'Luật Đầu tư (sửa đổi) phải là đạo luật mở đường'

Chấp thuận chủ trương đầu tư phải dựa trên rủi ro

Góp ý dự thảo Luật Đầu tư (sửa đổi) trên hội trường ngày 27/11, ĐBQH Lê Hoàng Anh (Gia Lai) nhận định, cơ chế chấp thuận chủ trương đầu tư là “cửa vào đầu tiên” của mọi dòng vốn, quyết định chi phí, tốc độ và khả năng dự liệu của doanh nghiệp. Vì vậy, sửa Điều 24 cần dựa trên ba trụ cột: giữ có chọn lọc, bỏ có nguyên tắc và thiết kế theo mức độ rủi ro.

ĐBQH Lê Hoàng Anh (Gia Lai) phát biểu. Ảnh: Quang Khánh

Theo đại biểu, trước hết cần giữ nguyên 8 nhóm dự án có rủi ro cực cao liên quan quốc phòng, an ninh, môi trường nghiêm trọng và di sản, để bảo vệ lợi ích cốt lõi quốc gia.

Bên cạnh đó, phải chấm dứt cách làm “một kích cỡ cho tất cả”. Điều 25 đang áp dụng cùng một thủ tục cho các dự án có rủi ro rất khác nhau: những dự án rủi ro thấp bị kéo dài 3 - 6 tháng không cần thiết, trong khi dự án rủi ro cao lại thiếu cơ chế giám sát tăng cường.

Đại biểu dẫn chứng một nhà máy điện hạt nhân - rủi ro đặc biệt lớn, lại trải qua quy trình tương tự như một dự án nhà ở 5 ha, vốn có rủi ro thấp và có thể khắc phục nếu sai sót.

“Nhiều quốc gia như Singapore, Hàn Quốc đã chuyển sang quản trị đầu tư theo rủi ro, và dự thảo lần này cần tiếp cận theo hướng đó”.

Đại biểu cũng đề nghị tinh gọn danh mục 21 khoản xuống còn 18 khoản bằng cách điều chỉnh 10 khoản và loại bỏ các quy định trùng lặp với luật chuyên ngành, tránh tình trạng “tiền kiểm chồng tiền kiểm”.

Chẳng hạn, hãng hàng không đã chịu các chuẩn quản lý chặt chẽ theo Luật Hàng không và ICAO; cảng biển loại I hay nhà ga hàng hóa đã được kiểm soát đầy đủ bởi Luật Hàng hải và Luật Hàng không. Vì vậy, nên bỏ khỏi Điều 25 để đúng nguyên tắc “một việc – một lần – một cơ quan”.

Đối với các lĩnh vực chiến lược như bán dẫn, trung tâm dữ liệu, hạ tầng số hay năng lượng tái tạo thế hệ mới, cần có cơ chế linh hoạt hơn. Đại biểu đề xuất giảm ngưỡng diện tích đất và dân số 50% cho các dự án thuộc Danh mục ưu tiên quốc gia, nhưng kèm theo các điều kiện nghiêm ngặt về năng lực tài chính, môi trường và tiến độ giải ngân.

Về thủ tục, đại biểu đề nghị sửa Điều 25 để quy định rõ thời hạn xử lý hồ sơ: 30 ngày với cấp tỉnh, 45 ngày với Thủ tướng và 60 ngày với Chính phủ; quá hạn được coi như chấp thuận và chỉ cho phép gia hạn một lần.

Cùng với đó, cần sửa Điều 47 để xây dựng Hệ thống thông tin quốc gia về đầu tư thành nền tảng điện tử toàn trình, công khai tiến độ xử lý, lý do từ chối và kết quả hậu kiểm; đồng thời kết nối với Cổng đăng ký doanh nghiệp nhằm tiết kiệm chi phí và tăng minh bạch.

Đại biểu cũng đề nghị có cơ chế chuyển tiếp trong thời gian hoàn thiện hệ thống, phù hợp cam kết của Thủ tướng với Hiệp hội Bán dẫn Quốc tế về triển khai Cổng thông tin đầu tư một cửa.

Tiếp tục tinh gọn danh mục ngành, nghề kinh doanh có điều kiện

Về ngành, nghề đầu tư kinh doanh có điều kiện, đại biểu Lê Hoàng Anh (Gia Lai) hoàn toàn đồng tình với việc Chính phủ mạnh dạn cắt giảm nhiều ngành, nghề không còn phù hợp, đúng tinh thần cải cách của Nghị quyết 66 và 68.

Tuy nhiên, Phụ lục IV vẫn còn những nhóm ngành chưa phù hợp khi nhiều nội dung thực chất chỉ là tiêu chuẩn, kỹ thuật sản phẩm, chưa thật sự cần duy trì trong Luật Đầu tư.

Cụ thể, đại biểu đề nghị thu hẹp nhóm kinh doanh thực phẩm vì phạm vi quá rộng; các tiêu chuẩn an toàn đã được quy định đầy đủ trong luật chuyên ngành.

Với thương mại điện tử, chỉ nên áp dụng điều kiện với các nền tảng lớn có dữ liệu người tiêu dùng, tránh bao trùm logistics, thanh toán hay sàn quy mô nhỏ.

