Mâm cơm tri ân - nét đẹp văn hóa của người dân Đất Tổ

Việc thờ cúng tổ tiên với những lễ vật và nghi lễ cụ thể trong đó có việc chuẩn bị mâm cơm cúng dâng lên tổ tiên trong ngày Quốc Giỗ là nét đẹp văn hóa đặc trưng, rõ nét nhất của quá trình thực hành Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Qua đó, góp phần khẳng định Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương ở Phú Thọ là di sản văn hóa phi vật thể đại diện của nhân loại. Báo Phú Thọ trân trọng giới thiệu những tâm tư, tình cảm của người dân Đất Tổ về nét đẹp văn hóa này.

Thờ cúng Hùng Vương cũng là một tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên nhưng được nâng lên một tầm cao đó là tổ tiên của dân tộc Việt Nam. Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương của người Việt ở Phú Thọ có từ hàng ngàn năm nay đã trở thành một bản sắc văn hóa trong đời sống tinh thần của cộng đồng địa phương với triết lý “Con người có tổ có tông”, là điểm tựa tinh thần bền vững, cố kết cộng đồng dân tộc. Giỗ Tổ Hùng Vương nhằm giáo dục đạo lý truyền thống tri ân công đức tổ tiên, gắn kết các thế hệ con cháu về cùng một cội nguồn, sống hòa hợp.
Trên vùng Đất Tổ, tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên được phát triển thành tín ngưỡng thờ Quốc Tổ. Đây là hiện tượng hiếm có, nếu không nói là độc nhất trên thế giới khi cả dân tộc Việt Nam đã tự ý thức về mình là có chung một nguồn gốc (đồng bào), một khu mộ Tổ và có chung ngày giỗ Tổ để thực hành những nghi lễ thờ cúng và tưởng niệm Vua Hùng - vị Quốc Tổ chung của cả quốc gia, dân tộc. Trong dòng chảy sâu thẳm tâm linh của người Việt Nam, các Vua Hùng là thánh nhân, người có công dựng nước, thần linh bảo vệ cho cả cộng đồng.Cứ mỗi dịp Giỗ Tổ mùng 10 tháng 3 âm lịch, tất cả những người con đất Việt trên khắp thế giới đều hướng về ngày lễ chung toàn dân tộc - ngày lễ Giỗ Tổ Hùng Vương. Có một nghi lễ không thể thiếu trong tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, dù là ở gia đình nhỏ hay lễ trọng của dân tộc thì việc dâng lễ vật lên ban thờ trong đó có mâm cơm là một nghi lễ vô cùng quan trọng của người Việt. Mâm cơm cúng giỗ có quy mô vượt lên trên một mâm cơm bình thường, nó thể hiện sự thành kính của người sống với người đã khuất cũng nhằm tri ân với tổ tiên, mang ý nghĩa giáo dục con cháu về niềm tự hào dân tộc.

Đây là năm thứ 3 tỉnh Phú Thọ tổ chức chỉ đạo triển khai thực hiện “Mâm cơm tri ân các Vua Hùng” với hình thức tự nguyện. Do vậy, dưới sự chỉ đạo của Ủy ban MTTQ tỉnh, Ủy ban MTTQ huyện Cẩm Khê xác định tiếp tục đẩy mạnh công tác tuyên truyền, vận động để tạo sự đồng tình, hưởng ứng của đông đảo các gia đình trên địa bàn. Mâm cơm được vận động làm sao cho các gia đình sắm sửa một cách chu đáo, thiết thực, kỹ lưỡng mang ý nghĩa tri ân chứ chưa đặt thành vấn đề bắt buộc phải có những vật phẩm gì.Năm nay, do tình hình dịch bệnh vẫn diễn biến khó lường, hoạt động trọng tâm trong ngày Giỗ Tổ vẫn là dâng mâm cơm lễ tại các gia đình để tỏ lòng thành kính với tổ tiên. Chúng tôi đã hướng dẫn, chỉ đạo đến từng khu dân cư vận động đoàn viên, hội viên của mình thực hiện “Mâm cơm tri ân công đức các Vua Hùng” tại gia đình, tạo thành hiệu ứng xã hội nhằm tôn vinh di sản “Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương” ở Phú Thọ.

