Metropolis - cuốn sách kể bạn nghe lịch sử huy hoàng của các đô thị lớn trên thế giới

Trong Metropolis, tác giả - nhà sử học Ben Wilson đã trình bày ngắn gọn mục đích và quan điểm của mình ngay từ đầu: Ông không xem đô thị là là một tập hợp các công trình kiến trúc hay trung tâm quyền lực, lợi nhuận. Với ông, đô thị là mọi ngóc ngách cư trú của con người, từ những con phố xa hoa đến những khu ổ chuột tồi tàn nhất.

Trong mỗi mét vuông của đô thị, ta thấy được sự tương tác giữa môi trường, kiến trúc với cư dân sinh sống bên trong. Ben Wilson còn chỉ ra rằng đô thị là một thực thể biến đổi sống động, có khả năng vừa định hình lối sống, tư tưởng của các cư dân bên trong nó, lại vừa thách thức các giá trị và hiểu biết của con người.

Nhắc đến đô thị cổ đại, Uruk là đại diện đầu tiên được Ben Wilson lựa chọn. Thành phố này xuất hiện như tâm điểm của thế giới, là biểu trưng cho chiến thắng của nhân loại trước thiên nhiên với cảnh quan gồm đền, tháp cao, tường thành kiên cố, kênh đào rộng lớn với nền nông nghiệp phát triển.

Sau Uruk, phải kể đến Harappa - một đô thị sở hữu xã hội hoàn mỹ trong mơ với lối kiến trúc quy hoạch đi trước thời đại đến không tưởng và người dân sống sung túc với hoạt động thu mua, kinh doanh kim khí tinh xảo.

Tiếp đến là Babylon khoảng 2000 năm TCN - nơi được xem là thủ phủ của trí tuệ và nghệ thuật. Trái với Harappa, Babylon nổi loạn và lộn xộn, nhưng chính nhờ mô thức đường phố khổng lồ và diện tích hoành tráng của thành phố mà nó được xem là biểu tượng văn minh của Lưỡng Hà.

Đáng tiếc rằng những siêu đô thị thời cổ đại cuối cùng cũng chẳng thể thắng nổi tự nhiên. Lượng mưa giảm sút, sự thay đổi dòng chảy và chuyển hướng của gió mùa khiến dân cư giảm sút, hoặc đơn giản là họ rời đi khi nhận thấy không còn lại gì cho mình nữa. Kết quả là Mặt Trời, gió, mưa và cát đã kết hợp lại với nhau để nghiền nát những thành tựu buổi ban đầu của loài người.

Tới thế kỉ 12, ở châu Âu bắt đầu bùng nổ quá trình đô thị hóa. Đây cũng là giai đoạn có nhiều biến động chính trị, quân sự và văn hóa gắn với cuộc Thập tự chinh. Việc mở rộng lãnh thổ, truyền bá văn hóa đã mở ra thời đại của tiền, tín dụng và giao thương, châu Âu trẻ hóa từ đó và các metropolis (đô thị) tại Đức, Ý, Pháp và Bồ Đào Nha cũng được hồi sinh.

Thế nhưng bất chấp sự vươn mình rực rỡ về thương nghiệp, các đô thị vẫn là những môi trường khắc nghiệt và tàn nhẫn. Kiến trúc Gothic nhìn từ xa thì trang nhã nhưng nếu phóng to vào các khu dân cư, các metropolis này là những cái bẫy chết người. Tiêu chuẩn vệ sinh kém, sống gần động vật, thị dân châu Âu sống cùng với chất thải của họ.

Tới thế kỉ 19, những đại dịch đã định hình các đô thị hiện đại, buộc người ta phải phát triển kiến trúc, vệ sinh và quy hoạch mới. Ben Wilson lần lượt đi qua các siêu metropolis London, Paris, Amsterdam, New York,... để thấy rằng metropolis này kế thừa những tòa nhà ngoạn mục, ngôi nhà lộng lẫy, quảng trường thời thượng, cửa hàng xa xỉ.

Chưa dừng ở đó, trong thế kỷ 21 này, người ta có thể nhìn thấy tầm vóc của sự đô thị hóa từ ngoài không gian, qua những đốm sáng lấp lánh trên bề mặt Trái Đất vào ban đêm. Việc xây dựng nhà chọc trời trên toàn cầu đã tăng 402% kể từ thời điểm bước sang thiên niên kỷ mới.

Với cuốn Metropolis, Ben Wilson trao cho bạn một tấm bản đồ lịch sử để thấy trong đó cả vẻ đẹp và sự xấu xí, niềm vui và nỗi khổ. Dù còn tồn tại hàng loạt những điểm phức tạp và đối nghịch bất thường của các metropolis nhưng những thành thị huy hoàng này vẫn đáng được xem là phát minh vĩ đại nhất của loài người.

Thùy Dương - Ảnh: Nhã Nam