Lý do văn hóa Hàn Quốc vươn tầm thế giới

Tuần qua, tờ The New York Times đã đăng bài viết From BTS to ‘Squid Game’: How South Korea Became a Cultural Juggernaut (Từ BTS tới 'Squid Game': Văn hóa Hàn Quốc áp đảo thế giới bằng cách nào) của cây bút Choe Sang Hun. Trong bài viết, Choe đã lý giải sức lan tỏa mạnh mẽ của các sản phẩm giải trí đến từ Hàn Quốc.

Choe Sang Hun mở đầu câu chuyện bằng cách thuật lại diễn biến trên phim trường Bulgasal: Immortal Souls, tác phẩm của đạo diễn Jang Young Woo được Netflix đầu tư sản xuất. Chia sẻ với Choe, đạo diễn Jang Young Woo hy vọng bộ phim sẽ trở thành hiện tượng toàn cầu khi phát hành trên dịch vụ xem video trực tuyến Netflix từ tháng 12.

Hàn Quốc từng là một đất nước thiếu vắng những tác phẩm vươn tầm quốc tế. Trong nhiều thập kỷ, nhắc đến Hàn Quốc, người ta chỉ nhớ đến những tập đoàn cơ khí chế tạo như LG hay Hyundai. Điện ảnh, truyền hình và âm nhạc Hàn Quốc giai đoạn này chủ yếu phục vụ nhu cầu của khán giả nội địa.

Squid Game là phim Hàn Quốc gây tiếng vang toàn cầu trong những tháng cuối năm. Ảnh: Netflix.

Nhưng bước sang thập niên thứ hai của thế kỷ XXI, âm nhạc của BlackPink, BTS... hay TV series Squid Game cùng những bộ phim danh tiếng như Parasite… đã vượt ra khỏi lãnh thổ Hàn Quốc. Chúng mang theo sức lan tỏa mạnh mẽ và trở thành hiện tượng toàn cầu.

Thành công xuất khẩu văn hóa ra thị trường quốc tế

Trong nhiều thập kỷ, đạo diễn và nhà sản xuất phim ảnh Hàn Quốc đã học tập kinh nghiệm làm phim từ Hollywood cũng như các quốc gia có ngành công nghiệp giải trí phát triển. Họ tiếp thu có chọn lọc và cải tiến các công thức làm phim từ nước ngoài cho hợp với tình hình trong nước song song đưa vào đó yếu tố mang đậm bản sắc văn hóa Hàn Quốc.

Các nhà sáng tạo nghệ thuật xứ kim chi cho hay kể từ khi những dịch vụ xem video trực tuyến ra đời và xóa bỏ ranh giới lãnh thổ khi thưởng thức phim ảnh, Hàn Quốc đã chuyển mình, từ thị trường chuyên tiêu thụ các sản phẩm văn hóa phương Tây thành quốc gia xuất khẩu nội dung giải trí.

Hàn Quốc khiến thế giới ngỡ ngàng với Parasite, tác phẩm không nói tiếng Anh đầu tiên chiến thắng ở hạng mục Phim xuất sắc trong lịch sử Oscar. Trên lĩnh vực âm nhạc, Hàn Quốc có BTS, nhóm nhạc nam với tầm ảnh hưởng toàn cầu.

Nửa thập kỷ qua, Netflix đã giới thiệu với khán giả khoảng 80 series truyền hình và phim điện ảnh do Hàn Quốc sản xuất. Theo thống kê của Netflix công bố hồi đầu tuần, ba trong số 10 chương trình ăn khách nhất trên dịch vụ xem video trực tuyến là tác phẩm từ Hàn Quốc.

“Khi thực hiện Mr. Sunshine, Crash Landing on You và Sweet Home, chúng tôi không nghĩ đến việc sẽ tấn công thị trường quốc tế. Chúng tôi chỉ cố gắng để bộ phim của mình hấp dẫn và ý nghĩa nhất có thể. Nhưng thế giới đã bắt đầu thấu hiểu và cảm nhận được những gì chúng tôi xây dựng suốt thời gian qua”, nhà làm phim Jang Young Woo cho hay. Anh từng đảm nhận vai trò đồng sản xuất hoặc đồng đạo diễn trong cả ba bộ phim.

