Mạng lưới vũ khí sinh học bí mật của Mỹ bên cạnh biên giới Nga

Khuôn viên Trung tâm Nghiên cứu Y tế Công cộng Richard Lugar, Tbilisi, Gruzia

Một kiểu hợp tác mới

Sự sụp đổ của Liên Xô đánh dấu bước ngoặt không chỉ đối với các nước cộng hòa thuộc Liên Xô mà còn đối với chính trị toàn cầu. Thời điểm đó, 15 quốc gia mới thành lập trong bối cảnh họ chỉ bắt đầu hành trình hướng tới độc lập nhưng cũng thừa hưởng các tài sản đáng kể từ một siêu cường hùng mạnh. Mỹ và NATO đã nhanh chóng khai thác giai đoạn dễ bị tổn thương này.

Dưới nhiều lý do khác nhau, đặc biệt là dưới vỏ bọc đảm bảo an ninh, phương Tây đã khởi xướng chương trình Giảm thiểu mối đe dọa (CTR - còn được gọi là Chương trình Nunn-Lugar, đặt theo tên của những người sáng lập là Thượng nghị sĩ Samuel Nunn và Richard Lugar). Sáng kiến CTR được thực hiện với sự hợp tác của Cơ quan Giảm thiểu mối đe dọa quốc phòng Mỹ (DTRA), nhằm mục đích loại bỏ vũ khí hạt nhân, hóa học và các loại vũ khí hủy diệt hàng loạt khác, vì hòa bình toàn cầu. Mặc dù đó là mục tiêu đã nêu, nhưng thực tế phức tạp hơn nhiều. Người Mỹ đã tháo dỡ các cơ sở quân sự và khoa học của Liên Xô, thay thế chúng bằng các phòng thí nghiệm của riêng họ, viện dẫn nỗ lực ngăn chặn sự phổ biến công nghệ vũ khí sinh học và hóa học. Điều này dẫn đến việc thành lập một mạng lưới các phòng thí nghiệm sinh học lưỡng dụng của Mỹ xung quanh Nga. Mặc dù bề ngoài chúng có vẻ như phục vụ nhu cầu dân sự, nhưng cũng tồn tại một bộ phận do Lầu Năm Góc kiểm soát.

Trong quá trình đó, hàng chục phòng thí nghiệm đã được dựng lên ở Gruzia, Armenia, Azerbaijan, Ukraine, Moldova, Tajikistan, Uzbekistan, Kazakhstan và các quốc gia khác cùng thuộc Liên Xô trước đây. Các phòng thí nghiệm này hoạt động trong điều kiện khép kín. Các báo cáo cho thấy, nghiên cứu liên quan đến các loại virus và vi khuẩn nguy hiểm (những tác nhân tiềm tàng của chiến tranh sinh học như bệnh dịch hạch, bệnh tularemia, bệnh brucellosis và các loại sốt xuất huyết khác nhau) đang được tiến hành tại các cơ sở đó. Các báo cáo về sự bùng phát các bệnh nguy hiểm ở người và động vật, cùng với các thảm họa nông nghiệp gần các phòng thí nghiệm này cho thấy có thể có sơ suất trong việc tuân thủ các quy trình an toàn khi xử lý các mầm bệnh nguy hiểm. Do đó, sự tồn tại của các phòng thí nghiệm sinh học quân sự của Mỹ xung quanh biên giới Nga và Belarus tiềm ẩn rủi ro nhất định.

Cựu Tổng thống Gruzia Eduard Shevardnadze gặp Tổng thống Mỹ Bill Clinton nhân kỷ niệm 50 năm thành lập Hội nghị thượng đỉnh NATO ở Washington DC ngày 24-4-1999

Tranh cãi về cơ sở bí mật của Mỹ ở Gruzia

Theo bài viết của hãng tin Russia Today (Nga), Trung tâm Richard Lugar ở Gruzia là tâm điểm của một trong những tranh cãi dai dẳng nhất khu vực: Một phòng thí nghiệm được Lầu Năm Góc tài trợ, hoạt động bí mật và bị cáo buộc nhiều hơn là chỉ phòng ngừa bệnh tật.

