Luật Kiểm soát xuất khẩu: 'Vũ khí mới' của Trung Quốc trong thương chiến Mỹ-Trung

“Bản cập nhật cao cấp”

Vào ngày 1/12/2020, Luật Kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc chính thức có hiệu lực. NPC Observer, một trang web chuyên theo dõi các quy trình lập pháp của Trung Quốc, đã mô tả luật này là “Luật quốc gia đầu tiên của Trung Quốc về kiểm soát xuất khẩu”. Nó được đánh giá có tiềm năng định hình lại thương mại của Trung Quốc với thế giới. Đặc biệt, luật này cung cấp một công cụ khác để Trung Quốc sử dụng các mối quan hệ kinh tế nhằm thúc đẩy lợi ích quốc gia.

Bản thảo đầu tiên và lời kêu gọi lấy ý kiến công chúng đã xuất hiện vào tháng 6 năm 2017. Phiên bản cuối cùng đã được Ủy ban Thường vụ Đại hội Nhân dân Toàn quốc thông qua vào ngày 17 tháng 10 năm 2020.

Khi được hỏi về luật mới trong cuộc họp báo vào ngày 22/10, người phát ngôn Bộ Thương mại Trung Quốc Gao Feng nói rằng, luật này có nghĩa là “để thực hiện tốt hơn nghĩa vụ, đáp ứng các yêu cầu về kiểm soát xuất khẩu trong hoàn cảnh mới, và bảo vệ an ninh và lợi ích quốc gia của Trung Quốc”.

Ông Gao cũng chỉ ra rằng luật này không hoàn toàn mới, mà là một bản cập nhật "cấp cao hơn" và toàn diện hơn cho các quy định hiện hành "để kiểm soát việc xuất khẩu hạt nhân, sinh học, hóa học, tên lửa và quân sự".

Luật này sẽ được giám sát bởi "Cục quản lý hành chính kiểm soát xuất khẩu nhà nước" của cả Quốc vụ viện (cơ quan chính phủ cấp cao nhất của Trung Quốc) và Quân ủy trung ương (cơ quan cao nhất đối với quân đội Trung Quốc), mà các công ty sẽ tiếp xúc để xin giấy phép nếu họ muốn xuất khẩu hàng hóa và dịch vụ bị hạn chế.

Đáng chú ý, danh sách kiểm soát xuất khẩu quan trọng vẫn chưa được công bố, mặc dù luật có hiệu lực về mặt kỹ thuật kể từ ngày 1 tháng 12. Người phát ngôn Bộ Thương mại chỉ nói rằng nhà chức trách “sẽ công bố vào thời điểm thích hợp theo quy định của pháp luật”.

Tuy nhiên, luật quy định các biện pháp kiểm soát xuất khẩu đối với ngay cả những sản phẩm và dịch vụ không được đưa vào danh sách kiểm soát cuối cùng. Luật bảo lưu quyền hạn chế các mặt hàng không có trong danh sách kiểm soát, nếu nhà xuất khẩu “đang hoặc lẽ ra phải biết” về những rủi ro tiềm ẩn đối với an ninh quốc gia hoặc lợi ích quốc gia của Trung Quốc.

Chính phủ cũng có thể hạn chế xuất khẩu các mặt hàng không có trong danh sách trong tối đa hai năm bằng cách sử dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu “tạm thời”.

Trong luật, các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được định nghĩa là áp dụng cho “các mặt hàng lưỡng dụng, các mặt hàng quân sự, các mặt hàng hạt nhân và các hàng hóa, công nghệ, dịch vụ và các mặt hàng khác liên quan đến việc duy trì an ninh quốc gia và lợi ích quốc gia, cũng như thực hiện chống phổ biến vũ khí hạt nhân và các nghĩa vụ quốc tế”.

Việc đề cập chung chung về xuất khẩu liên quan đến “an ninh quốc gia và lợi ích quốc gia” làm tăng tiềm năng áp dụng rộng rãi.

