Lựa chọn nào cho châu Âu khi từ bỏ nguồn cung dầu từ Nga

Giàn khoan Lukoil tại mỏ dầu Korchagin ở biển Caspian thuộc Nga. Ảnh: AFP/TTXVN

Năm 2021, 29% lượng dầu nhập khẩu của Bỉ đến từ Nga. Con số này đã giảm dần kể từ năm 2010. Tuy nhiên, Bỉ sẽ không dễ dàng từ bỏ hoàn toàn nguồn dầu mỏ của Nga, theo đề xuất của Ủy ban châu Âu (EC). Trước mắt, cần tìm kiếm các nguồn cung cấp khác. Trung Đông, Na Uy, châu Phi là những nhà cung cấp mà Liên minh châu Âu (EU) nhắm đến, nhưng đó không phải là con đường duy nhất. Cần phải tìm kiếm các lựa chọn thay thế cho dầu mỏ và nhiên liệu hóa thạch nói chung.

Trong trung và dài hạn, các công nghệ và nguyên liệu thô quen thuộc có thể thay thế “vàng đen”, đồng thời có tác động tích cực đến môi trường. Tuy nhiên, trong thời gian rất ngắn, hầu hết các chuyên gia đều cho rằng cách nhanh nhất và chắc chắn nhất để giảm sự phụ thuộc là giảm lượng tiêu thụ.

Trong mọi trường hợp, EU vẫn cần một chiến lược và bắt đầu quá trình chuyển đổi càng nhanh càng tốt. Theo một cách nào đó, lệnh cấm vận dầu mỏ đối với Nga là một giải pháp cho thấy cần phải loại bỏ dần tất cả các loại nhiên liệu hóa thạch (than, dầu và khí đốt) vào năm 2050.

Ông Jean-Benoît Schrans, người phát ngôn của Liên đoàn ngành dầu mỏ Bỉ (Energia), cho biết vào năm 2021, Bỉ đã tiêu thụ khoảng 17 triệu tấn dầu mỏ, trong đó 11,3% để sản xuất xăng, 30,1% để sản xuất dầu diesel, 16,5% cho dầu sưởi ấm. Phần còn lại (42,1% vào năm 2020, 45% vào năm 2021) được sử dụng trong hóa dầu, chế biến thành nhựa, vải vóc, sơn, mỹ phẩm hoặc thuốc. Bỉ cũng nhập khẩu các sản phẩm dầu mỏ (LPG, naphtha, xăng, xăng cho ngành hàng không, dầu máy, dầu thắp sáng, dầu diesel...), đặc biệt là từ Nga.

Liệu có thể từ bỏ dầu mỏ?

Có phải đây là một lối thoát khỏi nhiên liệu hóa thạch? Theo Giáo sư năng lượng Francesco Contino, thuộc Đại học công giáo Louvain (UCLouvain) của Bỉ, đây sẽ là một trong những lĩnh vực khó khăn nhất. Tùy chọn ưu tiên hiện tại, quá trình điện khí hóa sẽ mất nhiều thời gian.

Trong quý I/2022, 9,3% xe đăng ký mới là "chạy điện hoàn toàn" (14,8% xe hỗn hợp sạc điện, 7,2 xe hỗn hợp xăng-điện) so với 49% đối với xe chạy xăng và 18,7% chạy diesel. Những dòng xe này vẫn tiếp tục được sử dụng.

Ông Schrans cho biết, vào năm 2030, 7/10 xe ô tô sẽ vẫn có động cơ nhiệt và cần khử cacbon cho chúng. Do đó, Energia kiên quyết yêu cầu Nhà nước ưu đãi thuế đối với nhiên liệu sinh học thế hệ mới.

Hiện nay, xăng và dầu diesel chứa khoảng 10% nhiên liệu sinh học “thế hệ đầu tiên”, đang bị chỉ trích rộng rãi vì góp phần vào nạn phá rừng và cạnh tranh với sản xuất lương thực. Đây là lý do khiến Bộ trưởng Năng lượng và Khí hậu muốn cấm loại nhiên liệu này.

Theo Energia, lĩnh vực này phải được mở ra cho nhiên liệu sinh học thế hệ thứ hai - được sản xuất từ chất thải động thực vật, chất thải gỗ và dầu ăn đã qua sử dụng. Động cơ diesel HVO (dầu thực vật đã qua xử lý) giảm 90% lượng khí thải CO2.

