Mất cơ hội triệu đô vì thủ tục về xuất khẩu tổ yến chậm trễ

Một năm sau khi nghị định thư về xuất khẩu tổ yến Việt Nam (VN) sang Trung Quốc (TQ) có hiệu lực, tháng 11-2023, lô sản phẩm tổ yến đầu tiên của VN được xuất khẩu chính ngạch sang thị trường này. Thế nhưng, việc thực hiện cấp mã số cho các cơ sở nuôi chim yến để thực hiện truy xuất nguồn gốc - một trong những yêu cầu bắt buộc khi xuất khẩu sang thị trường TQ theo nghị định thư đã ký giữa hai nước vẫn còn nhiều lúng túng, chậm trễ.

BáoPháp Luật TP.HCM đã có cuộc trao đổi với ông Tống Xuân Chinh, Phó Cục trưởng Cục Chăn nuôi (Bộ NN&PTNT), để thông tin rõ hơn vấn đề này.

Chưa thể cấp mã số cho cơ sở nuôi yến

. Phóng viên: Hiện trạng ngành yến của nước ta lúc này như thế nào, thưa ông?

+ Ông Tống Xuân Chinh: Theo báo cáo của các địa phương, năm 2023 có khoảng hơn 23.000 nhà yến, tập trung nhiều ở các tỉnh từ Thừa Thiên-Huế trở vào. Về sản lượng, hiện chưa có số liệu thống kê chính thức, tuy nhiên, theo Hiệp hội Yến sào VN và Chi hội Nhà yến VN ước tính, các năm gần đây chúng ta sản xuất được khoảng 150 tấn yến thô/năm.

. Theo yêu cầu của nghị định thư đã ký giữa VN và TQ về xuất khẩu tổ yến, một trong những điều kiện mà chúng ta phải làm là cấp mã số cho cơ sở nuôi chim yến để thực hiện truy xuất nguồn gốc. Hiện việc cấp mã số cho cơ sở nuôi chim yến ra sao, thưa ông?

+ Dự thảo về hướng dẫn cấp mã số cho cơ sở nuôi chim yến do Cục Chăn nuôi đảm trách và đã hoàn thành, đang trình lãnh đạo Bộ NN&PTNT xem xét, phê duyệt.

. Nghị định thư về xuất khẩu các sản phẩm chế biến từ tổ yến sang TQ được kỳ vọng giúp ngành yến sào VN mang về hàng trăm triệu USD. Nhưng việc chậm trễ cấp mã số làm ảnh hưởng đến cơ hội của ngành nuôi yến VN cũng như việc xuất khẩu tổ yến của người dân, doanh nghiệp?

+ Việc chậm trễ cấp mã số cũng đã được các doanh nghiệp phản ánh với chúng tôi. Về quản lý nhà nước, cục chưa thể cấp được mã số này với lý do như đã chia sẻ ở trên (dự thảo về hướng dẫn cấp mã số đang trình lãnh đạo Bộ NN&PTNT xem xét phê duyệt - PV). Tuy nhiên, cách đây vài năm, Cục Chăn nuôi có làm việc với FAO (Tổ chức Lương thực và Nông nghiệp Liên hợp quốc) và họ đã hỗ trợ chúng ta xây dựng phần mềm để quản lý, cấp mã số nhà yến ở một số tỉnh trong dự án.

20% nhà yến không có chim, lo ngại phát triển “nóng”

. Ngoài việc chậm cấp mã số cho cơ sở nuôi chim yến, để xuất khẩu được tổ yến sang TQ, chúng ta còn phải đối mặt với những khó khăn gì khác, thưa ông?

+ Ngành yến hiện có ba vấn đề lớn cần phải giải quyết trước mắt. Một là nhanh chóng hướng dẫn việc cấp mã số nhà yến theo yêu cầu của nghị định thư. Hai là cần thống kê nhà nước một cách chính xác số lượng nhà yến, quy mô, công suất và sản lượng yến.

Lễ công bố xuất khẩu lô sản phẩm tổ yến đầu tiên của Việt Nam sang thị trường Trung Quốc. Ảnh: AN HIIỀN

Ba là tình trạng phát triển ồ ạt các nhà yến và vấn nạn săn bắn trái phép chim yến.

Từ thực tiễn trên, Cục Chăn nuôi đang trình Bộ NN&PTNT hồ sơ xem xét ban hành sửa đổi Thông tư 23/2019 của Bộ NN&PTNT hướng dẫn về hoạt động chăn nuôi, trong đó có kê khai hoạt động nuôi chim yến. Qua đó có những thông tin cụ thể, làm cơ sở cho các địa phương thực hiện quản lý các cơ sở nuôi chim yến trên địa bàn.

