Ly hôn ở châu Á: Phụ nữ vật lộn với rào cản văn hóa và pháp lý

Philippines vẫn là 1 trong 2 nơi còn lại trên thế giới mà ly hôn là bất hợp pháp. Ảnh: AFP

Zoya Ahmed, 33 tuổi, đang trải qua cuộc ly hôn rắc rối ở Karachi, Pakistan.

Quyết định chấm dứt cuộc hôn nhân của cô đã gây ra một chiến dịch trả đũa từ chồng - người mà cô cho là đã nộp báo cáo cảnh sát sai sự thật, bao gồm cả đơn khiếu nại hình sự cáo buộc ngoại tình và gây ra tranh chấp tài sản.

"Vụ án [ngoại tình] này thật sự rất phản cảm với phụ nữ. Nỗi nhục mà tôi phải đối mặt tại tòa án. Phòng xử án của chúng tôi toàn đàn ông... cách mọi người nhìn tôi, đó là một trải nghiệm kinh hoàng", cô kể.

Ahmed cho biết việc không hợp nhau về đời sống tình dục mới chính là một trong những lý do khiến cuộc hôn nhân tan vỡ.

Cô lưu ý rằng chồng mình đã chế giễu và lợi dụng ham muốn gần gũi của cô để làm cô xấu hổ về mặt xã hội. Anh ta từng nói: "Em muốn quan hệ tình dục. Giờ thì em sẽ được thỏa mãn".

Ahmed kể, một số người bạn nam của cô đã bị nêu tên trong vụ ngoại tình, điều này càng làm tổn hại đến địa vị xã hội của cô.

Ly hôn vẫn bị kỳ thị sâu sắc trên khắp châu Á. Ngay cả khi tỷ lệ ly hôn gia tăng ở nhiều quốc gia trong khu vực, bao gồm Ấn Độ, Pakistan và Indonesia, thì hậu quả đối với phụ nữ vẫn rất nghiêm trọng.

Phụ nữ Pakistan thường bị kỳ thị sau khi ly hôn

Bất ổn tài chính và tổn thương về mặt cảm xúc

Ví dụ, ở Pakistan, luật Hồi giáo cho phép ly hôn. Phụ nữ đã kết hôn ở nước này có thể khởi kiện ly hôn nhưng trong nhiều trường hợp, họ bị yêu cầu phải từ bỏ hoặc trả lại Haq Mehr (của hồi môn) cho chồng để bồi thường cho việc ly hôn.

Một phụ nữ 34 tuổi, yêu cầu giấu tên, cho biết nỗ lực ly hôn của cô đã trở thành một cuộc chiến kéo dài sau khi phát hiện ra rằng điều khoản khula - một thủ tục pháp lý để phụ nữ Hồi giáo xin ly hôn - đã bị xóa khỏi hợp đồng hôn nhân của cô.

Ngay cả khi phụ nữ vẫn có quyền chủ động ly hôn, hậu quả về mặt cảm xúc vẫn rất nghiêm trọng. Naveen Notiar, một phụ nữ Pakistan 40 tuổi hiện đang sống ở Anh, nhớ lại cuộc ly hôn của cha mẹ mình. Mẹ cô đã khăng khăng đòi thêm điều khoản khula vào hợp đồng hôn nhân.

"Bà tôi đã nói chuyện với gia đình bên nội tôi về việc mẹ tôi có quyền ly hôn vào thời điểm bà ký hợp đồng hôn nhân, và gia đình bên nội tôi đều đồng ý với điều đó", cô cho hay.

Sau đó, mẹ cô đã có thể ly hôn, tuy thế vẫn xảy ra tranh chấp quyền nuôi con.

Notiar cho biết: "Người ta thường tin rằng quyền nuôi con là điều mà mọi người có thể tranh giành, và nó có thể được sử dụng để khiến cuộc sống của người phụ nữ trở nên khó khăn".

Một nghiên cứu năm 2020 liên quan đến 427 phụ nữ đã ly hôn tại tỉnh Punjab của Pakistan cho thấy tỷ lệ trầm cảm, lo âu và căng thẳng cao là phổ biến ở những phụ nữ này, chủ yếu là do bất ổn về tài chính và phản ứng dữ dội của gia đình.

Một số người cho rằng phần khó khăn nhất của việc ly hôn không phải lúc nào cũng là việc ly thân, mà là những gì xảy ra sau đó, đặc biệt là xung quanh quyền nuôi con và quyền thăm nom con cái.