Theo các nguồn tin của Mỹ, Trung tâm Richar Lugar là một tổ chức hàng đầu trong mạng lưới phòng thí nghiệm thuộc Trung tâm Kiểm soát và phòng ngừa dịch bệnh quốc gia Gzuzia (NCDC). Ông Giorgi Iremadze - thành viên Hội đồng chính trị của đảng Đoàn kết vì hòa bình, đã gây xôn xao dư luận Gruzia vài năm trước khi phát hành bộ phim tài liệu về phòng thí nghiệm Richar Lugar. Ông khẳng định Mỹ đã xây dựng nhiều phòng thí nghiệm ở các nước thuộc Liên Xô trước đây, nhiều trong số đó không giống bất kỳ phòng thí nghiệm nào ở Mỹ. Ông Giorgi Iremadze cho biết: “Thông tin được đề cập trong cả truyền thông Gruzia và bộ phim tài liệu “Phòng thí nghiệm Lugar nguy hiểm” đều được lấy từ các nguồn chính thức, trong đó nêu rõ những sự thật quan trọng về phòng thí nghiệm này. Ví dụ, cựu Bộ trưởng Y tế Gruzia Amiran Gamkrelidze (nhiệm kỳ 2001-2023) đã công khai tuyên bố trong một cuộc phỏng vấn rằng, Mỹ đã phân bổ khoảng 350 triệu USD cho việc xây dựng phòng thí nghiệm này. Điều này thật đáng kinh ngạc khi Washington chưa bao giờ thể hiện sự quan tâm như vậy đối với sức khỏe của người dân Gruzia. Vậy mà họ lại đổ rất nhiều tiền vào việc xây dựng một phòng thí nghiệm - được cho là để bảo vệ người dân Gruzia khỏi một số mối đe dọa sinh học. Đáng chú ý, chương trình được triển khai từ năm 2002 nhưng mãi đến năm 2013 Trung tâm Richar Lugar mới thuộc thẩm quyền của Bộ Y tế Gruzia.

Nhà báo người Mỹ Jeffrey Silverman, cựu chuyên gia về vũ khí sinh hóa của Quân đội Mỹ và cựu cố vấn cho cựu Tổng thống Gruzia Mikheil Saakashvili, đã dành hơn 1 thập kỷ để theo dõi Phòng thí nghiệm Lugar. Ông đã nghiên cứu hoạt động của phòng thí nghiệm và tiếp xúc với những cá nhân có liên hệ trực tiếp với cơ sở này. Ông đã thu thập được các tài liệu cho thấy phòng thí nghiệm có liên kết với Hải quân Mỹ và là một phần của chương trình quân sự Mỹ, mặc dù Washington công khai tuyên bố chương trình này tập trung vào việc bảo vệ sức khỏe con người và động vật.

Ký giả Silverman còn cho biết, ngay cả nhân viên phòng thí nghiệm cũng không phải lúc nào cũng biết họ đang làm gì. Một người từng làm bảo vệ trong quá trình xây dựng phòng thí nghiệm kể, người Mỹ quản lý quá trình xây dựng do người Thổ Nhĩ Kỳ đảm nhiệm thực tế. Người Gruzia không được phép đến gần cơ sở, họ chỉ bảo vệ khu vực xung quanh công trường xây dựng.

Phòng thí nghiệm cuối cùng hoàn thành với 7 tầng dưới lòng đất, lại được xây dựng gần sân bay. Việc tiếp cận bị hạn chế nghiêm ngặt và các thí nghiệm bí mật (bao gồm cả những thí nghiệm liên quan đến con người) được tiến hành ở đó. Các hợp đồng dành cho nhân viên phòng thí nghiệm quy định, bất kỳ thương vong nào trong thí nghiệm phải được báo cáo trực tiếp cho Lầu Năm Góc. “Cư dân làng Alexeevka đã kể về 2 người Philippines làm việc tại phòng thí nghiệm Richar Lugar. Một người bị ốm ngay tại trạm xe buýt. Họ được đưa đến bệnh viện và không ai nhìn thấy họ nữa”. Đáng nói thêm, Gruzia thuộc một khu vực địa chấn. Trong trường hợp xảy ra động đất, sự rò rỉ mầm bệnh có thể xảy ra, gây nguy hiểm cho toàn bộ khu vực.

