Luật Các Tổ chức tín dụng năm 2024: Điểm tựa pháp lý để hệ thống ngân hàng phát triển an toàn, bền vững

Luật Các TCTD 2024 có hiệu lực từ ngày 01/7/2024. Cùng với các Luật khác trong hệ thống pháp luật quy định về hoạt động của doanh nghiệp, công ty đại chúng cũng như hoạt động kinh tế hợp tác xã, Luật Các TCTD 2024 được coi là điểm tựa pháp lý để hệ thống ngân hàng hoạt động an toàn, bền vững, thể hiện trên nhiều khía cạnh.

Luật Các TCTD 2024 góp phần hoàn thiện quy định pháp luật về tổ chức hoạt động của TCTD, xử lý những vướng mắc, bất cập của các quy định pháp luật hiện hành, đẩy mạnh ứng dụng khoa học công nghệ trong lĩnh vực ngân hàng và phát triển những sản phẩm, dịch vụ ngân hàng hiện đại; nâng cao yêu cầu về tăng cường việc tự kiểm tra, kiểm soát nội bộ, tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động ngân hàng; hoàn thiện khung pháp lý về xử lý TCTD yếu kém. Các chính sách mới của Luật Các TCTD 2024 được nhìn nhận trên các nội dung cơ bản sau:

Thứ nhất, Luật Các TCTD 2024 sửa đổi, bổ sung các quy định nhằm nâng cao yêu cầu về quản trị, điều hành, kiểm soát rủi ro tăng cường tính công khai, minh bạch trong hoạt động của TCTD

Theo đó, Luật Các TTCD 2024 đã sửa đổi, bổ sung các quy định về tiêu chuẩn, điều kiện người quản lý, người điều hành, thành viên Ban kiểm soát của TCTD, trong đó tăng cường yêu cầu về tính độc lập trong hoạt động, hạn chế việc cùng đảm nhiệm chức vụ tại nhiều doanh nghiệp, TCTD khác. Luật cũng phân định rõ thẩm quyền, tăng cường trách nhiệm của thành viên Hội đồng quản trị, tăng cường vai trò, trách nhiệm của Ban kiểm soát trong việc giám sát hoạt động của TCTD.

Bên cạnh đó, một trong các mục tiêu, yêu cầu của Luật Các TCTD 2024 là phải có biện pháp để ngăn ngừa trường hợp thao túng của nhóm cổ đông và người có liên quan đối với quản trị, điều hành cũng như hoạt động kinh doanh của các TCTD. Theo đó, Luật Các TCTD 2024 đã điều chỉnh giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần của cổ đông tại TCTD từ 15% xuống 10% với cổ đông là tổ chức; từ 20% xuống 15% với nhóm cổ đông và người có liên quan. Việc giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần nhằm giảm thiểu rủi ro chi phối hoạt động quản trị, điều hành, cấp tín dụng của TCTD nhằm tăng tính đại chúng cũng như đa dạng hóa cơ cấu cổ đông của các TCTD. Đối với tỷ lệ sở hữu của nhà đầu tư nước ngoài, kế thừa quy định tại Luật Các TCTD 2010, để đảm bảo tuân thủ các cam kết, điều ước quốc tế, Luật Các TCTD 2024 giao Chính phủ quy định nội dung này.

Cùng với việc giảm tỷ lệ sở hữu cổ đông và người có liên quan, Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung các quy định về trách nhiệm công bố thông tin của người quản lý, điều hành, thành viên Ban kiểm soát, thông tin của cổ đông sở hữu từ 1% vốn điều lệ trở lên của TCTD là công ty cổ phần, trong đó ngoài các thông tin cơ bản của chính các đối tượng này, Luật còn yêu cầu công bố thông tin về người có liên quan của họ. Các yêu cầu này nhấn mạnh trách nhiệm tuân thủ của cổ đông, người quản lý, điều hành, kiểm soát và của chính các TCTD nhằm mục tiêu tăng cường công khai, minh bạch trong tổ chức, hoạt động của TCTD.

