Máy bay cảnh báo sớm A-50 của Nga 'tái xuất' sau một năm vắng bóng

Đây là lần đầu tiên A-50 được phát hiện sau gần một năm vắng mặt, thu hút sự chú ý đặc biệt của giới quan sát quân sự và truyền thông quốc tế, đặc biệt là từ các kênh truyền thông Ba Lan, trong bối cảnh cuộc xung đột Nga-Ukraine vẫn đang diễn ra căng thẳng.

Máy bay cảnh báo sớm máy bay AWACS A-50U của Nga. (Nguồn: X/GeoInsider)

Sự trở lại của A-50 đặt ra nhiều câu hỏi về chiến lược không quân của Nga cũng như tình trạng của lực lượng máy bay cảnh báo sớm vốn có số lượng hạn chế của nước này.

Trước đó, Nga đã chịu tổn thất đáng kể về loại máy bay này kể từ khi chiến sự tại Ukraine nổ ra vào tháng 2/2022. Ukraine tuyên bố đã bắn hạ ít nhất ba chiếc A-50, làm suy giảm nghiêm trọng khả năng giám sát và kiểm soát không phận của Nga.

Vụ tổn thất đầu tiên xảy ra vào ngày 14/1/2024, khi lực lượng Ukraine sử dụng hệ thống phòng không tầm xa, có thể là tên lửa Patriot do Mỹ cung cấp, để bắn hạ một chiếc A-50 trên Biển Azov.

Chỉ hơn một tháng sau, vào ngày 23/2/2024, một chiếc A-50 khác bị bắn hạ trên bầu trời Krasnodar Krai, với cáo buộc sử dụng hệ thống tên lửa đất đối không S-200 từ thời Liên Xô.

Trước đó, vào tháng 2/2023, nhóm BYPOL (ở Belarus) tuyên bố đã phá hủy một chiếc A-50 đồn trú tại căn cứ không quân Machulishchy bằng máy bay không người lái.

Đặc điểm và vai trò chiến lược của A-50

A-50, có tên mã NATO là "Mainstay", được phát triển từ khung máy bay vận tải Ilyushin Il-76 và chính thức đi vào hoạt động từ năm 1985 nhằm thay thế mẫu Tupolev Tu-126 cũ. Dù hơn 40 chiếc đã được sản xuất trước năm 1992, đến nay chỉ còn một số ít hoạt động.

Phiên bản tiên tiến nhất, A-50U, được trang bị radar giám sát Liana với khả năng phát hiện mục tiêu trên không trong phạm vi 650 km và mục tiêu mặt đất trong phạm vi 300 km. Ngoài ra, A-50U còn tích hợp radar Shemel-M hiện đại, hệ thống dẫn đường tiên tiến cùng các màn hình LCD giúp nâng cao hiệu suất vận hành.

Với khả năng điều khiển đồng thời lên đến 10 máy bay chiến đấu, A-50 đóng vai trò quan trọng trong các hoạt động đánh chặn và tấn công tầm xa.

Trong xung đột Nga-Ukraine, loại máy bay này có nhiệm vụ phát hiện máy bay, tên lửa hành trình và máy bay không người lái của Ukraine, cung cấp dữ liệu thời gian thực cho lực lượng không quân Nga và hệ thống phòng không mặt đất như S-400.

Ngoài ra, A-50 còn giúp mở rộng phạm vi giám sát radar, hỗ trợ điều phối các hoạt động không quân và truyền tải dữ liệu đến trung tâm chỉ huy.

So với các đối thủ phương Tây, A-50 có một số điểm mạnh và hạn chế. Boeing E-3 Sentry của Mỹ có phạm vi phát hiện mục tiêu trên không hơn 400 km, thấp hơn một chút so với A-50, nhưng lại vượt trội về tác chiến điện tử và xử lý dữ liệu. Trong khi đó, Northrop Grumman E-2 Hawkeye của Hải quân Mỹ có phạm vi nhỏ hơn nhưng linh hoạt hơn trong các nhiệm vụ trên biển.

Theo Bộ Quốc phòng Anh, chi phí thay thế một chiếc A-50 lên tới 300 triệu USD. Không chỉ mất đi khí tài đắt giá, Nga còn phải đối mặt với tình trạng thiếu hụt phi hành đoàn giàu kinh nghiệm, những người phải trải qua nhiều năm huấn luyện.

Việc A-50 tái xuất tại vùng Oryol có thể cho thấy Nga đã khôi phục hoặc tái triển khai một trong số những chiếc còn lại. Động thái này cũng có thể phản ánh sự cải thiện trong năng lực bảo trì của Nga, đặc biệt tại các cơ sở như Tổ hợp khoa học kỹ thuật hàng không Beriev tại Taganrog, nơi từng bị máy bay không người lái Ukraine tấn công hồi tháng 3/2024.

Dù được triển khai ở khoảng cách 150 km từ biên giới Ukraine để giảm rủi ro bị tấn công, A-50 vẫn đóng vai trò quan trọng trong chiến lược giám sát của Nga. Điều này cho thấy Moscow đang cố gắng cân bằng giữa việc bảo vệ khí tài quý giá và đảm bảo hiệu quả trong tác chiến.

Xuân Minh