Mang xẩm vào giảng đường: Hơi thở mới cho di sản âm nhạc

Sinh viên trải nghiệm trình diễn nghệ thuật xẩm trên sân khấu.

Hát xẩm đang tìm được không gian sống mới trong giảng đường thông qua dự án “Xẩm đến trường”, mở lối đưa âm nhạc truyền thống chạm tới người trẻ theo cách gần gũi nhất.

Sáng kiến “Xẩm đến trường” nhằm kết nối di sản âm nhạc đặc sắc của Việt Nam với học sinh, sinh viên, mở ra cơ hội để thế hệ trẻ hiểu, yêu và gìn giữ nghệ thuật truyền thống. Khởi đầu tại Hà Nội, dự án không chỉ là chương trình biểu diễn, mà còn là hành trình trải nghiệm, giáo dục và lan tỏa văn hóa.

Trải nghiệm xẩm trên sân khấu học đường

Ra đời từ cuối thế kỷ 14 và phát triển mạnh vào giữa thế kỷ 20, nghệ thuật xẩm nổi bật với giọng hát mộc mạc, kết hợp cùng nhạc cụ dân tộc như trống, sênh, phách, đàn nhị... Ngày xưa, các nghệ nhân lang thang biểu diễn trên phố, trong chợ hoặc ngoài bến nước, để lại những dấu ấn sâu sắc đối với đời sống tinh thần của tầng lớp lao động. Ngày nay trước áp lực của âm nhạc hiện đại, hát xẩm đứng trước nguy cơ bị lãng quên.

Giới nghiên cứu văn hóa cho rằng, nếu không có những sáng kiến kịp thời, loại hình nghệ thuật này rất dễ biến mất, hoặc chỉ còn giá trị trưng bày. Dự án “Xẩm đến trường” ra đời trong bối cảnh đó, với mục tiêu giúp người trẻ trực tiếp trải nghiệm, cảm nhận và thực hành xẩm để hình thành tình yêu và ý thức bảo tồn di sản.

Chặng đầu tiên của dự án được tổ chức tại Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật (Đại học Quốc gia Hà Nội). Không gian giảng đường bỗng trở nên sống động khi các nghệ nhân xẩm trình diễn trực tiếp, hướng dẫn sinh viên sử dụng nhạc cụ truyền thống, đồng thời kể câu chuyện lịch sử và ý nghĩa văn hóa của từng làn điệu, như xẩm chợ, xẩm tàu điện, xẩm cô đầu...

Buổi biểu diễn kết hợp workshop tương tác, không chỉ để sinh viên được học hát, đánh nhịp, thử đàn bầu và đàn nhị mà thậm chí còn được trình diễn xẩm trên sân khấu một cách thực thụ. Trải nghiệm này giúp người trẻ không chỉ nghe, mà còn cảm nhận nhịp điệu, tinh thần và câu chuyện của xẩm, tạo mối kết nối sinh động giữa di sản truyền thống và đời sống hiện đại.

Ca sĩ Soobin Hoàng Sơn là người khởi xướng và cũng là đại sứ dự án, trực tiếp đồng hành cùng các hoạt động. Anh cho biết: “Xẩm đến trường” là dự án hướng đến việc đưa hát xẩm đến gần hơn với thế hệ trẻ thông qua các hoạt động workshop giảng dạy, giao lưu và trải nghiệm xẩm tại ba điểm trường ở cả ba miền Bắc - Trung - Nam, nhằm lan tỏa tình yêu âm nhạc dân tộc, góp phần bảo tồn và làm mới giá trị văn hóa Việt Nam.

Soobin Hoàng Sơn cũng cho rằng, thông qua dự án, người trẻ nhận ra văn hóa Việt Nam không hề xa lạ hay khó tiếp cận như nhiều người vẫn nghĩ. Nếu chúng ta dành thời gian lắng nghe và tìm hiểu sẽ thấy trong đó có rất nhiều điều tinh tế, thú vị và đáng tự hào.