Nhờ Parasite, các sản phẩm văn hóa, giải trí từ Hàn Quốc bắt đầu được đông đảo khán giả thế giới tìm hiểu, thưởng thức. Ảnh: CJ.

Sự gia tăng nhu cầu thưởng thức sản phẩm văn hóa từ Hàn Quốc cũng tiếp sức cho các nhà sản xuất nội dung độc lập như Seo Jea Won, biên kịch của Bulgasal. Seo cho hay thế hệ của anh từng say đắm những series phim Mỹ chiếu truyền hình như The Six Million Dollar Man hay Miami Vice. Các tác phẩm giúp họ tích lũy kiến thức cơ bản về việc làm phim. Tới lượt mình, họ thử nghiệm và sáng tạo bằng cách đưa màu sắc văn hóa Hàn Quốc vào câu chuyện.

“Khi những công ty kinh doanh dịch vụ trực tuyến với tầm ảnh hưởng toàn cầu như Netflix gia nhập thị trường Hàn Quốc, họ tạo ra cuộc cách mạng trong khâu phân phối nội dung truyền hình. Còn chúng tôi đã sẵn sàng để thử sức”, biên kịch Seo Jae Won chia sẻ.

Hành trình bước ra thế giới

Thành công bùng nổ của văn hóa Hàn Quốc trên toàn thế giới không đến trong một sớm một chiều. Rất lâu trước khi Squid Game trở thành series phim được theo dõi nhiều nhất Netflix hay BTS biểu diễn tại Liên hợp quốc, những tác phẩm truyền hình như Winter Sonata hay các nhóm nhạc BigBang, Girls’ Generation đã thống lĩnh thị trường châu Á và bước đầu được phương Tây biết đến. Tuy nhiên, thành công ở quy mô toàn cầu vẫn là điều gì đó xa vời.

Năm 2012, thế giới từng chú ý đến Kpop sau thành công toàn cầu của ca khúc Gangnam Style (Psy). Tuy nhiên đây chỉ là trường hợp cá biệt với cả Psy và Kpop.

“Chúng tôi muốn mang đến cho khán giả các nội dung ấn tượng, và trên thực tế có rất nhiều câu chuyện hay muốn kể. Nhưng thị trường nội địa Hàn Quốc đã trở nên quá bé nhỏ và cực kỳ đông đúc. Chúng tôi cần vươn ra quốc tế”, ông Kim Young Kyu, CEO của Studio Dragon chia sẻ. Studio Dragon là hãng sản xuất phim lớn nhất Hàn Quốc. Mỗi năm, công ty cho ra đời hàng chục phim truyền hình mới.

Winter Sonata, Autumn in My Heart là hai trong số những tác phẩm đưa văn hóa Hàn Quốc ra toàn thế giới. Ảnh: KBS.

Parasite không phải bộ phim đầu tiên khai thác mâu thuẫn giai cấp trong xã hội Hàn Quốc. Trên thực tế, đây luôn là đề tài được các nhà làm phim xứ sở kim chi yêu thích trong hàng thập kỷ. Tuy nhiên, phải đến khi Parasite đoạt Oscar, khán giả quốc tế mới thực sự chú ý đến điện ảnh Hàn Quốc.

“Thế giới không biết về những bộ phim ấy cho tới khi chúng được đưa lên các nền tảng như Netflix hay YouTube. Sức lan tỏa càng mạnh mẽ khi khán giả ngày một yêu thích các nội dung giải trí trực tuyến”, giáo sư Kang Yu Jung tại Đại học Kangnam, Seoul (Hàn Quốc) nhận định.

Trước Netflix, màn ảnh nhỏ Hàn Quốc là mảnh đất riêng của các kênh truyền hình quốc gia. Nhưng ngày nay, đài truyền hình đang dần bị lu mờ trước tốc độ bành trướng của nền tảng xem phim trực tuyến và hãng phim tư nhân như Studio Dragon. Doanh nghiệp tư nhân cung cấp tài chính và không gian sáng tạo cho các nghệ sĩ, sản xuất những nội dung nhắm đến thị trường quốc tế.