Không phải đợi đến khi chính quyền địa phương tuyên truyền, vận động các gia đình trong khu tổ chức sắp sửa mâm cơm dâng lên tổ tiên vào dịp Giỗ Tổ Hùng Vương mà đây là việc làm thường xuyên trở thành nếp của gia đình tôi từ lâu. Bởi đây là ngày con cháu, anh em gần xa của gia đình có dịp tụ họp đông đủ, cùng chuyện trò, quan tâm, chia sẻ và cùng vào bếp làm cơm. Gia đình tôi coi đây là việc làm hết sức có ý nghĩa, vừa là dịp tưởng nhớ công đức các Vua Hùng đã có công dựng nước, song cũng là hình thức truyền dạy cho con cháu hiểu thêm về cội nguồn dân tộc, về Tín ngưỡng thờ cúng Hùng Vương. Để có được mâm cơm tươm tất, gia đình tôi chuẩn bị từ vài hôm trước.Với truyền thống của gia đình tôi, mâm cơm cúng Giỗ Tổ không thể thiếu bánh chưng, bánh giầy và cơm tẻ, mâm ngũ quả và lọ hoa tươi. Bởi món bánh chưng, bánh giầy là hai sản vật thời kỳ Hùng Vương tượng trưng cho sự sinh sôi nảy nở của muôn loài. Cơm tẻ cũng do Vua Hùng dạy dân cấy lúa mà ra, là lương thực hàng ngày, nên trong mâm cỗ có nếp, có tẻ cũng như có âm có dương đầy đủ sẽ sinh sôi, phát triển.

Không chỉ riêng ngày Giỗ Tổ mà đã thành truyền thống nhất là vào dịp Tết, lễ hội Đình Nông Trang, các gia đình trên địa bàn phường lại tổ chức nhiều hoạt động tri ân. Trước tiên, các khu phố đồng loạt treo cờ Tổ quốc. Những gia đình có người phương xa về sẽ thực hiện nghi lễ thờ cúng Hùng Vương tại Khu Di tích lịch sử Đền Hùng và quây quần bên bữa tiệc gia đình, trong đó có mâm cơm kính dâng tổ tiên. Dưới sự chỉ đạo của tỉnh, UBND phường đã xây dựng kế hoạch triển khai vận động, tuyên truyền, hướng dẫn tới gần 4.600 hộ dân tổ chức mâm cơm tri ân. Đây được xem là tiêu chuẩn điểm cộng của tiêu chí xây dựng gia đình văn hóa, khu phố văn hóa, góp phần xây dựng đô thị văn minh, thành phố lễ hội về với cội nguồn dân tộc Việt Nam.

Thông qua các phương tiện truyền thông đại chúng, tôi hiểu rằng việc tổ chức mâm cơm tri ân dịp Giỗ Tổ Hùng Vương - Lễ hội Đền Hùng hằng năm vừa để tưởng nhớ công đức tổ tiên, vừa nhắc nhớ thế hệ hôm nay về truyền thống yêu nước, lòng tự hào dân tộc, nhất là đối với thế hệ trẻ.Mỗi gia đình có thể sẽ có một cách thức chuẩn bị, bài trí mâm cơm cúng theo phong tục riêng, nhưng ý nghĩa của mâm cơm cúng tổ tiên bao đời vẫn vậy, ngàn năm chưa từng đổi thay bởi điều cốt yếu là thể hiện được lòng thành kính tưởng nhớ đến tổ tiên, các vị tiền nhân đã có công dựng nước. Việc làm này không chỉ gia đình tôi mà nhiều gia đình trong khu, trong xã tôi cùng thực hiện. Điều này chứng tỏ ý nghĩa linh thiêng của mâm cơm tri ân đã tạo sức lan tỏa đến đồng bào vùng cao.Thông qua việc duy trì “Mâm cơm tri ân các Vua Hùng” sẽ góp phần nâng cao nhận thức trong cộng đồng dân cư, nhất là ở vùng sâu vùng xa cùng hướng về ngày Giỗ Tổ. Đồng thời, giáo dục con cháu về niềm tự hào là người dân Đất Tổ.

Anh Thơ - Hồng Nhung