Ma quỷ ở đâu cũng có, sao ở Nhật Bản lại đặc biệt?

Trong tiếng Nhật, yurei có nghĩa là "ma", được dùng để chỉ linh hồn của người chết, họ không thể - hoặc không muốn - rũ bỏ sợi dây vướng bận với trần gian.

Yurei bị thôi thúc bởi những cảm xúc mãnh liệt vượt tầm kiểm soát đến mức tự hình thành sinh mệnh: Phẫn nộ, bi thương, hi sinh, thù hận. Hay đơn giản chỉ là niềm tin mình vẫn còn sống.

Những hồn ma oán giận và mong muốn báo thù

Khác với hồn ma ở phương Tây thường chỉ xuất hiện trong dịp Halloween hoặc ở các khu nhà cổ và có một chung một định danh là "ma", yurei ở Nhật Bản tương đối đa dạng, được kể lại theo kinh nghiệm dân gian hàng nghìn năm của người dân xứ Phù Tang và hầu hết dựa trên những câu chuyện có thật được ghi chép lại trong sử sách.

Có thể kể đến một vài yurei phổ biến như Oiwa (một đại diện tiêu biểu chính là Sadako trong tiểu thuyết kinh dị và phim Ringu), Okiku, Otsuyu, Phu nhân Rokujo, Búp bê Okiku...

Một số ma nữ nổi tiếng Nhật Bản (từ trái sang phải): Oiwa trong tranh khắc gỗ 1831 của Hokusai, Okiku trong tranh khắc gỗ 1830 của Hokusai, Okiku trong tranh khắc gỗ 1890 của Yoshitoshi.

Yurei không có một diện mạo cụ thể, vì vốn là do người chết oán niệm mà thành, nhưng có thể đúc kết ra một vài đặc điểm của một yurei điển hình trong văn hóa Nhật. Đó là một mái tóc dài bù xù, bộ dạng xanh xao nhợt nhạt, tay buông thõng, cơ thể bồng bềnh không chân và thường mặc kimono Nhật, đặc biệt là kimono trắng.

Yurei ở Nhật Bản có nhiều tính chất, nhưng chắc chắn "thân thiện" không phải từ đầu tiên được nhắc đến. Yurei nổi tiếng nhất tính đến nay là những hồn ma giận dữ, rất nhiều trong số đó là hoặc từng là phụ nữ. Những truyện ma được nhiều người biết đến thường về phản bội và báo thù.

Thời xưa, phụ nữ có địa vị thấp kém hơn nam giới, khiến họ dễ dàng trở thành mục tiêu cho đủ mọi loại hành vi sai trái như lừa lọc, phản bội và giết hại. Người phụ nữ càng tận tụy và trung thành, oan hồn của họ càng mạnh và càng mong mỏi gây đau khổ cho những kẻ hành hạ. Tóm lại, ý nghĩa của yurei chính là báo thù.

Sự khác biệt về yurei và yokai

Nếu như các nước phương Tây thường hay đánh đồng ma quỷ với các sinh vật bị ám hoặc sinh vật siêu nhiên khác thì ở Nhật Bản chia ra thành hai thuật ngữ rất rõ ràng, yurei và yokai.

Yokai có thể hiểu nôm na là các loài yêu quái, là những tạo vật huyền thoại bước ra từ truyện dân gian và cổ tích, hay nói cách khác là sự nhân cách hóa của bản thân các hiện tượng, nỗ lực gán tên cho những sự việc không thể giải thích. Còn yurei lại là linh hồn của con người, một mình nó có thể gây ra đủ loại hiện tượng, từ tạo ra các tiếng động ghê rợn, những hình ảnh khiếp đảm cho đến tấn công trực tiếp.

Để dễ hiểu hơn thì yurei là ai đó, còn yokai là thứ gì đó. Yurei là một danh từ cụ thể còn yokai là khái niệm tương đối rộng.