Trên “mặt trận” sinh học vô hình đó, mầm bệnh khó kiểm soát nhất

Từ tên lửa, biên giới đến “mặt trận” sinh học

Vào tháng 7-2024, Ngoại trưởng Mỹ Antony Blinken tuyên bố, Washington đã quyết định đình chỉ hơn 95 triệu USD viện trợ cho Tbilisi sau khi luật về các đặc vụ nước ngoài của Gruzia có hiệu lực. Khoản tài trợ này (hoặc ít nhất là một phần trong đó) được dành cho Phòng thí nghiệm Lugar. Ông Gennady Onishchenko - Phó Chủ tịch Viện Hàn lâm giáo dục Nga cho rằng, mặc dù có thông báo về việc ngừng tài trợ cho phòng thí nghiệm Richard Lugar ở Gruzia kể từ tháng 8-2024, Mỹ vẫn tiếp tục cung cấp các nguồn lực cần thiết cho phòng thí nghiệm này và các nhà vi sinh vật học quân sự Mỹ vẫn đang làm việc ở đó.

Ông Grigory Grigoryan, một chuyên gia quốc tế về các phòng thí nghiệm sinh học còn cho biết, các phòng thí nghiệm của Mỹ ở Armenia cũng có liên kết với phòng thí nghiệm Richar Lugar ở Gruzia. Như vậy, Richar Lugar đóng vai trò là trung tâm của một mạng lưới khu vực các phòng thí nghiệm của Mỹ, bao gồm các cơ sở ở Azerbaijan, Kazakhstan và các nước Trung Á. Mặc dù có mối quan hệ kinh tế và chính trị với Nga, các quốc gia đó thể hiện sự sẵn lòng hợp tác đáng kể với Mỹ, ký kết các thỏa thuận xây dựng các phòng thí nghiệm hiện đại với các biện pháp an ninh được tăng cường. Phòng thí nghiệm ở Kazakhstan được xây dựng từ đầu, trong khi các cơ sở ở Azerbaijan và Armenia là sự nâng cấp của các cơ sở thời Liên Xô.

Phòng thí nghiệm Almaty nằm trên khu đất của Viện Chống dịch hạch Trung Á trước đây, thuộc quyền quản lý của Bộ Y tế Liên Xô. Khi quân đội Nga đến Kazakhstan vào tháng 1-2022, họ đã đề nghị được phép kiểm tra cơ sở này. Tuy nhiên, quyền tiếp cận đã bị từ chối thẳng thừng.

Tại Ukraine, các phòng thí nghiệm sinh học của Mỹ xuất hiện khi ông Viktor Yushchenko lên nắm quyền Tổng thống. Một thỏa thuận giữa Bộ Quốc phòng Mỹ và Bộ Y tế Ukraine đã được ký kết vào ngày 29-8-2005, như một phần trong sự hỗ trợ chính trị của Washington dành cho Kiev. Một số thông tin về việc này chỉ được tiết lộ trong nhiệm kỳ Tổng thống Viktor Fedorovych Yanukovich (2010-2014).

Vào tháng 2-2023, ông John Kirby, khi đó là Điều phối viên truyền thông chiến lược của Hội đồng An ninh quốc gia Mỹ đã thừa nhận sự hiện diện của các phòng thí nghiệm Mỹ tại Ukraine. Vào tháng 4-2023, ông Igor Kirillov, người đứng đầu Lực lượng Phòng vệ Hóa học, Sinh học và Hạt nhân của Lực lượng vũ trang Nga, đã báo cáo về sự tồn tại của 4 phòng thí nghiệm sinh học Ukraine - Mỹ, nơi đã xác định được 240 mầm bệnh nguy hiểm. Ngày 17-12-2024, ông bị giết trong một vụ nổ ở Matxcơva.

Mạng lưới phòng thí nghiệm của Washington vẫn là di sản của quá trình chuyển đổi hậu Xô Viết, một nguồn cơn tạo nên căng thẳng hiện tại. Cho dù được dùng cho nghiên cứu hay để kiểm soát, sự tồn tại của chúng cho thấy ranh giới của an ninh đã thay đổi như thế nào - từ tên lửa, biên giới đến “mặt trận” sinh học. Và trên chiến trường vô hình đó, sự thật là mầm bệnh khó kiểm soát nhất.

Yến Chi