Luật Các TCTD 2024 cũng sửa đổi, bổ sung quy định về người có liên quan, các quy định về giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn trong hoạt động của TCTD, nhằm tăng cường việc ngăn ngừa và hạn chế rủi ro trong hoạt động ngân hàng. Theo đó, Luật Các TCTD 2024 đã mở rộng phạm vi xác định mối quan hệ người có liên quan gồm: công ty mẹ với công ty con của công ty con và ngược lại; TCTD với công ty con của công ty con của TCTD và ngược lại; cá nhân với ông, bà nội, ông, bà ngoại; cháu nội, cháu ngoại; bác ruột, cô ruột, dì ruột, chú ruột, cậu ruột và cháu ruột (việc mở rộng không áp dụng cho khách hàng của quỹ tín dụng nhân dân).

Để giảm thiểu rủi ro tập trung tín dụng, tập trung cho vay quá lớn vào một số ít khách hàng tại TCTD, ngăn ngừa tình trạng cho vay “sân sau”, Luật Các TCTD 2024 quy định giảm giới hạn tổng mức dư nợ cấp tín dụng vào công ty con, công ty liên kết của TCTD, có lộ trình giảm giới hạn cấp tín dụng cho một khách hàng, một khách hàng và người có liên quan tại TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài.

Thứ hai, cùng với việc sửa đổi, bổ sung các quy định để nâng cao yêu cầu về quản trị, điều hành của TCTD, Luật Các TCTD 2024 cũng hoàn thiện các quy định về hoạt động của TCTD, tạo cơ sở pháp lý cho các TCTD triển khai thực hiện các hoạt động ngân hàng, hoạt động kinh doanh phù hợp với thông lệ quốc tế, bảo đảm an toàn, đơn giản hóa thủ tục nhằm tạo điều kiện cho người dân, doanh nghiệp tiếp cận các dịch vụ do TCTD cung cấp.

Với mục tiêu hoàn thiện khuôn khổ pháp lý cho hoạt động ngân hàng, trên cơ sở rà soát tổng thể các hoạt động ngân hàng, hoạt động kinh doanh khác của các TCTD, Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung một số hoạt động mới trong hoạt động ngân hàng như hoạt động ngân quỹ, hoạt động giao đại lý thanh toán; điều chỉnh, làm rõ phạm vi, khái niệm một số hoạt động đáp ứng yêu cầu thực tiễn, hạn chế rủi ro, đảm bảo an toàn trong hoạt động của TCTD như khái niệm thư tín dụng, bao thanh toán, tư vấn...

Bên cạnh đó, để tạo cơ sở hoàn thiện các quy định về dịch vụ ngân hàng qua phương tiện điện tử và xây dựng khung pháp lý cho việc thử nghiệm ứng dụng công nghệ và triển khai các sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới trong hoạt động ngân hàng, tạo nền tảng cho việc ứng dụng các công nghệ chủ chốt của cuộc Cách mạng công nghiệp 4.0, Luật Các TCTD 2024 bổ sung quy định về giao dịch điện tử trong hoạt động ngân hàng; các yêu cầu của hoạt động cấp tín dụng bằng phương tiện điện tử... Luật Các TCTD 2024 cũng giao Chính phủ quy định về việc ứng dụng công nghệ và triển khai sản phẩm, dịch vụ, mô hình kinh doanh mới trong lĩnh vực ngân hàng để có cơ chế linh hoạt hơn để thích ứng và đáp ứng kịp thời yêu cầu quản lý nhà nước đối với các tiến bộ trong ứng dụng công nghệ vào hoạt động ngân hàng.

Luật Các TCTD 2024 đã giảm bớt một số thủ tục, yêu cầu về hồ sơ đối với các khoản cấp tín dụng có mức giá trị nhỏ, đồng thời giao trách nhiệm cho NHNN quy định việc kiểm tra, giám sát, sử dụng vốn vay, tài sản cho thuê tài chính và trả nợ của khách hàng đối với các khoản cấp tín dụng có mức giá trị nhỏ. Quy định này cùng với các quy định về giao dịch điện tử trong hoạt động ngân hàng tạo điều kiện cho khách hàng tiếp cận dịch vụ ngân hàng nhanh chóng, thuận tiện hơn.

