Methane - 'sát thủ thầm lặng' của khí hậu

Methane không chỉ mạnh hơn CO2 mà còn hoạt động nhanh hơn: giữ nhiệt mạnh trong thời gian ngắn, khiến hành tinh nóng lên nhanh hơn. Khi tan biến, methane chuyển hóa thành CO2 và hơi nước, tiếp tục góp phần vào hiệu ứng nhà kính. Chính vì vậy, dù CO2 được coi là tác nhân chính của biến đổi khí hậu lâu dài, nhưng methane lại là “sát thủ thầm lặng” trong giai đoạn ngắn, gây nhiều hậu quả nghiêm trọng đối với hệ khí hậu toàn cầu.

Khí thải methane từ các khu vực khai thác dầu khí. Ảnh: WB

Khoảng 40% lượng methane phát ra từ các quá trình tự nhiên, chủ yếu ở vùng đất ngập nước, nơi các vi sinh vật phân hủy vật chất hữu cơ trong điều kiện thiếu oxy. Các vùng băng vĩnh cửu ở Bắc cực cũng là “kho” chứa methane khổng lồ bị đóng băng hàng ngàn năm. Khi Trái đất ấm lên, băng tan giải phóng lượng carbon bị giam giữ, biến thành khí CO2 và CH4, tạo thành một vòng luẩn quẩn khiến hiện tượng ấm lên toàn cầu thêm trầm trọng.

Tuy nhiên, 60% lượng methane trong khí quyển lại xuất phát từ hoạt động của con người. Nguồn lớn nhất là nông nghiệp, đặc biệt là chăn nuôi gia súc như bò và cừu, vốn thải ra methane qua quá trình tiêu hóa (được ví von là “tiếng ợ và hơi thở của bò”). Phân bón và chất thải chăn nuôi cũng góp phần đáng kể. Ngoài ra, rác thải hữu cơ phân hủy trong các bãi chôn lấp và quá trình xử lý nước thải đều sinh ra methane.

Bên cạnh đó là lượng phát thải methane từ ngành năng lượng. Hầu hết năng lượng mà con người sử dụng đến nay từ nhiên liệu hóa thạch như than đá, dầu mỏ và khí tự nhiên đều thải khí methane. Một phần methane khác phát sinh trong quá trình đốt khí đồng hành trong các khu vực khai thác dầu khí để giảm áp suất. Dù việc đốt khí đồng hành chuyển methane thành CO2, quá trình này vẫn khiến một phần methane “sống sót” thoát lên khí quyển. Ngoài ra, nhiều công ty còn xả trực tiếp khí methane tự nhiên ra không khí vì chi phí thu gom, xử lý hoặc vận chuyển lượng khí nhỏ này thường cao hơn lợi ích kinh tế, hoặc vì lý do an toàn.

Để buộc các doanh nghiệp hành động, Liên minh châu Âu đã thông qua quy định yêu cầu các công ty năng lượng thường xuyên đo lường, báo cáo và khắc phục rò rỉ trong vòng 15 ngày làm việc. Quy định cũng cấm hầu hết các trường hợp đốt khí đồng hành, hay xả trực tiếp khí methane ra môi trường, chỉ cho phép trong tình huống khẩn cấp hoặc khi không thể bơm ngược khí trở lại lòng đất. Đây được xem là bước tiến lớn của châu Âu trong nỗ lực cắt giảm khí nhà kính ngắn hạn.

Ở quy mô toàn cầu, Chương trình Môi trường Liên hợp quốc (UNEP) đã thiết lập hệ thống vệ tinh giám sát methane vào năm 2022, sử dụng hình ảnh không gian để phát hiện các vụ rò rỉ lớn. Tính đến nay, hơn 3.500 cảnh báo đã được gửi tới 33 quốc gia, giúp nhiều chính phủ và doanh nghiệp nhận diện được điểm phát thải. Theo UNEP, để giữ mục tiêu Hiệp định Paris trong tầm với, thế giới cần cắt giảm ít nhất 30% lượng methane phát thải toàn cầu vào năm 2030. Bà Inger Andersen, Giám đốc điều hành UNEP, nhấn mạnh: “Những tiến độ về minh bạch và báo cáo cần sớm chuyển hóa thành hành động thực tế nhằm giảm phát thải”.

KHÁNH MINH