chiều, Dự thảo Nghị định cần bổ sung các giải pháp hỗ trợ cụ thể, từ tiếp cận dịch vụ công đến an sinh xã hội cho những nhóm yếu thế không có khả năng tham gia lao động. Phó Chủ tịch UBND tỉnh An Giang Lê Trung Hồ kiến nghị cần có cơ chế riêng cho nhóm đối tượng không thể thoát nghèo như người già, bệnh tật, khuyết tật… đưa vào diện an sinh xã hội lâu dài. Các tiêu chí về nhà ở, y tế, giáo dục giữa các chương trình phải được rà soát, thống nhất để tránh tình trạng "bắt đầu lại từ đầu".

"Địa phương mong muốn được Trung ương phân cấp mạnh mẽ hơn nữa, giao quyền chủ động để hoàn thành mục tiêu đề ra", Phó Chủ tịch UBND TP. Đà Nẵng Trần Nam Hưng nói.

Nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát cho rằng, bàn về chương trình xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững là bàn về một vấn đề chiến lược, có ý nghĩa sống còn đối với sự phát triển đất nước.

Theo nguyên Bộ trưởng Bộ Nông nghiệp và Phát triển nông thôn Cao Đức Phát, cần có cách tiếp cận, nội dung và tổ chức thực hiện mới trong xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững - Ảnh: VGP/Minh Khôi

"Đất nước không thể vươn mình nếu nông thôn không vươn mình. Kinh tế Việt Nam không thể phát triển nhanh và bền vững nếu kinh tế nông thôn không phát triển nhanh và bền vững", ông Cao Đức Phát chia sẻ.

Theo ông Cao Đức Phát, thành công lớn nhất của chương trình xây dựng nông thôn mới 15 năm qua là nhờ được tổ chức như một cuộc vận động toàn dân thay vì chỉ là một chương trình đầu tư. Trung ương hỗ trợ, còn cấp ủy, chính quyền và nhân dân địa phương trực tiếp bàn bạc, lựa chọn hạng mục cần thiết và triển khai. "Ở Tuyên Quang, chỉ với 170 tấn xi măng và 2 triệu đồng hỗ trợ, nhân dân đã làm được 1.000 km đường trong 3 năm. Nếu đấu thầu theo cách thông thường, chi phí lên tới 1 tỷ đồng/km. Cách làm này vừa tiết kiệm, vừa nhanh, chất lượng lại được nhân dân đồng thuận cao", ông Cao Đức Phát dẫn chứng.

Tuy nhiên, bước vào giai đoạn mới với những thay đổi trong chủ trương, điều kiện phát triển và hệ thống quản lý hành chính, cần có cách tiếp cận, nội dung và tổ chức thực hiện mới trong xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững. "Đây không chỉ là động lực phát triển kinh tế - xã hội mà còn góp phần củng cố niềm tin của nhân dân vào hệ thống chính trị", ông Cao Đức Phát khẳng định.

Chuẩn nghèo không phải là "chỉ số cứng"

Kết luận cuộc họp, Phó Thủ tướng Trần Hồng Hà đánh giá cao các ý kiến đóng góp xác đáng, sâu sắc, xuất phát từ thực tiễn triển khai và đề nghị Bộ Nông nghiệp và Môi trường tiếp thu đầy đủ, khẩn trương hoàn thiện Dự thảo Nghị định cũng như báo cáo đề xuất chủ trương đầu tư chương trình mục tiêu quốc gia xây dựng nông thôn mới và giảm nghèo bền vững giai đoạn 2026-2035.

Phó Thủ tướng yêu cầu quá trình xây dựng văn bản phải dựa trên kết quả tổng kết, đánh giá kết quả thực hiện 2 chương trình xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững được nhân dân và cộng đồng quốc tế ghi nhận. Cách thức tổ chức triển khai cũng để lại nhiều bài học quý giá, mà thành công lớn nhất chính là sự tham gia của cấp ủy, hệ thống chính trị và sự phát huy vai trò chủ thể của người dân, nhất là nông dân. Đây là điểm cần được khẳng định và tiếp tục kế thừa.

Tuy nhiên, bên cạnh đó, việc thực hiện 2 chương trình xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững vẫn còn một số hạn chế như: Chia nhỏ quá nhiều dự án, ban hành nhiều cơ chế, cùng một nguồn vốn nhưng dàn trải khiến hiệu quả chưa cao. Ở một số nơi, có kinh phí nhưng không giải ngân, không triển khai được, gây lãng phí. Bộ máy và số lượng văn bản hướng dẫn quá nhiều, làm nặng nề thêm khâu thủ tục, giảm hiệu quả thực thi.

Đại biểu phát biểu ý kiến tại cuộc họp - Ảnh: VGP/Minh Khôi

"Phải thẳng thắn rút ra bài học để phát huy sáng kiến, khắc phục bất cập trong giai đoạn tới", Phó Thủ tướng nói.

