Mầm non - trọng tâm đổi mới giáo dục: Đào tạo giáo viên trong bối cảnh mới

Thí sinh thi năng khiếu trong kỳ tuyển sinh vào Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương.

Đổi mới toàn diện hoạt động đào tạo

TS Trịnh Thị Xim - Phó Hiệu trưởng Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương, khẳng định: Giáo dục mầm non là bậc học nền tảng trong hệ thống giáo dục quốc dân, giữ vai trò quan trọng trong việc hình thành và phát triển toàn diện nhân cách con người.

Chất lượng giáo dục mầm non phụ thuộc chủ yếu vào đội ngũ giáo viên – những người trực tiếp nuôi dưỡng, chăm sóc và giáo dục trẻ. Họ chính là lực lượng nòng cốt biến các mục tiêu chăm sóc, giáo dục trẻ thành hiện thực, quyết định chất lượng và hiệu quả giáo dục.

Theo TS Trịnh Thị Xim, bồi dưỡng phẩm chất đạo đức và năng lực nghề nghiệp cho sinh viên ngành Giáo dục mầm non là nhiệm vụ trọng tâm của các trường sư phạm. Sinh viên không chỉ cần trang bị tri thức khoa học, kỹ năng sư phạm và năng lực thích ứng với công nghệ mới, mà còn phải có đạo đức nghề nghiệp, tình yêu thương và tinh thần trách nhiệm.

Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương, với vai trò là cơ sở đào tạo giáo viên mầm non trình độ cao đẳng, luôn nỗ lực đổi mới nội dung, phương pháp và hình thức dạy học, đồng thời cập nhật chương trình đào tạo; từ đó phát triển toàn diện năng lực nghề nghiệp và phẩm chất đạo đức cho sinh viên, đáp ứng yêu cầu của nền giáo dục mầm non hiện đại, nhân văn và hội nhập quốc tế.

TS Trịnh Thị Xim cho biết, Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương thường xuyên cập nhật và đổi mới chương trình đào tạo, phương pháp giảng dạy; đồng thời tổ chức các hoạt động Đoàn, hoạt động ngoại khóa để sinh viên được trải nghiệm, rèn luyện kỹ năng và phẩm chất nghề nghiệp.

Chương trình đào tạo tập trung bồi dưỡng những năng lực nghề nghiệp thiết yếu, đồng thời phát triển năng lực riêng, đáp ứng yêu cầu đa dạng của thực tiễn giáo dục mầm non. Các chuyên đề, chuyên ngành áp dụng phương pháp giáo dục tiên tiến và các học thuyết về phát triển trẻ em, giúp sinh viên nắm vững kiến thức chuyên môn và kỹ năng thực hành.

Nhà trường cũng chú trọng phát triển năng lực số, năng lực sáng tạo và năng lực hợp tác cho sinh viên. Các học phần như Pháp luật đại cương, Quản lý hành chính nhà nước và quản lý ngành, Giáo dục học đại cương, Giáo dục học mầm non, Giáo dục kỹ năng sống cho trẻ mầm non, Nghề giáo viên mầm non… không chỉ trang bị kiến thức chung về pháp luật, Nhà nước và ngành Giáo dục, mà còn góp phần hình thành, rèn luyện phẩm chất đạo đức và năng lực nghề nghiệp, chuẩn bị nền tảng vững chắc cho sinh viên khi bước vào nghề giáo dục mầm non.

Theo TS Đặng Lan Phương (Trường Đại học Thủ đô Hà Nội), nhận thức rõ vai trò then chốt của công tác đào tạo đội ngũ giáo viên mầm non, những năm qua, Nhà nước đã ban hành nhiều văn bản quy phạm pháp luật và đề án quan trọng nhằm đổi mới nội dung, chương trình và phương pháp đào tạo giáo viên.

Một trong những nhiệm vụ trọng tâm của Đề án đào tạo, bồi dưỡng nhà giáo và cán bộ quản lý giáo dục mầm non giai đoạn 2018 – 2025, được phê duyệt kèm theo Quyết định số 33/QĐ-TTg ngày 8/1/2019 của Thủ tướng Chính phủ, là “đổi mới công tác đào tạo giáo viên mầm non, nâng cao chất lượng bồi dưỡng giáo viên và cán bộ quản lý cơ sở giáo dục mầm non”.

Cùng đó, Thông tư số 26/2018/TT-BGDĐT ban hành Chuẩn nghề nghiệp giáo viên mầm non, tạo cơ sở pháp lý để các cơ sở đào tạo định hướng chương trình và chuẩn đầu ra phù hợp với thực tiễn. Thông tư số 17/2021/TT-BGDĐT về chuẩn chương trình đào tạo các trình độ giáo dục đại học cũng quy định rõ việc thiết kế chương trình theo định hướng phát triển năng lực người học, tăng cường gắn kết đào tạo với thực tiễn nghề nghiệp, là căn cứ quan trọng để các trường sư phạm đổi mới công tác đào tạo giáo viên mầm non.