Cảnh ma nữ Sadako trèo lên từ miệng giếng và bước ra khỏi màn hình tivi trong bộ phim Ringu (1988) đã khiến người xem ám ảnh.

Một điểm khác biệt cần phải nhắc đến nữa là yokai có thể xuất hiện với điệu bộ và hình tượng tinh nghịch, đáng yêu như trong khắp loạt manga, anime và phim ảnh của Nhật như Pom Poko, Yokai Watch, Kết giới sư, Bách quỷ dạ hành…

Nhưng yurei sẽ xuất hiện rất nhiều trong các bức tranh cổ và không bao giờ dùng để trang hoàng nhà cửa cũng như luôn được nhắc đến trong các bộ phim kinh dị. Đến tận bây giờ, chúng vẫn gieo trong lòng Nhật Bản một nỗi sợ khiếp đảm không thể lí giải nổi.

Văn hóa yurei - nét độc đáo khiến ma quỷ trở nên đặc biệt

Yurei đã đi sâu vào văn hóa Nhật Bản suốt nhiều thế kỷ qua. Từ trước khi có cuộc cách mạng công nghiệp xuất hiện tivi, điện thoại và Internet, người Nhật từng tìm cách giải trí cho nhau nghe những câu chuyện về yurei, thậm chí sau đó hoạt động này còn hình thành nên một trò chơi khá nguy hiểm.

Vào những đêm mùa hè oi bức, một đám bạn sẽ tụ tập lại và hù dọa nhau bằng những truyện ma cho đến khi mặt trời mọc. Trò chơi này có tên là Hyaku Monogatari, hay còn gọi là Bách Vật Ngữ thường sẽ trở nên ghê rợn sau khi câu chuyện thứ 100 được kể ra và cây nến thứ 100 được thổi tắt.

Ngoài ra vì yurei hình thành từ linh hồn của những con người được cho là có thật trong lịch sử nên được ghi chép tương đối nhiều trong sách vở. Một số tác phẩm văn học và giải trí xuất sắc thuộc hàng đầu Nhật Bản thường là truyện ma. Ví dụ như gần như bất cứ người dân Nhật nào đều cũng từng nghe qua về Oiwa trong Yotsuya Kaidan (Truyện kinh dị Yotsuya), nghe về Okiku, hồn ma đếm đĩa từ Genji Monogatari (Truyện kể Genji)...

Các tác phẩm truyện kinh dị của Nhật như Ringu, Ju-on đều được chuyển thể thành phim, tạo tiếng vang lớn ở Nhật Bản cũng như trên toàn thế giới đến mức các nhà làm phim Hollywood mua bản quyền và làm lại.

Cuốn sách Yurei Attack tập hợp về 39 hồn ma đáng sợ, các trò chơi dân gian & nhiều địa điểm ma ám rùng rợn ở Nhật. Ảnh: Wings Books.

Yurei Attack là cuốn sách ghi chép và tổng hợp dựa trên nhiều năm nghiên cứu về 39 hồn ma đáng sợ, các trò chơi dân gian và nhiều địa điểm ma ám rùng rợn ở Nhật.

Cuốn sách được chia làm 7 chương, lần lượt giới thiệu các ma nữ nổi tiếng, những truyện về các linh hồn giận dữ, những hồn ma ôm nỗi bi thương và tuyệt vọng, các địa điểm ma ám đáng sợ nhất Nhật Bản, rồi cả các trò chơi tiếp xúc với thế giới linh hồn, một số trường hợp gặp ma nổi tiếng và cuối cùng là viễn cảnh làm sao để linh hồn của chúng ta không trở thành yurei.

Giống như một cuốn từ điển thú vị, cuốn sách đưa người đọc khám phá chi tiết về văn hóa yurei, một mảnh ghép đặc biệt của Nhật Bản khiến cả thế giới phải tò mò và khiếp sợ.

Thiên Ái