Tuy nhiên, Liên đoàn giới chủ lại cho rằng “đó không phải là thứ sẽ cứu chúng ta”. Nhiên liệu này quá đắt đỏ vì chúng không được sản xuất tại Bỉ và số lượng không đủ để đáp ứng nhu cầu hiện tại. Trong khi đó, Energia nhấn mạnh đó là một lĩnh vực cần được phát triển để đến năm 2050, nhiên liệu sinh học thế hệ thứ hai có thể đáp ứng 30% nhu cầu của châu Âu.

Liên quan đến hydro và nhiên liệu tổng hợp, đặc biệt được sản xuất từ hydro và CO2, Energia lập luận rằng các nhiên liệu này có thể đáp ứng 40% nhu cầu vào năm 2050. Nhưng chúng vẫn đắt, một số thải ra khí metan và nitơ đioxit (NO2). Sử dụng điện để sản xuất chúng dẫn đến thất thoát năng lượng nghiêm trọng và ít hiệu quả hơn so với sử dụng điện trực tiếp để chạy xe.

Marc Frère, Giáo sư tại Đại học Mons (UMons) cho rằng nhiên liệu điện vẫn cần được nâng cấp cả về năng lực sản xuất và giá cả. Vị Giáo sư này đánh giá ngay cả việc điện khí hóa thuần túy và đơn giản cũng đặt ra câu hỏi liên quan đến thời gian chuyển đổi và các linh kiện ngày càng đắt hơn. Theo một một chuyên gia khác, giải pháp chủ yếu nằm ở các loại xe điện “nhẹ” như xe đạp, xe ô tô nhỏ chứ không phải ở những phương tiện kếch xù mà chúng ta thường gặp trên đường.

Giải pháp sưởi trong nhà ở?

Trong nhà ở, khí đốt, ít nhất có thể là một lựa chọn chuyển tiếp, chịu ảnh hưởng của giá cả và tác động của nó đối với khí hậu. Về điện, rất khó để lắp đặt nhanh một máy bơm nhiệt trong mọi gia đình. Với các viên nén để đốt thì về mặt kỹ thuật thì là giải pháp chấp nhận được, nhưng nếu tất cả mọi người sử dụng, sẽ không còn gỗ và không còn rừng ở Bỉ, ông Benjamin Wilkin, người đứng đầu Tổ chức Năng lượng chung cho biết. Giáo sư Marc Frère nhấn mạnh: “Năng lượng này sẽ cạn kiệt nếu nó được tiêu thụ nhanh hơn tái tạo”.

Giới chức Bỉ đã đưa ra chính sách tăng cường hệ thống cách nhiệt cho các tòa nhà để tiết kiệm năng lượng nhưng lại chậm triển khai. GS Wilkin nhấn mạnh sự chậm trễ của Bỉ trong công cuộc đổi mới xây dựng là có cơ sở.

Nhựa sinh học nhanh?

Jean-Marie Raquez, chuyên gia về khoa học polymer tại Đại học Mons, cho biết sản xuất nhựa chiếm 4% lượng dầu tiêu thụ. Về mặt lý thuyết, từ 30% đến 50% chất dẻo hóa thạch có thể được thay thế bằng chất dẻo sinh học. Ở đây, dầu mỏ sẽ được thay thế bằng tinh bột từ ngô, khoai tây, đường mía... và chúng chỉ có tác động nhỏ đến đất đai.

Hiện tại, nhựa sinh học chỉ chiếm 1% trong tổng số nhựa từ dầu mỏ, nhưng lại phát triển đáng kể. Giá dầu tăng cao tạo điều kiện cho các loại nhiên liệu mới này. Tuy nhiên, các quy định mới là yếu tố quyết định. Cuộc đua tái chế, đưa vào tỷ lệ tối thiểu nhựa tái chế, sự chú ý của các cơ quan chức năng chủ yếu tập trung vào nhựa hóa thạch. Việc xóa bỏ chúng cuối cùng sẽ mất nhiều thời gian.

Các chuyên gia Bỉ đều cho rằng trong ngắn hạn sẽ không có giải pháp thay thế cho dầu của Nga. Những nhiên liệu phát triển được sẽ có giá trị trong trung hạn, từ 3 đến 5 năm. Về lâu dài, tất cả các giải pháp đều đã được tính đến. Một chuyên gia nhấn mạnh giá cả sẽ mang tính quyết định.

Tuy nhiên, về dài hạn, Michel Huart, giảng viên tại Đại học Tự do Brussels (ULB), chuyên gia về năng lượng và tính bền vững, nhấn mạnh: “Một thế giới không có nhiên liệu hóa thạch là một thế giới mà chúng ta tiêu thụ ít hơn. Vấn đề chính là nhu cầu năng lượng”./.

Hương Giang (P/v TTXVN tại Brussels)