Mai Thị Triều, người phụ nữ nhân ái

Đền thờ Thánh bà Mai Thị Triều ở tổ dân phố Thống Nhất, phường Hải Lĩnh.

Vào thời Hậu Lê, trong giai đoạn “Trịnh - Nguyễn phân tranh”, đất nước lâm vào cảnh loạn ly, nạn trộm cướp nổi lên như ong vỡ tổ, lúc ấy, ở làng Mai - giáp Mai - xã Hào Môn, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia (nay là phường Hải Lĩnh) có một tiểu thư khuê các tên là Mai Thị Triều, con gái Thọ Phúc Công - một vị đại quan thanh liêm chính trực thời Lê - Trịnh.

Lại nói thêm về dòng họ Mai, ngoài ông Mai Tiến, khởi tổ dòng họ Mai ở đất Nga Sơn, đồng thời là võ tướng tài giỏi, chồng của bà Lê Thị Hoa - nữ tướng thời Hai Bà Trưng, còn có nhiều người nổi danh trong lịch sử. Đó là Toàn quận công Mai Thế Chuẩn - cụ tổ bốn đời của Thám hoa Mai Anh Tuấn - làm quan đến chức tể tướng, dạy học tại Quốc Tử giám, đốc trấn 5 tỉnh; Thám hoa Mai Anh Tuấn, làm quan tới chức Thị tộc học sĩ, án sát tỉnh Lạng Sơn; Chiêu nghi Mai Thị Ngọc Tiến – người đứng đầu hậu cung trong phủ phía Tây Vương Trịnh Tạc, bảo mẫu của Chúa Khang vương Trịnh Căn.

Theo Bia ký, họ Mai ở làng Mai là di cư từ Nga Sơn vào Nghệ An, rồi có một bộ phận từ Nghệ An lại ra Thanh Hóa. Họ Mai ở đây có quá trình hình thành khoảng cuối thế kỷ XV, đầu thế kỷ XVI.

Chép về bà, bia cổ dựng vào năm Hoàng triều Cảnh Trị thứ nhất đời Lê Huyền Tông (1663-1671) và thần tích ngọc phả về bà Mai Thị Triều (do Tiến sĩ Hán Nôm Mai Hồng dịch chú), khẳng định: Bà xưa vốn là trinh nữ hiền hậu, xuất thân từ một gia tộc quan lại lớn ở Nga Thiện (nay là xã Ba Đình). Tuy sống trong cảnh “lầu son gác tía, thềm vàng điện ngọc” nhưng bà vẫn giữ được vẻ đẹp thanh cao, đôn hậu. Đặc biệt, bà có tấm lòng bao dung, nhân ái, thương người...

Chuyện kể rằng, gặp năm thiên tai, hạn hán kéo dài, mùa màng thất bát, có làm mà không có ăn, bà Mai Thị Triều liền xin cha đem thóc gạo của nhà ban phát cho người dân làng Mai, cứu vớt Nhân dân thoát khỏi nạn đói. Bà còn cắt bớt ruộng lộc điền của cha chia cho dân làng thiếu ruộng cày cấy. Mặt khác, bà thu nhẹ một phần tô tức, nộp vào quỹ công ích của làng, dành một số ruộng đất của mình cho dân làng làm đất hương hỏa.

Theo gia phả họ Mai, ở xã Hào Môn, huyện Ngọc Sơn, phủ Tĩnh Gia (nay là tổ dân phố Thống Nhất, phường Hải Lĩnh), Chúa Trịnh Tráng ngưỡng mộ tài đức của bà, tỏ ý muốn rước bà vào vương phủ kề cận bên chúa để ngày ngày chăm lo việc nước. Bà khẩn khoản tâu với chúa cho phép bà ở lại quê nhà dạy bảo Nhân dân cày cấy, trồng trọt, thêu thùa, canh cửi. Chúa nghe lời cầu xin của bà, tỏ lòng cảm phục, vì thế không nỡ nài ép bà thêm nữa. Chúa liền thốt lên lời khen rằng: Tấm lòng thương dân vô hạn của bà, chẳng khác nào ái phi của vua Nghiêu - Thuấn ở bên Tàu.

Bia ký dòng họ Mai đã được con cháu dựng lại để ghi nhớ công ơn của các bậc tiền nhân, trong đó có Sư bà Ngọc Nữ Mai Thị Triều.

Được chúa cho phép ở quê nhà, ngày đêm bà ra sức dạy bảo Nhân dân trồng khoai, cấy lúa, dạy các cháu gái thêu thùa canh cửi. Cấp tiền bạc cho ngư dân ra biển đánh bắt tôm cá. Vì thế đời sống Nhân dân làng Mai ngày một no ấm ổn định.

Sau khi bà hóa thân về trời, bô lão và Nhân dân làng Mai dâng biểu lên vua Lê, chúa Trịnh. Vua Lê hạ chỉ, ban sắc phong cho bà là “Thượng đẳng phúc thần” - Thành hoàng làng Mai. Vua còn ban khen mỹ tự: Đức Đại vương tôn Sư bà Ngọc Nữ; tặng danh hiệu “Mẫu hương Mai phu nhân” – mẹ của làng. Và vua lệnh cho Nhân dân làng Mai - giáp Mai phải xây lăng mộ, dựng bia và lập đền hương khói thờ bà. Vua còn hạ chỉ cho dân làng xây lăng mộ trên núi Ngọc Nữ, hướng ra biển, trồng cây cối tốt tươi và khoanh vùng cấm địa. Các triều vua về sau tiếp tục ban cho Sư bà 12 đạo sắc.

Về Đền thờ - bia ký Mai Thị Triều, chúng tôi được ông Mai Công Nghị, người trông coi đền cho biết thêm: Để phục vụ cho việc tôn kính thờ cúng, đến năm 2009 dòng họ Mai Đắc đã xây dựng lại miếu, đền và lăng mộ trong khuôn viên của lăng mộ cũ theo đúng thiết kế của Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch. Kinh phí do hậu duệ và con cháu dòng họ cùng Nhân dân quyên góp. Công trình được thiết kế trên điện dưới mộ với những pho tượng đá, cột đá chạm, khắc tinh tế... Vào các ngày lễ, ngày rằm, mùng một âm lịch hàng tháng và những ngày đầu năm mới âm lịch, Nhân dân ở khắp nơi đều đến lễ cầu may, cầu phúc rất đông. Đặc biệt, 26 tháng 10 âm lịch hằng năm - ngày giỗ Sư bà - con cháu dòng họ Mai khắp nơi đều trở về hương khói. Cứ 5 năm thì địa phương lại tổ chức đại lễ, gồm phần hội và phần lễ với các hoạt động văn hóa, văn nghệ, bóng chuyền, cờ tướng, rước kiệu, múa lân, trống hội, đọc chúc ôn lại lịch sử, cuộc đời sự nghiệp của bà Mai Thị Triều, dâng hương tưởng nhớ người đã có công với dân làng.

Dù không phải bậc phi, hậu nhưng với những cống hiến của bà, người dân luôn kính ngưỡng. Trong tiết thu, hương trầm lan tỏa cùng những câu chuyện liên quan đến Sư bà Ngọc Nữ Mai Thị Triều càng khiến không gian nơi đây thêm phần linh thiêng, trầm mặc.

Bài và ảnh: Bảo Anh