Lựa chọn của châu Âu trước sự thay đổi của Mỹ

Trong chuyến thăm Ba Lan năm 2017 vào nhiệm kỳ đầu tiên của mình, Tổng thống Mỹ Donald Trump đã tuyên bố rằng "phương Tây sẽ không bao giờ bị phá vỡ", và các giá trị của phương Tây "sẽ chiến thắng.”

Thế nhưng trong nhiệm kỳ thứ hai, Tổng thống Trump đã khiến châu Âu kinh ngạc trước sự đảo lộn trong quan điểm của nước Mỹ. Sự thay đổi đột ngột này khiến châu Âu lo sợ bị bỏ rơi và lo lắng về nhiệm vụ tái vũ trang khó khăn trước mắt của lục địa.

“Mỹ là trụ cột giúp duy trì hòa bình, song đất nước này đang thay đổi đồng minh của mình [...] Chúng ta đã bước vào một kỷ nguyên mới" - bà Valérie Hayer, Chủ tịch của nhóm chính trị Renew Europe tại Nghị viện châu Âu, nhận định.

Tổng thống Mỹ Donald Trump đã thay đổi quan điểm của mình về châu Âu trong nhiệm kỳ thứ hai này. Ảnh: AFP

Liên kết bị phá vỡ

Nước Mỹ đã luôn đóng vai trò trung tâm đối với các nước châu Âu trên hành trình dài kể từ sau đống đổ nát Thế chiến II, và nhờ đó mà khái niệm "phương Tây" dần hình thành. Bài diễn văn “Ich bin ein Berliner” (Tôi là người Berlin) của Tổng thống Mỹ John F. Kennedy năm 1963 đã định hình Tây Âu và cả châu Âu sau này như một nguồn cảm hứng cho những người tìm kiếm tự do ở khắp mọi nơi, theo tờ The New York Times.

Thế nhưng, sự liên kết "phương Tây" giữa Mỹ và châu Âu đã bị phá vỡ đột ngột không báo trước: Ngày 27-2, ông Trump tuyên bố sẽ áp mức thuế 25% lên hàng hóa của Liên minh châu Âu (EU), cáo buộc rằng liên minh này được thành lập "để hãm hại" nước Mỹ.

"Họ [EU] thực sự đã lợi dụng chúng ta. Họ không chấp nhận xe hơi của chúng ta, về cơ bản là họ không chấp nhận các sản phẩm nông trại của chúng ta. Họ sử dụng đủ mọi lý do từ chối. Còn chúng ta chấp nhận mọi thứ của họ... EU được thành lập nhằm mục đích hãm hại Mỹ" - hãng tin CNBC dẫn lời của Tổng thống Trump.

Đáng chú ý, không nước nào mà sự xa rời của chính quyền Tổng thống Trump đang gây ra những chấn động lớn cho người dân như là ở Đức. Với thành quả chiến thắng của Thế chiến II, nước Mỹ từ lâu đã trở thành hình mẫu của các giá trị dân chủ chống lại chủ nghĩa cực hữu tại nước này.

Vậy nhưng tại Hội nghị An ninh Munich (Đức) ngày 14-2, Phó Tổng thống Mỹ JD Vance đã bất ngờ chỉ trích “bức tường lửa” ở Đức ngăn cản các đảng cực hữu như Sự lựa chọn vì nước Đức (AfD) lên nắm quyền.

Kỷ nguyên mới

Trước những sự thay đổi đột ngột trong quan điểm đối ngoại của Washington, hầu hết các nhà lãnh đạo châu Âu đã lựa chọn con đường hành động độc lập khỏi ảnh hưởng của Mỹ, từ bỏ khái niệm "phương Tây".

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron (phải) và Chủ tịch Ủy ban châu Âu Ursula von der Leyen tham dự hội nghị thượng đỉnh khẩn cấp của các nhà lãnh đạo châu Âu tại Paris (Pháp) ngày 17-2. Ảnh: AFP.

Phản ứng trước phát ngôn của ông Vance, ông Friedrich Merz - lãnh đạo Liên minh Dân chủ/Xã hội Cơ đốc giáo (CDU/CSU) giành chiến thắng trong cuộc bầu cử quốc hội Đức - nhấn mạnh cần "củng cố châu Âu càng nhanh càng tốt để từng bước chúng ta có thể thực sự đạt được độc lập khỏi Mỹ".

"Rõ ràng là đối với người Mỹ, ít nhất là một bộ phận người Mỹ, chính quyền hiện nay phần lớn thờ ơ với số phận của châu Âu" - ông Merz nói.

Tổng thống Pháp Emmanuel Macron hôm 6-3 cũng nói rằng châu Âu đang phải đối mặt "những thay đổi không thể đảo ngược" từ Mỹ, nhấn mạnh hiện tại là "thời điểm thức tỉnh chiến lược của châu Âu". Ông Macron cũng đề nghị rằng Pháp sẽ mở rộng ô hạt nhân của Pháp cho các đồng minh ở lục địa này.

Kết quả là ngày 6-3 tại hội nghị thượng đỉnh quốc phòng đặc biệt ở thủ đô Brussels (Bỉ) diễn ra chỉ vài ngày sau khi có thông tin Mỹ tạm dừng viện trợ quân sự cho Ukraine, các nhà lãnh đạo EU hoan nghênh đề xuất nới lỏng các quy tắc tài khóa cùng kế hoạch vay chung lên tới 150 tỉ euro (160 tỉ USD) để tăng chi tiêu quốc phòng.

Trong tuyên bố chung về Ukraine sau hội nghị, ngoại trừ Hungary, 26 nhà lãnh đạo EU cũng đã nhấn mạnh rằng không thể có bất kỳ cuộc đàm phán nào về Ukraine nếu không có sự tham gia của Kiev, đồng thời cam kết tiếp tục viện trợ cho Ukraine.

Thách thức tiếp theo đối với châu Âu là phải đánh giá được ý định khó lường của ông Trump trong quá trình định hướng lại mối quan hệ Mỹ - EU thời gian tới.

"Ông Trump biết ông ấy sẽ đi đâu. Câu hỏi thực tế duy nhất mà châu Âu cần hỏi là chúng ta có gì với tư cách là một thế lực về quân sự và làm thế nào để chúng ta củng cố và phát triển sức mạnh đó một cách cấp bách?” - bà Nicole Bacharan - nhà khoa chính trị tại ĐH Sciences Po Paris (Pháp) nhận định.

TRỌNG TẤN