. Ông vừa đề cập tình trạng đầu tư nuôi chim yến ồ ạt có thể gây ra hệ lụy?

+ Tình trạng phát triển “nóng” diễn ra khoảng 5-6 năm nay, đặc biệt sau khi nghị định thư về xuất khẩu tổ yến giữa hai nước được ký kết lại có thêm nhiều nhà đầu tư hơn.

Cụ thể, năm 2017, VN có 8.304 nhà yến thì đến năm 2022 tăng vọt lên 23.665 nhà yến. ĐBSCL là vùng trọng điểm nuôi chim yến của nước ta, năm 2017 chỉ có 3.064 nhà yến thì đến năm 2022 lên tới 10.572 nhà yến.

Tình trạng phát triển “nóng” này xuất phát từ việc người dân nhận thấy tổ yến là mặt hàng có giá trị cao, nhất là khi ký được nghị định thư xuất khẩu tổ yến sang TQ thì tiềm năng xuất khẩu tốt, có thể kiếm được số tiền lớn. Giá thu mua yến sào tại nhà yến từ 18 triệu đồng/kg đã tăng lên 20-22 triệu đồng/kg.

Người nào có điều kiện là tìm mua đất, mua nhà để làm nhà yến. Nhưng vì chưa có đủ kiến thức, kỹ thuật để xây nhà yến phù hợp với tập tính, sinh trưởng của loài yến nên chim không về làm tổ. Theo ước tính của Hiệp hội Yến sào VN, hiện trên 20% số nhà yến không có chim về làm tổ.

Bắt tay nhau để cùng thắng

. Từ thực tế như trên, Cục Chăn nuôi (Bộ NN&PTNT) có những giải pháp gì để thúc đẩy xuất khẩu yến sang TQ, thúc đẩy sự phát triển của ngành yến ngày càng mạnh mẽ, bền vững?

+ Trước mắt, chúng tôi tập trung hoàn thiện hệ thống cơ sở dữ liệu chăn nuôi phục vụ cho truy xuất nguồn gốc, đáp ứng yêu cầu của nghị định thư và phục vụ cho công tác thống kê, qua đó điều tiết ngành hàng được khoa học, đảm bảo cung - cầu để phát triển bền vững ngành yến. Đồng thời, chúng tôi sẽ nhanh chóng xây dựng, bổ sung, hoàn thiện các tiêu chuẩn, quy chuẩn, quy trình kỹ thuật đối với ngành yến vì đây là một lĩnh vực còn mới trong ngành chăn nuôi của nước ta.

Để ngành yến phát triển bền vững, giá trị gia tăng cao thì không thể thiếu sự đồng hành của doanh nghiệp. Các doanh nghiệp cần tập trung vào chế biến sâu, đa dạng hóa sản phẩm và thị trường để gia tăng giá trị. Giữa người nuôi, doanh nghiệp, nhà khoa học, cơ quan quản lý cần có sự liên kết, hợp tác để hỗ trợ, giúp đỡ nhau cùng phát triển theo nguyên tắc cùng thắng.

. Bên cạnh những thuận lợi, nhiều ý kiến cũng lo ngại xuất khẩu tổ yến sang TQ gặp không ít rủi ro, thưa ông?

+ Về thị trường TQ, đây là thị trường tiêu dùng sản phẩm tổ yến lớn nhất thế giới (gần 90%), cũng là bạn hàng truyền thống, quen thuộc với nhiều chủng loại hàng hóa nông sản của nước ta, trong đó có tổ yến. Đây là thuận lợi lớn để chúng ta đẩy mạnh xuất khẩu tổ yến sang TQ.

Tuy nhiên, bên cạnh những thuận lợi thì khó khăn cũng không ít. Thứ nhất, chúng ta sẽ phải chịu sự cạnh tranh với một số nước xuất khẩu tổ yến và sản phẩm từ yến như Indonesia, Philippines, Malaysia… Indonesia mỗi năm xuất khẩu được 2-3 tỉ USD, sản lượng hơn VN không đáng kể nhưng tỉ lệ chế biến sâu cao.

Trong khi đó, cách làm quen thuộc của chúng ta từ trước tới nay là cứ hễ xuất khẩu được mặt hàng nào thì tình trạng sản xuất ồ ạt nhưng thiếu đầu tư vào chất lượng lại diễn ra. Đây là bài học kinh nghiệm mà tất cả các bên liên quan cần tránh để có thể giữ gìn và khai thác hiệu quả thị trường xuất khẩu TQ.

. Xin cảm ơn ông.

AN HIỀN