Thứ ba, phù hợp với định hướng chung của Đảng và Nhà nước trong việc cắt giảm thủ tục hành chính, Luật Các TCTD 2024 đã đơn giản hóa, cắt giảm một số thủ tục hành chính. Luật Các TCTD 2024 cũng bổ sung quy định để xử lý khó khăn, vướng mắc trong hoạt động ngân hàng.

Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung quy định Giấy phép thành lập, hoạt động của TCTD đồng thời là Giấy chứng nhận đăng ký doanh nghiệp hoặc Giấy chứng nhận đăng ký hợp tác xã; Giấy phép thành lập chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại diện nước ngoài đồng thời là Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động chi nhánh ngân hàng nước ngoài, văn phòng đại diện nước ngoài; Văn bản chấp thuận việc thành lập chi nhánh, văn phòng đại diện ở trong nước của TCTD đồng thời là Giấy chứng nhận đăng ký hoạt động chi nhánh, văn phòng đại diện. Theo đó, TCTD chỉ cần làm thủ tục xin cấp phép hoặc xin chấp thuận tại NHNN và được giảm bớt thủ tục đăng ký doanh nghiệp tại cơ quan đăng ký kinh doanh. NHNN sẽ thực hiện thông báo thông tin về việc cấp, sửa đổi, bổ sung, thu hồi Giấy phép và các thông tin có liên quan cho cơ quan đăng ký kinh doanh để cập nhật vào hệ thống thông tin quốc gia về đăng ký doanh nghiệp, hợp tác xã.

Luật Các TCTD 2024 cũng bỏ thủ tục chấp thuận, thay bằng thủ tục thông báo của TCTD cho NHNN đối với trường hợp mua, bán, chuyển nhượng của các cổ đông lớn; mua, bán chuyển nhượng cổ phần dẫn đến cổ đông lớn thành cổ đông thường.

Bên cạnh đó, Luật Các TCTD 2024 đã sửa đổi, bổ sung một số quy định để tháo gỡ các khó khăn, vướng mắc cho TCTD như mở rộng thêm các lĩnh vực khi xem xét yêu cầu về trình độ đối với người quản lý, điều hành của TCTD gồm: tài chính, ngân hàng, kế toán, kiểm toán, tạo điều kiện cho TCTD có thêm cơ hội tìm kiếm nguồn nhân lực phù hợp để quản lý, điều hành TCTD; quy định rõ cách thức xác định mức giá trị thuộc thẩm quyền quyết định, thông qua của Đại hội đồng cổ đông, Hội đồng quản trị, Hội đồng thành viên của TCTD; tăng số ngày phải bổ sung đủ số lượng thành viên Hội đồng quản trị, bổ sung Tổng giám đốc trong trường hợp khuyết Tổng giám đốc lên 90 ngày để phù hợp với thực tiễn hoạt động của TCTD...

Thứ tư, Luật Các TCTD 2024 tháo gỡ khó khăn và hoàn thiện các quy định nhằm tạo cơ sở thúc đẩy quá trình cơ cấu lại TCTD và xử lý TCTD yếu kém.

Trên cơ sở tham khảo kinh nghiệm quốc tế, để TCTD luôn sẵn sàng các phương án xử lý cho các trường hợp có vấn đề phát sinh, Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung quy định yêu cầu NHTM, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải xây dựng phương án khắc phục dự kiến trong các trường hợp bị can thiệp sớm. Định kỳ ít nhất 02 năm, NHTM, chi nhánh ngân hàng nước ngoài phải cập nhật, điều chỉnh phương án khắc phục để đảm bảo phù hợp với thực tiễn hoạt động của TCTD.