Ở Pakistan, quyền nuôi con hợp pháp thường được trao cho người mẹ, đặc biệt là khi trẻ còn nhỏ. Người cha được kỳ vọng sẽ hỗ trợ tài chính, nhưng quyền thăm nom thường do người mẹ quyết định.

Abbas (tên đã thay đổi), một người cha người Pakistan phải trả tiền cấp dưỡng nuôi con theo lệnh của tòa án, cho biết: "Người mẹ và gia đình đã hoàn toàn cắt đứt liên lạc. Thật đau lòng khi những đứa trẻ bị tước mất tình yêu thương của ông bà nội".

Philippines vẫn là 1 trong 2 nơi còn lại trên thế giới mà ly hôn là bất hợp pháp

Ngược lại, Philippines vẫn là 1 trong 2 nơi duy nhất trên thế giới mà ly hôn là bất hợp pháp, nơi còn lại là Vatican. Cách hợp pháp duy nhất để các cặp đôi đã kết hôn ở quốc gia Đông Nam Á này chấm dứt hôn nhân là thông qua việc hủy hôn.

Ana P. Santos, một nhà báo người Philippines sống tại Berlin (Đức), đã mất 4 năm để tìm cách hủy bỏ hôn nhân.

"Tôi đã làm được như vậy", bà nói, đồng thời khen ngợi luật sư của mình, nhưng cũng thừa nhận rằng nhiều phụ nữ không đủ khả năng chi trả cho quá trình thường kéo dài và tốn kém này.

"Tôi từ chối trả tiền cho bất kỳ ai", bà nói thêm, ám chỉ đến việc hối lộ thường được sử dụng để đẩy nhanh quá trình.

Việc hủy bỏ hôn nhân đòi hỏi phải có bằng chứng về gian lận, mất năng lực tinh thần hoặc bất lực, buộc phụ nữ phải biến những trải nghiệm cá nhân sâu sắc thành hành động hợp pháp.

"Một người phụ nữ bị coi là người xấu chỉ vì cô ấy muốn chia tay chồng mình", Athena Charanne Presto, một nhà xã hội học người Philippines, chia sẻ.

Presto cho biết nhiều phụ nữ chọn cách ly thân không chính thức vì không thể chịu được chi phí tài chính hoặc tình cảm của việc hủy bỏ hôn nhân. Chỉ có 1,9% người Philippines được hủy bỏ hôn nhân, ly thân hợp pháp hoặc ly hôn được nước ngoài công nhận.

Ở những quốc gia như Pakistan và Philippines, sự phụ thuộc về tài chính là một trong những lý do chính khiến phụ nữ duy trì cuộc hôn nhân không hạnh phúc.

Bela Nawaz, một nhà nghiên cứu về giới đến từ Pakistan, lập luận rằng chế độ gia trưởng không phải là yếu tố duy nhất.

"Đó không chỉ là chế độ gia trưởng mà còn là chủ nghĩa tập thể", Nawaz nói. "Chúng ta tồn tại như những gia đình, chứ không phải những cá nhân riêng lẻ. Và điều đó khiến phụ nữ vô cùng khó khăn trong việc đưa ra những lựa chọn độc lập".

Bà Nawaz cho biết, tư duy này thúc đẩy phụ nữ coi trọng danh dự gia đình hơn hạnh phúc cá nhân. Những người rời đi thường bị coi là ích kỷ hoặc vô đạo đức, bị cắt đứt khỏi cộng đồng và hệ thống hỗ trợ.

Trong trường hợp của Philippines, Athena Charanne Presto cho hay "ngay cả trước khi một người phụ nữ tìm cách [hủy bỏ hôn nhân], những người lớn tuổi trong cộng đồng và các thành viên gia đình thường can thiệp để ngăn cản cô ấy thực hiện lựa chọn của mình".

Các chuyên gia cho rằng nếu không có sự tiến bộ song song về thái độ văn hóa và cơ hội kinh tế cho phụ nữ, thì cải cách pháp lý đơn thuần khó có thể tạo ra sự cân bằng. Ở nhiều nơi tại châu Á, ly hôn vẫn là một quá trình phân biệt giới và đối với phụ nữ, việc lựa chọn rời bỏ cuộc hôn nhân được coi là hành động cực đoan.

Nguồn: DW.com

Minh Tú (dịch)