Nhóm thức ăn chăn nuôi, thủy sản, thuốc bảo vệ thực vật, thuốc thú y và các dịch vụ khảo nghiệm chỉ mang tính kỹ thuật, rủi ro đã được kiểm soát qua đăng ký lưu hành và kiểm nghiệm nên không cần giữ trong Phụ lục IV.

Tương tự, nhóm dịch vụ xây dựng, thử nghiệm, đánh giá sự phù hợp là yêu cầu nghiệp vụ và chứng chỉ hành nghề; nên giao pháp luật chuyên ngành quy định cụ thể thay vì coi là ngành có điều kiện.

Đại biểu Lê Hoàng Anh nhấn mạnh: “Phụ lục IV chỉ liệt kê ngành nghề rủi ro cao cần kiểm soát bằng luật; còn tiêu chuẩn, điều kiện kỹ thuật phải đặt ở văn bản dưới luật để linh hoạt và cập nhật nhanh theo thực tiễn”.

Đồng thời, đề nghị bổ sung cơ chế rà soát định kỳ 3 năm; ngành nghề không còn phù hợp thì tự động hết hiệu lực theo thông lệ OECD và nhiều nước ASEAN; bỏ cụm từ “các yêu cầu khác” tại khoản 6 Điều 7 để tránh phát sinh giấy phép con ẩn.

Ưu đãi đầu tư phải gắn chất lượng, trách nhiệm và kết quả

Cho rằng ưu đãi đầu tư là “đòn bẩy thể chế” quan trọng, song ĐBQH Lê Hoàng Anh nhấn mạnh chính sách này chỉ phát huy hiệu quả khi minh bạch, đo lường được và gắn với trách nhiệm của doanh nghiệp.

Theo đại biểu, Điều 14 hiện vẫn nghiêng về thu hút dự án quy mô vốn lớn, sử dụng nhiều lao động, trong khi Việt Nam đang cần các dự án chất lượng cao như bán dẫn, trí tuệ nhân tạo, năng lượng xanh hay kinh tế tuần hoàn.

"Ưu đãi phải chuyển trọng tâm từ quy mô sang chất lượng". Từ quan điểm này, đại biểu Lê Hoàng Anh đề nghị bổ sung các tiêu chí định lượng như tỷ lệ đầu tư R&D, sử dụng năng lượng tái tạo, mức phát thải carbon hay tỷ lệ lao động chất lượng cao.

Với thẩm quyền Thủ tướng được quyết định “hình thức ưu đãi khác”, cần quy định rõ nguyên tắc: chỉ áp dụng cho dự án có tác động lan tỏa về công nghệ, đổi mới sáng tạo hoặc chuyển đổi xanh, và phải được công khai, minh bạch, phù hợp với cam kết quốc tế.

Điều 15 về Danh mục ngành nghề ưu đãi hiện mới mang tính định hướng, chưa liên kết giữa ngành được ưu tiên, mức ưu đãi và kết quả đầu ra. Đại biểu đề nghị luật phải quy định nguyên tắc bắt buộc: khi ban hành Danh mục ưu đãi, Chính phủ đồng thời phải xác định mức ưu đãi tương ứng và các mục tiêu đầu ra đo lường được như R&D, việc làm chất lượng cao hay tỷ lệ năng lượng tái tạo.

Bên cạnh đó, ở Điều 16 và 17, đại biểu Lê Hoàng Anh đề nghị bổ sung cơ chế đánh giá định kỳ, công khai kết quả ưu đãi và thu hồi phần ưu đãi chưa thực hiện nếu doanh nghiệp không đạt các cam kết về R&D, chuyển giao công nghệ hoặc phát thải xanh, phù hợp với thông lệ quốc tế (OECD).

Trình bày trước Quốc hội, ĐBQH Lê Hoàng Anh nhấn mạnh, điều quan trọng chỉ là sửa quy định, mà là đổi mới tư duy xây dựng luật để Luật Đầu tư (sửa đổi) phải trở thành đạo luật mở đường.

Theo đó, “lấy tự do kinh doanh làm nguyên tắc, bảo đảm quyền kinh doanh chính đáng của người dân và doanh nghiệp. Lấy quản lý rủi ro làm ngoại lệ, chỉ kiểm soát lĩnh vực thật sự có rủi ro cao, tránh can thiệp hành chính không cần thiết. Lấy niềm tin, trách nhiệm, minh bạch làm trung tâm, tạo lập môi trường đầu tư ổn định, dự đoán được và liêm chính. Lấy bảo đảm quốc phòng, an ninh và phát triển bền vững làm giới hạn, bảo đảm cân bằng giữa tăng trưởng và an toàn chiến lược quốc gia. Lấy sức khỏe, tính mạng và an toàn của người dân làm chuẩn mực tối cao, để lựa chọn chiến lược, có trách nhiệm”.

“Giữ có chọn lọc, bỏ có nguyên tắc”, theo ĐBQH Lê Hoàng Anh, là chiến lược thông minh: giữ an toàn nhưng vẫn tạo động lực mạnh mẽ cho đổi mới, đúng định hướng tại các nghị quyết chiến lược của Bộ Chính trị.

Hà Lan