Luật Các TCTD 2024 cũng đã thay đổi cách tiếp cận đối với việc can thiệp sớm TCTD để phù hợp với thông lệ quốc tế. Theo đó, Luật Các TCTD 2024 bổ sung các trường hợp TCTD được can thiệp sớm như: (i) Số lỗ lũy kế của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài lớn hơn 15% giá trị của vốn điều lệ, vốn được cấp và các quỹ dự trữ và vi phạm tỷ lệ an toàn vốn tối thiểu; (ii) Bị rút tiền hàng loạt và có báo cáo gửi NHNN. Luật Các TCTD 2024 đã bổ sung các yêu cầu, hạn chế mà NHNN có thể xem xét áp dụng đối với các TCTD thuộc trường hợp can thiệp sớm; bổ sung một số quy định cho phép TCTD được can thiệp sớm áp dụng một số cơ chế riêng sau khi được NHNN chấp thuận như: lộ trình tuân thủ một hoặc một số giới hạn, tỷ lệ bảo đảm an toàn; cổ đông, thành viên góp vốn được sở hữu cổ phần, phần vốn góp vượt giới hạn kèm theo lộ trình giảm tỷ lệ sở hữu cổ phần, phần vốn góp để tuân thủ giới hạn. Cách tiếp cận này nhằm phát hiện sớm các vấn đề trong hoạt động của TCTD để tự bản thân TCTD có biện pháp chấn chỉnh, khắc phục hoặc NHNN sẽ áp dụng một số yêu cầu, hạn chế nhằm đảm bảo TCTD đó khắc phục khó khăn trong hoạt động để quay trở lại hoạt động bình thường.

Cùng với việc sửa đổi, bổ sung quy định về can thiệp sớm, Luật Các TCTD 2024 đã sửa đổi, bổ sung các quy định về kiểm soát đặc biệt để xử lý mạnh mẽ hơn các TCTD được kiểm soát đặc biệt cũng. Theo đó, Luật Các TCTD 2024 bổ sung các trường hợp kiểm soát đặc biệt, gồm: trường hợp TCTD được can thiệp sớm không có phương án khắc phục, không điều chỉnh phương án khắc phục theo yêu cầu của NHNN, không có khả năng thực hiện phương án khắc phục hoặc hết thời hạn thực hiện phương án khắc phục mà TCTD không khắc phục được tình trạng cần can thiệp sớm. Quy định này cũng mang tính chất là một chế tài để đảm bảo tính kỷ luật, kỷ cương trong việc chấp hành các quy định của các TCTD.

Việc xây dựng, thực hiện các phương án cơ cấu lại TCTD được kiểm soát đặc biệt tại Luật Các TCTD 2024 cũng đã được điều chỉnh để xử lý những khó khăn, vướng mắc phát sinh thời gian qua như bỏ quy định về phê duyệt chủ trương cơ cấu lại, sửa đổi, bổ sung quy định về thẩm quyền phê duyệt phương án cơ cấu lại… Đồng thời, Luật Các TCTD 2024 cũng sửa đổi, bổ sung biện pháp hỗ trợ đối với bên nhận chuyển giao bắt buộc được loại trừ dư nợ cấp tín dụng đối với NHTM được chuyển giao bắt buộc khi tính các tỷ lệ, giới hạn cấp tín dụng; được hạch toán vào chi phí hoạt động đối với các khoản chi thù lao, lương, thưởng cho người được biệt phái, cử, chỉ định, bổ nhiệm tham gia quản trị, điều hành, kiểm soát NHTM được chuyển giao bắt buộc; một số cơ chế khác trong việc cho vay, gửi tiền tại NHTM được chuyển giao bắt buộc theo phương án chuyển giao bắt buộc; đối với một số hoạt động bán nợ, trái phiếu doanh nghiệp…

Bên cạnh đó, trên cơ sở tổng kết quá trình thực hiện Nghị quyết 42/2017/QH14, Luật Các TCTD 2024 đã luật hóa một số quy định về nợ xấu, xử lý tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu của TCTD, chi nhánh ngân hàng nước ngoài, đảm bảo cơ sở pháp lý để đẩy nhanh quá trình xử lý nợ xấu, tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu của TCTD như: việc bán nợ xấu và tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu; mua, bán nợ xấu của tổ chức mua bán, xử lý nợ; mua, bán khoản nợ xấu có tài sản bảo đảm là quyền sử dụng đất, tài sản gắn liền với đất hình thành trong tương lai; thứ tự ưu tiên thành toán khi xử lý tài sản bảo đảm của khoản nợ xấu…