Sinh viên Trường Cao đẳng Sư phạm Trung ương.

Những vấn đề tồn tại

Tuy nhiên, thực tiễn cho thấy công tác đào tạo giáo viên mầm non ở nhiều trường vẫn bộc lộ không ít hạn chế, nhất là trong việc đổi mới chương trình, nội dung và phương pháp giảng dạy nhằm đáp ứng yêu cầu đổi mới căn bản, toàn diện giáo dục - đào tạo.

TS Đặng Lan Phương cho biết, tại một số trường cao đẳng, đại học sư phạm, chương trình đào tạo vẫn thiên về truyền thụ kiến thức lý thuyết, nặng tính hàn lâm; thời lượng thực hành, thực tập nghề nghiệp còn hạn chế. Nhiều học phần mang tính ứng dụng, rèn luyện kỹ năng sư phạm, kỹ năng tổ chức hoạt động giáo dục chưa được chú trọng đúng mức hoặc chưa được cập nhật theo hướng phát triển năng lực nghề nghiệp.

Bên cạnh đó, mối liên kết giữa các trường sư phạm và cơ sở giáo dục mầm non thực hành còn lỏng lẻo, thiếu tính hệ thống. Đội ngũ giảng viên sư phạm mầm non tại một số cơ sở đào tạo còn thiếu tính kế thừa và chưa được bồi dưỡng thường xuyên về các phương pháp giảng dạy hiện đại, đặc biệt là dạy học theo hướng phát triển năng lực, dựa trên trải nghiệm và ứng dụng công nghệ số trong đào tạo.

Những tồn tại nêu trên đặt ra yêu cầu cấp thiết phải đổi mới toàn diện chương trình, phương pháp, hình thức và nội dung đào tạo, nhằm nâng cao chất lượng đội ngũ giáo viên mầm non.

Tham luận tại Hội thảo khoa học “Phát triển giáo dục mầm non trong kỷ nguyên mới”, GS.TS Phạm Hồng Quang - Chủ tịch Hội đồng Giáo sư ngành Khoa học Giáo dục - dẫn kết quả đánh giá của 5 trung tâm kiểm định chất lượng giáo dục Việt Nam giai đoạn 2021 - 2025 về 11 tiêu chuẩn chương trình đào tạo ngành Giáo dục mầm non tại 21 trường đại học.

Kết quả cho thấy, việc xây dựng và phát triển chương trình giáo dục mầm non còn tồn tại nhiều bất cập liên quan đến mục tiêu và chuẩn đầu ra, cấu trúc và nội dung chương trình, cũng như việc đánh giá kết quả học tập của sinh viên.

Theo kết quả đánh giá, tỷ lệ các học phần thực hành, thực tập trong chương trình đào tạo giáo viên mầm non còn thấp. Đội ngũ giảng viên chuyên sâu về giáo dục mầm non còn mỏng; một số giảng viên phụ trách các học phần phương pháp giáo dục trẻ chưa có nhiều trải nghiệm thực tiễn về tâm lý và cách học tập của trẻ, dẫn đến hướng dẫn mang tính phổ thông, thiếu tích hợp và ít khuyến khích học qua chơi.

Một số giảng viên chưa có thời gian thực hành tại các cơ sở giáo dục mầm non, bao gồm cả sinh viên giỏi được giữ lại hoặc giảng viên từ các môn cơ bản chuyển sang giảng dạy. Trong khi đó, đặc thù giáo dục mầm non là tính tích hợp cao, các nội dung chăm sóc và giáo dục cần được đan cài chặt chẽ, đòi hỏi người dạy có kinh nghiệm thực tiễn phong phú.

Cô trò Trường Mầm non Hướng Dương (Vĩnh Long). Ảnh: NTCC

Gắn thực tiễn và hội nhập

Về giải pháp nâng cao chất lượng đào tạo, một trong những nội dung được GS.TS Phạm Hồng Quang nhấn mạnh là thời lượng thực hành trong chương trình đào tạo giáo viên mầm non cần đạt tối thiểu 50%. Việc tuyển dụng giáo viên, nhân viên giáo dục mầm non cần tập trung vào các chỉ số về cảm xúc, kỹ năng và tinh thần trách nhiệm; đồng thời áp dụng cơ chế đào thải với những người không đạt chuẩn đầu ra.