Cơ quan kiểm duyệt Hàn Quốc rà soát các chương trình truyền hình để tìm kiếm nội dung chứa yếu tố bạo lực hay khiêu dâm. Nhưng với các dịch vụ trực tuyến như Netflix, hạn chế nội dung nhìn chung ít nghiêm ngặt hơn. Tuy nhiên, các nhà sáng tạo cũng thừa nhận quy định kiểm duyệt tại Hàn Quốc buộc họ vận dụng tối đa trí tưởng tượng, đào sâu vào nhân vật và sự kiện để nhào nặn thành cốt truyện hấp dẫn.

Các cảnh phim thường ngập tràn cảm xúc, người anh hùng kém hoàn hảo còn mỗi cá nhân bị đặt trong những thử thách ngặt nghèo. Cuộc đấu tranh trên màn ảnh của họ truyền tải giá trị về tình yêu, gia đình và sự sẻ chia. Các đạo diễn và biên kịch cho hay họ muốn mọi nhân vật mình tạo ra đều phải chân thực.

Những tác phẩm mang tính chiến đấu

Lịch sử Hàn Quốc đương đại in dấu các cuộc chiến tranh, chế độ độc tài, đấu tranh dân chủ và tăng trưởng kinh tế thần tốc. Người dân quan tâm đến những biến động trong xã hội, khiến nó trở thành đề tài được các nghệ sĩ quan tâm, đào sâu khai thác. Những bộ phim ăn khách nhất nhì xứ sở kim chi đều có cốt truyện xoay quanh bất bình đẳng thu nhập, mâu thuẫn giai cấp và con người khao khát thay đổi hiện thực cuộc sống.

Bộ phim đầu tiên mang lại danh tiếng cho nhà làm phim Hwang Dong Hyuk, tác giả kịch bản kiêm đạo diễn Squid Game, là Silenced (2011). Tác phẩm dựa trên vụ bê bối tình dục có thật xảy ra tại một trường dạy trẻ em khiếm thính tại Hàn Quốc. Hiệu ứng từ bộ phim đã thúc đẩy chính quyền nước này sa thải các giáo viên từng phạm tội xâm hại tình dục khỏi trường nuôi dạy trẻ khuyết tật.

BlackPink, BTS là các nhóm nhạc Hàn Quốc với tầm ảnh hưởng toàn thế giới. Ảnh: Big Hit.

Dù nghệ sĩ Kpop hiếm khi lên tiếng về các vấn đề chính trị, âm nhạc của họ vẫn đóng góp cho nhiều phong trào xã hội. Các ca khúc được sử dụng như “bản nhạc chủ đề”, thay cộng đồng những người cùng chung chí hướng bày tỏ quan điểm.

“Một đặc trưng cơ bản của các sản phẩm văn hóa, giải trí Hàn Quốc là tính chiến đấu. Nó khơi dậy khát khao bên trong mỗi con người về xã hội tiên tiến, công bằng cũng như thôi thúc họ hành động một cách tích cực”, Lim Myeong Mook - tác giả một cuốn sách viết về văn hóa của tầng lớp thanh niên Hàn Quốc - chia sẻ.

“Các nhà sáng tạo tại Hàn Quốc rất nhạy bén trong việc bắp kịp các xu hướng mới trên thế giới. Họ cũng khéo léo trong việc biến những giá trị ấy thành của mình bằng cách cải tiến, khiến chúng trở nên hấp dẫn và thú vị hơn”, giáo sư Đại học Kyunggil Lee Hark Joon nhận xét.

Series phim Bulgasal mang màu sắc siêu nhiên, dễ gợi nhớ các TV series X-Files hay Stranger Things. Nhưng bộ phim của đạo diễn Jang Young Woo là độc nhất, bởi nó lồng ghép yếu tố tín ngưỡng dân gian Hàn Quốc vào câu chuyện lấy bối cảnh hiện đại. Người Hàn Quốc tin rằng thiện, ác của một người trong tiền kiếp sẽ ảnh hưởng đến cuộc sống của họ trong hiện tại và cả những lần đầu thai tiếp theo.

Jang Young Woo tràn đầy tự tin vào đứa con tinh thần của mình. Theo quan niệm: “Bài học là thứ gì bán được ở Hàn Quốc, ắt sẽ bán được trên toàn thế giới”.

Anh Phan