Lựa chọn thực phẩm theo thuyết âm dương

Tùy theo cơ địa từng người (người khỏe, người yếu, người hàn, người nhiệt) mà xử lý cho thích hợp. Do đặc điểm sinh lý, khí huyết thịnh suy theo tuổi, nên căn cứ đặc trưng của tuổi mà phối hợp chế biến. Bữa ăn hằng ngày có được sự cân bằng âm dương sẽ khiến cơ thể hấp thụ dễ dàng chất dinh dưỡng, khỏe mạnh và dẻo dai.

Trẻ em: Trẻ em âm dương chưa đầy đủ, sinh trưởng và phát triển nhanh, cần chú ý cung ứng đầy đủ chất dinh dưỡng. Nhưng do tỳ vị thường hư nhược, không tiếp thu được nhiều chất bổ, dễ thương thực và dẫn đến thực tích, hay bị giun sán; ăn uống nên chú ý chất lượng hơn khối lượng, nên bổ sung dinh dưỡng và bảo vệ tỳ vị. Thực phẩm bổ sung dinh dưỡng cho trẻ em gồm: sữa bò, mật ong, tôm, cá tươi, các loại rau; thực phẩm kiện tỳ tiêu thực: sơn tra, thần khúc, kê nội kim, dùng cháo củ mài, mứt quả sơn tra. Lưu ý: nên cẩn thận với đồ ăn thức uống nhiệt và bổ dưỡng mạnh.

Cá hồi, tôm, rau quả tươi và các loại hạt giàu dinh dưỡng, rất tốt cho sự phát triển thể chất và trí não của trẻ.

Người cao tuổi: Trong cơ thể con người, tỷ lệ cơ nhục và mỡ thay đổi theo tuổi, từ 25 - 75 tuổi, tổ chức cơ nhục giảm dần từ 47- 36% và tổ chức mỡ lại tăng từ 20- 36%, nên người già dễ bị béo phì. Người già cơ chế sinh lý suy giảm, khí huyết bất túc, âm dương dần suy, vị giác dần giảm sút dẫn đến ăn không ngon miệng, răng rụng nên khó nhai nuốt, rối loạn đường ruột kéo theo vấn đề tiêu hóa... Lựa chọn đồ ăn thức uống cần ăn đủ protein, chất béo, đường bột, vitamin, muối khoáng và chất xơ; nên âm hư bổ âm, dương hư bổ dương, khí hư bổ khí, huyết hư bổ huyết, đồng thời chống não suy và phòng bệnh Alzheimer. Một số thực phẩm chống não suy: sữa ong chúa, phấn hoa, hắc đại đâu, nấm hương, ngân nhĩ, cá, hồ đào nhục, trứng chim cút, óc lợn... Chúng cung cấp dinh dưỡng cho tế bào não, làm chậm sự thoái hóa công năng của đại não.

Người cao tuổi còn bị tăng huyết áp, mỡ máu và cholesterol trong máu cao, nên cần chọn đồ ăn thức uống dự phòng và điều trị các bệnh đó. Do cơ chế sinh lý giảm dần nên tiêu hóa kém, cần nhai kỹ khi ăn, chú ý chọn dùng cháo, canh, miến, ẩm, thang cho dễ tiêu hóa, dễ hấp thu, chọn lọc thực phẩm phối hợp: sơn tra, hoài sơn, kê nội kim, thần khúc để trợ giúp tiêu hóa. Tuy nói âm dương, khí huyết hư nhược; nhưng thông thường là âm tâm bất túc, hư hỏa nội sinh nên người thường bứt rứt, bực dọc, dễ sinh cáu gắt, miệng khô, lưng đau, đại tiện táo bón; dùng đồ ăn thức uống bổ thận dưỡng âm: đỗ đen, rau má, bách hợp, ngó sen, hoa cúc, mã thầy, cua bể, củ cải... Trên cơ sở đó, nên dùng đồ ăn thức uống bổ mà dễ tiêu hóa (quỳnh ngọc cao, dương tạng cao). Lưu ý: cẩn thận khi dùng thức ăn khó tiêu và có tính mát lạnh.

Hồ đào bổ khí huyết, chống lão suy, rất tốt cho người cao tuổi.

Phụ nữ: Phụ nữ có sinh lý đặc biệt về kinh nguyệt, đới hạ, thai sản cũng là nguyên nhân khiến huyết dịch dễ bị suy tổn, cơ thể dễ hư nhược bất túc. Lựa chọn đồ ăn thức uống cho phụ nữ cần chú ý đến bổ ích âm huyết: gạo nếp, cẩm, lạc, vừng, long nhãn, táo đỏ, gan lợn, cá diếc...; kết hợp với đặc điểm thể chất và triệu chứng bệnh mà chọn thực phẩm và các đồ ăn thức uống phù hợp. Phụ nữ cho con bú nên dùng đồ ăn thức uống có tác dụng thông sữa, tăng sữa: móng chân lợn (trư đề), hải sâm, mẫu lệ, sữa bò. Phụ nữ có lượng đới hạ ra nhiều nên chọn ý dĩ nhân, phục linh, hoài sơn làm đồ ăn thức uống chủ yếu trong các phương pháp điều trị. Phụ nữ mang thai không dùng các liệu pháp có tác dụng lợi niệu mạnh và phá khí để tránh tổn thương thai nhi, có thể dẫn đến sẩy thai

Thanh niên: Thanh niên cơ thể khỏe mạnh, tinh lực dồi dào, trong mọi tình huống chỉ cần ăn uống hợp lý là đạt mục đích làm mạnh thân thể. Theo cơ chế sinh lý Đông y: “Thiếu niên trách kỳ hữu hỏa, lão niên trách kỳ vô hỏa” nên đối với thanh niên, ăn uống cần điều hòa âm dương, không để hỏa hữu dư phát sinh bệnh. Còn cơ chế sinh lý ở người cao tuổi là hỏa bất túc nên khi phát sinh bệnh cũng do hỏa bất túc gây ra. Như vậy, với thanh niên chỉ cần thực hiện cân bằng âm dương, chỉ dùng đồ ăn thức uống và thuốc khi hao tổn tinh thần do công việc. Người lao động trí óc nên bồi bổ can thận, ích tinh khí; người lao động chân tay nên dùng đồ ăn thức uống mạnh gân xương, bổ thận.

Lương y Thảo Nguyên