Bên cạnh việc đào tạo giáo viên, GS.TS Phạm Hồng Quang đề xuất đa dạng hóa các ngành nghề trong lĩnh vực giáo dục mầm non, như nhân viên hỗ trợ, chuyên gia giáo dục về dinh dưỡng, hỗ trợ trẻ có nhu cầu đặc biệt, tiếng Anh, nghệ thuật… nhằm chuyên môn hóa các công việc tại cơ sở.

Cách làm này không chỉ nâng cao chất lượng chăm sóc, giáo dục trẻ, mà còn giảm áp lực thiếu hụt giáo viên. Ông cũng đề xuất mỗi cơ sở giáo dục mầm non cần có tối thiểu 2 nhân viên hỗ trợ được đào tạo chuyên nghiệp về y tế, tâm lý và dinh dưỡng.

TS Bùi Hồng Quân – Trưởng khoa Giáo dục Mầm non, Trường Đại học Sư phạm TPHCM, cho rằng, các cơ sở đào tạo cần xây dựng hệ sinh thái kết hợp đào tạo - nghiên cứu - hỗ trợ giáo viên mầm non.

Đồng thời, tăng cường liên kết với địa phương để triển khai đào tạo theo địa chỉ, nhằm phục vụ nguồn nhân lực cho các vùng khó khăn. Việc phối hợp nghiên cứu và áp dụng các mô hình giáo dục mầm non quốc tế, phù hợp với đặc thù địa phương, cũng là giải pháp quan trọng để nâng cao chất lượng giáo dục mầm non trong bối cảnh mới.

TS Bùi Hồng Quân cũng nhấn mạnh cần phát triển chương trình đào tạo giáo viên mầm non trình độ đại học theo mô hình quốc tế, chất lượng cao. Nhà trường cần tổ chức bồi dưỡng thường xuyên cho giảng viên về các xu hướng và phương pháp giáo dục mầm non hiện đại, đồng thời đẩy mạnh nghiên cứu khoa học và ứng dụng công nghệ trong đào tạo, nhằm cung ứng nguồn nhân lực chất lượng cao đáp ứng nhu cầu thực tiễn.

TS Trần Thị Minh Huế - Trưởng khoa Giáo dục Mầm non, Trường Đại học Sư phạm, Đại học Thái Nguyên, khẳng định, việc cải thiện chất lượng đầu vào và đầu ra của đội ngũ giáo viên mầm non phải bắt nguồn từ nâng cao năng lực của các trường sư phạm.

Theo đó, thứ nhất, cần nâng cấp và hiện đại hóa các trường sư phạm trọng điểm, đồng thời đầu tư phát triển các cơ sở đào tạo ở vùng sâu, vùng xa bằng việc đầu tư đồng bộ hạ tầng kỹ thuật và mở rộng không gian phát triển. Trọng tâm là nâng cấp cơ sở vật chất, phòng thí nghiệm, phòng thực hành và trường mầm non thực hành theo chuẩn khu vực, quốc tế.

Đồng thời, cần xây dựng các trung tâm đào tạo và nghiên cứu xuất sắc tại những cơ sở đào tạo giáo viên mầm non. Đây là hướng đầu tư chiến lược nhằm nâng cao năng lực các trường sư phạm, từng bước đạt chuẩn quốc gia, khu vực và quốc tế.

Thứ hai, hiện đại hóa chương trình đào tạo giáo viên và cán bộ quản lý giáo dục mầm non theo chuẩn quốc tế là yêu cầu cấp bách. Chương trình đào tạo cần đảm bảo đạt chuẩn quốc gia và khu vực về năng lực sư phạm, tích hợp sâu kiến thức về tâm lý trẻ em, công nghệ số, trí tuệ nhân tạo (AI) và quản trị học đường, đồng thời gắn kết chặt chẽ giữa đào tạo thực tiễn, nghiên cứu và đổi mới sáng tạo.

Việc xác định rõ hệ thống năng lực sư phạm cần hình thành cho sinh viên - gắn với đặc trưng nghề nghiệp trong bối cảnh giáo dục mầm non hiện đại và công nghiệp 5.0 - là rất quan trọng. Trọng tâm gồm phẩm chất nhân văn, chuẩn mực nghề nghiệp, năng lực sư phạm số, năng lực nuôi dưỡng và giáo dục trẻ, khả năng giao tiếp đa văn hóa, sáng tạo và tư duy phản biện.

Hệ thống năng lực này sẽ giúp sinh viên sư phạm mầm non sẵn sàng ứng dụng công nghệ số và trí tuệ nhân tạo trong đổi mới phương pháp giáo dục, đồng thời thực hiện hiệu quả các nhiệm vụ chuyên môn trong bối cảnh giáo dục hiện đại.

Hiếu Nguyễn