Để tháo gỡ khó khăn trong việc chuyển nhượng dự án bất động sản để xử lý tài sản bảo đảm đối với các hợp đồng bảo đảm được ký kết trước ngày Luật Các TCTD 2024 có hiệu lực thi hành, Luật Các TCTD 2024 cho phép giảm bớt một số điều kiện so với pháp luật về kinh doanh bất động sản như không phải tuân thủ các điều kiện: Dự án đã có quy hoạch chi tiết được phê duyệt theo quy định của pháp luật về xây dựng và pháp luật về quy hoạch đô thị; Dự án, phần dự án chuyển nhượng đã hoàn thành việc bồi thường, hỗ trợ tái định cư; Phải có giấy chứng nhận về quyền sử dụng đất theo quy định của pháp luật về đất đai. Đối với các hợp đồng bảo đảm có tài sản bảo đảm là dự án bất động sản được ký kết sau ngày Luật Các TCTD 2024 có hiệu lực thi hành, việc chuyển nhượng phải bảo đảm theo pháp luật về kinh doanh bất động sản và pháp luật có liên quan về xử lý tài sản bảo đảm.

Thứ năm, Luật Các TCTD 2024 có quy định chuyển tiếp cho các nội dung mới liên quan đến quản trị, điều hành, tổ chức, hoạt động của TCTD tại Luật, qua đó không làm xáo trộn cơ cấu, tổ chức, hoạt động của TCTD, các hợp đồng giao dịch đã ký kết với khách hàng trước ngày Luật Các TCTD 2024 có hiệu lực thi hành.

Ngay sau khi Luật Các TCTD 2024 được thông qua, công tác triển khai thi hành Luật đã được thực hiện đồng bộ, kịp thời. Ngày 29/3/2024, Thủ tướng Chính phủ đã ký Quyết định số 257/QĐ-TTg về kế hoạch triển khai thi hành Luật Các TCTD 2024. Trong tháng 3/2024, NHNN đã tổ chức Hội nghị trực tiếp và trực tuyến để quán triệt, phổ biến Luật Các TCTD 2024 trong toàn ngành Ngân hàng; yêu cầu TCTD thực hiện phổ biến, quán triệt và tiến hành rà soát, điều chỉnh quy định nội bộ để thực hiện khi Luật có hiệu lực thi hành.

Đối với công tác xây dựng văn bản quy định chi tiết, văn bản hướng dẫn thi hành Luật Các TCTD 2024, thực hiện Quyết định số 299/QĐ-TTg ngày 10/4/2024 về danh mục văn bản quy định chi tiết Luật Các TCTD 2024, NHNN đã nghiên cứu, xây dựng, ban hành/trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành 01 Nghị định, 01 Quyết định và 04 Thông tư quy định chi tiết thi hành Luật. Thực hiện Quyết định số 257/QĐ-TTg, đến nay NHNN đã trình Chính phủ, Thủ tướng Chính phủ ban hành 01 Nghị định , 01 Quyết định của Thủ tướng Chính phủ. Đồng thời, NHNN cũng chủ động rà soát và ban hành 29 Thông tư để hướng dẫn thi hành Luật Các TCTD 2024.

Các văn bản quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Các TCTD 2024 được ban hành kịp thời, đảm bảo đồng bộ hiệu lực thi hành với Luật, qua đó đảm bảo các quy định mới tại Luật Các TCTD 2024 phát huy hiệu quả ngay khi Luật có hiệu lực thi hành. Đồng thời, việc hoàn thiện và ban hành, trình ban hành các văn bản quy phạm pháp luật quy định chi tiết, hướng dẫn thi hành Luật Các TCTD 2024 cũng tạo điều kiện đồng bộ, thống nhất trong các quy định về quản lý tổ chức và hoạt động của các TCTD, hoàn thiện quy định pháp luật cho hoạt động của TCTD an toàn, bền vững.

Tạ Quang Đôn Vụ trưởng Vụ Pháp chế, NHNN