Luật Kiểm soát xuất khẩu của Trung Quốc được xem là "vũ khi mới" của Trung Quốc trong các cuộc chiến thương mại - Ảnh: Chinanews

Biện pháp ngăn chặn và trả đũa

Đầu năm nay, chính phủ Trung Quốc đã ngăn chặn công ty Trung Quốc ByteDance nhượng lại quyền kiểm soát thuật toán được sử dụng để chạy ứng dụng TikTok phổ biến của họ, khi chính quyền của Tổng thống Trump tìm cách buộc bán như một điều kiện để cho phép TikTok tiếp tục hoạt động tại Hoa Kỳ .

Chia sẻ thuật toán được coi là mối đe dọa đối với lợi ích quốc gia của Trung Quốc.

Theo một phân tích từ DLA Piper lưu ý, cụm từ “an ninh quốc gia” chỉ xuất hiện trong các dự thảo trước đây. Việc bổ sung cụm từ "lợi ích quốc gia", "tạo cơ sở rõ ràng cho các biện pháp kiểm soát xuất khẩu được thiết kế để thúc đẩy các mục tiêu chính sách đối ngoại, hoặc chính sách công nghiệp không liên quan đến các rủi ro quốc phòng và an ninh thông thường".

Điều đó, kết hợp với việc đặt quyền cho các nhà xuất khẩu quyết định xem ngay cả những sản phẩm và dịch vụ chưa niêm yết có yêu cầu giấy phép xuất khẩu hay không, sẽ tạo thêm một loạt thách thức tiềm năng cho các công ty.

Và, như một báo cáo từ Dịch vụ Nghiên cứu Quốc hội Hoa Kỳ đã chỉ ra, luật cho phép cấp giấy phép xuất khẩu dựa trên “không chỉ công nghệ cụ thể, mục đích sử dụng cuối và người dùng cuối, mà còn cả xếp hạng 'tín dụng xã hội' của tổ chức…”. Điều đó có hiệu quả trong việc cung cấp một công cụ pháp lý khác cho chính phủ Trung Quốc buộc các doanh nghiệp tuân thủ.

Đặc biệt lưu ý từ góc độ địa chính trị, Luật Kiểm soát xuất khẩu đề cập rõ ràng đến việc chống lại các thủ đoạn kiểm soát xuất khẩu của các quốc gia khác tại Điều 48: “Nếu bất kỳ quốc gia hoặc khu vực nào lạm dụng các biện pháp kiểm soát xuất khẩu để gây nguy hiểm cho an ninh quốc gia và lợi ích quốc gia của Cộng hòa nhân dân Trung Hoa, Cộng hòa Nhân dân Trung Hoa căn cứ vào tình hình thực tế có thể áp dụng các biện pháp có đi có lại đối với quốc gia hoặc khu vực đó”.

Và luật cũng quy định về phạm vi tiếp cận ngoài lãnh thổ, có nghĩa là Trung Quốc có thể tìm cách sử dụng luật mới để trả đũa các công ty Hoa Kỳ, vì các hạn chế thương mại do chính phủ Hoa Kỳ áp đặt đối với các công ty Trung Quốc.

Dưới thời chính quyền Tổng thống Trump, “Danh sách thực thể” của Bộ Thương mại Hoa Kỳ đã được sử dụng ngày càng thường xuyên, như một vũ khí trong cuộc chiến thương mại với Trung Quốc. Danh sách thực thể hạn chế các công ty Hoa Kỳ bán sản phẩm và dịch vụ cho một số người mua nhất định.

Bộ Thương mại Mỹ đã thêm Huawei vào danh sách vào tháng 5 năm 2019. Kể từ đó, một loạt các công ty Trung Quốc đã được thêm vào vì quan hệ của họ với quân đội Trung Quốc và bị cáo buộc có liên quan đến vi phạm nhân quyền ở Tân Cương. Hiện tại, Danh sách thực thể bao gồm hơn 250 công ty Trung Quốc - không tính các công ty con được thành lập ở nước ngoài.

Với luật kiểm soát xuất khẩu, Trung Quốc đã có "vũ khí" tương xứng để đưa ra những biện pháp, những phản ứng tương xứng cho các hoạt động thương mại đang ngày càng mở rộng nhưng nảy sinh nhiều bất đồng.