Không gian giảng đường trở nên sôi động dưới sự hướng dẫn của các nghệ nhân. Các tiết mục kết hợp xẩm truyền thống với phong cách hiện đại tạo sự hấp dẫn, giúp người trẻ dễ tiếp cận và cảm nhận tinh thần của xẩm. Trải nghiệm này cũng khiến người trẻ nhận ra giá trị cốt lõi của văn hóa truyền thống luôn sống động, có thể được trao truyền qua các thế hệ, và có thể làm mới theo cách hấp dẫn hơn.

Sau chặng đầu tại Hà Nội, dự án 'Xẩm đến trường' sẽ đến với hai điểm trường tại miền Trung và miền Nam.

Nuôi dưỡng sức sống mới

Đại diện Trung tâm xúc tiến quảng bá di sản văn hóa phi vật thể Việt Nam - đơn vị hợp tác cùng ca sĩ Soobin Hoàng Sơn, cho biết sau chặng đầu tại Hà Nội, dự án tiếp tục mở rộng đến các trường học ở miền Trung và miền Nam, nhằm tạo mạng lưới trải nghiệm văn hóa trên toàn quốc.

Các chương trình đa dạng hoạt động từ workshop, trải nghiệm nhạc cụ, biểu diễn trực tiếp, giao lưu với nghệ nhân và ca sĩ, nhằm lan tỏa mạnh mẽ trong cộng đồng học sinh, sinh viên.

Việc đưa xẩm vào giảng đường không chỉ là hoạt động trải nghiệm âm nhạc, mà còn là hoạt động giáo dục lịch sử, tinh thần và bản sắc văn hóa Việt Nam. Người trẻ không chỉ học hát xẩm, mà còn hiểu về bối cảnh xã hội, con người và đời sống lao động của Hà Nội xưa, giúp họ trân trọng di sản văn hóa dân tộc và nuôi dưỡng ý thức bảo tồn.

Việc kết hợp xẩm với các yếu tố hiện đại giúp nghệ thuật xẩm trở nên sinh động, hấp dẫn với người trẻ, đồng thời khuyến khích họ sáng tạo và tiếp nối giá trị truyền thống theo cách riêng.

Vì vậy, “Xẩm đến trường” được xác định là một hành trình dài hạn với ba mục tiêu trọng tâm: Đưa hát xẩm đến gần hơn với học đường ở cả ba miền; tạo điều kiện để người trẻ trực tiếp trải nghiệm; lan tỏa giá trị văn hóa truyền thống, khơi dậy niềm tự hào và tình yêu đối với di sản âm nhạc Việt Nam.

Các nghệ nhân tham gia dự án đánh giá cao tương tác tích cực và tinh thần sáng tạo của thế hệ trẻ, khi nhiều sinh viên bày tỏ sự tò mò, hứng thú và chủ động tìm hiểu nghệ thuật truyền thống. Điều đó cho thấy hát xẩm vẫn có sức sống mạnh mẽ nếu được kết nối đúng cách và đặt trong không gian phù hợp.

Ca sĩ Soobin Hoàng Sơn cùng các thành viên và sinh viên Trường Khoa học liên ngành và Nghệ thuật tại sự kiện 'Xẩm đến trường'.

Thông qua “Xẩm đến trường”, hát xẩm trở nên gần gũi hơn, đóng vai trò cầu nối giữa truyền thống và hiện đại, giữa nghệ nhân và công chúng, giữa phố phường Hà Nội xưa và không gian giảng đường ngày nay. Dự án không chỉ giúp người trẻ hiểu và yêu xẩm, mà còn là bước đi ý nghĩa trong nỗ lực bảo tồn và làm mới di sản dân tộc.

“Xẩm đến trường” cũng khẳng định văn hóa truyền thống có thể phát triển nếu được truyền đạt bằng ngôn ngữ phù hợp và phương thức tiếp cận dựa trên trải nghiệm thực tế. Hành trình ấy đang gieo những nhịp di sản bền vững trong không gian học đường, để âm nhạc truyền thống không chỉ là ký ức vàng son một thuở, mà còn trở thành nguồn cảm hứng sáng tạo ngay trong thời điểm hiện tại.

Trần Hòa