Về chuẩn nghèo đa chiều, Phó Thủ tướng nêu rõ đây là chuẩn quốc tế được Chương trình Phát triển Liên Hợp Quốc (UNDP) khuyến nghị, các quốc gia có thể vận dụng linh hoạt tùy theo điều kiện thể chế và trình độ phát triển. Bộ Nông nghiệp và Môi trường cần bám sát các chuẩn mực đã ban hành, đồng thời dựa vào số liệu thống kê chính thức của cơ quan thống kê quốc gia để xác định mức thu nhập tối thiểu. Trên cơ sở đó, tính toán phù hợp với mục tiêu phát triển đến năm 2030, bảo đảm mức thu nhập bình quân đầu người được nâng lên, hộ nghèo cũng phải được hưởng thành quả chung của đất nước. Chuẩn nghèo không phải là "chỉ số cứng" mà cần điều chỉnh linh hoạt theo từng giai đoạn.

Cuộc họp trực tiếp kết hợp trực tuyến nghe Bộ Nông nghiệp và Môi trường báo cáo và các bộ ngành, địa phương, các chuyên gia, nhà khoa học - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Ngoài yếu tố thu nhập, các nhóm chỉ số về giáo dục, y tế, việc làm, thông tin, dịch vụ cơ bản… cũng cần được rà soát. Phó Thủ tướng gợi ý bổ sung chỉ số về khả năng thích ứng với thiên tai, bão lũ…. vì "chỉ cần một cơn bão, một trận lũ lớn, nhiều hộ có thể rơi trở lại nghèo. Đây là yếu tố trực tiếp quyết định tính bền vững trong giảm nghèo".

Liên quan đến phân loại đối tượng, Phó Thủ tướng cho rằng nên tiếp tục duy trì ba nhóm: Hộ nghèo, hộ cận nghèo và hộ có thu nhập trung bình. Nhóm hộ có thu nhập trung bình cần được quan tâm vì đây là ngưỡng dễ tái nghèo, đòi hỏi chính sách phòng ngừa và hỗ trợ kịp thời.

Về tổ chức thực hiện, Phó Thủ tướng yêu cầu các nghị định, văn bản phải không chỉ đưa ra chuẩn mực mà còn thiết kế cơ chế, chính sách, phương án thực hiện và cơ chế giám sát đánh giá cụ thể. Đồng thời xác định rõ trách nhiệm của từng cấp, "Trung ương ban hành chuẩn, tỉnh cụ thể hóa, xã tổ chức thực hiện". Tại cấp xã, chính quyền, hệ thống chính trị, Mặt trận và nhân dân bàn bạc, quyết định công việc cần thiết, bảo đảm "dân biết, dân bàn, dân làm, dân kiểm tra".

Phó Thủ tướng cũng nhấn mạnh trách nhiệm về tài chính và giao Bộ Tài chính bảo đảm nguồn lực, "không thể chỉ dừng ở nguyên tắc chung, mà phải quy định rõ trách nhiệm và phương án huy động nguồn lực".

Phó Thủ tướng lưu ý sau khi sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, nhiều địa phương cần sớm hoàn thiện quy hoạch đô thị, nông thôn và phân bổ nguồn lực hợp lý - Ảnh: VGP/Minh Khôi

Chính sách, nguồn lực xây dựng nông thôn mới phải rõ ràng, phân cấp mạnh mẽ

Cho ý kiến về định hướng xây dựng nông thôn mới, Phó Thủ tướng nêu rõ, bộ tiêu chí mới phải kế thừa các thành quả đạt được, đồng thời bổ sung cho phù hợp giai đoạn phát triển mới. Mục tiêu là nông thôn phát triển toàn diện, bền vững, đời sống người dân ngày càng ấm no, hạnh phúc. Các văn bản của Trung ương, Bộ Chính trị, Ban Bí thư đã ban hành cần được quán triệt đầy đủ và cập nhật trong quá trình xây dựng bộ tiêu chí mới.

Đối tượng và khu vực triển khai xây dựng nông thôn mới cần được phân loại: Vùng đồng bào dân tộc thiểu số, vùng sâu, vùng xa, khó khăn đặc thù; vùng khó khăn nhưng không thuộc khu vực dân tộc thiểu số; khu vực có điều kiện phát triển, từ đó có cách tiếp cận khác nhau, vừa đặt ra chỉ tiêu cao để phấn đấu, vừa có chính sách ưu tiên phân bổ nguồn lực, không thể cào bằng.

"Cách làm phải xuất phát từ cơ sở, phát huy vai trò chủ thể của nhân dân. Chính sách, vốn đầu tư phải rõ ràng, phân cấp mạnh mẽ, giao quyền nhiều hơn cho địa phương để khuyến khích sự năng động, sáng tạo", Phó Thủ tướng nói.

Một vấn đề khác được Phó Thủ tướng lưu ý là sau khi sắp xếp, sáp nhập đơn vị hành chính cấp xã, nhiều địa phương cần sớm hoàn thiện quy hoạch đô thị, nông thôn và phân bổ nguồn lực hợp lý.

Nhấn mạnh, quy hoạch phải đi trước một bước, làm cơ sở cho việc triển khai các nhiệm vụ xây dựng nông thôn mới, giảm nghèo bền vững, tránh tình trạng manh mún, chắp vá, Phó Thủ tướng giao Bộ Xây dựng chủ trì, bảo đảm đến năm 2026 toàn bộ các xã đều có quy hoạch.

Minh Khôi