Mexico đối phó thế nào với ông trùm đang lên El Mencho?

Thế giới ngầm Mexico luôn biến động và những thay đổi thường diễn ra rất nhanh. Trong series phim dài tập của Netflix, El Chapo được mô tả là ông trùm quyền lực nhất đất nước.

Nhưng ngoài đời thực thì Joaquin Guzman đang ngồi tù ở tận Colorado (Mỹ), và Mexico giờ đây đã thuộc về một ông trùm khác: Nemesio Oseguera Cervantes.

Với biệt danh El Mencho, người đàn ông 54 tuổi này được cho là ông trùm của băng Jalisco New Generation (CJNG) - tổ chức tội phạm quyền lực nhất ở Mexico thời điểm hiện tại.

Cựu bộ trưởng tư pháp Mỹ Jeff Sessions công bố lệnh truy nã ông trùm El Mencho hồi năm 2018. Ông trùm được cho là đang bị bệnh thận và vừa xây một bệnh viện riêng để điều trị. Ảnh: Reuters.

Cách tiếp cận độc đáo

Cách đây 5 năm, CJNG lần đầu tiên xuất hiện trong danh sách các băng đảng ma túy hàng đầu của Cơ quan Phòng chống Ma túy Mỹ (DEA). Giờ đây, CJNG được DEA coi là một trong 5 tổ chức tội phạm xuyên quốc gia nguy hiểm nhất thế giới. Ông trùm El Mencho cũng bị Bộ Tư pháp Mỹ truy nã với số tiền thưởng 10 triệu USD.

Dưới thời Bộ trưởng Tư pháp William Barr, người nổi tiếng vì quan điểm cứng rắn với chất kích thích, Washington tăng tốc cuộc chiến chống ma túy bằng việc gây sức ép với Mexico nhằm truy bắt và dẫn độ các ông trùm sừng sỏ. Nhưng chính sách này đang gặp phải một trở ngại: Tổng thống Mexico Andres Manuel Lopez Obrador (AMLO).

Tổng thống này từng khiến cả thế giới chú ý sau khi gặp trực tiếp người mẹ 92 tuổi của ông trùm El Chapo ở bang Sinaloa hồi tháng 3 năm nay.

Là người theo chủ nghĩa dân túy cánh tả, ông AMLO chưa bao giờ tán thành chính sách "bắt hoặc giết" trùm ma túy của những người tiền nhiệm. Có lý do đằng sau việc này: chiến thuật đó khiến các băng nhóm bị phân mảnh và tình trạng bạo lực manh mún lan rộng.

Thêm vào đó, rất khó để đảm bảo không có tham nhũng xảy ra. Chính phủ của ông Felipe Calderon, Tổng thống Mexicon từ 2006 đến 2012, mạnh tay với các băng đối thủ nhưng hiếm khi bắt giữ thành viên băng Sinaloa. Genaro Garcia Luna, Bộ trưởng An ninh của ông Calderon, bị bắt vì cáo buộc nhận 50 triệu USD tiền hối lộ từ các băng đảng ma túy và dự kiến sẽ bị đưa sang Mỹ xét xử.

Ông Lopez Obrado có cách tiếp cận khác về tội phạm ma túy, với ưu tiên là xóa đói giảm nghèo và phát triển kinh tế. Ông đã nắm quyền được 20 tháng nhưng kết quả của chính sách mềm mỏng này cho tới nay được cho là đáng thất vọng.

Các vụ giết người ở Mexico đạt kỷ lục trong 4 tháng đầu năm 2020, tăng 2,4% so với cùng kỳ năm 2019 - năm mà tỷ lệ giết người ở mức cao nhất lịch sử. Ông Obrador trở thành tổng thống hồi tháng 12 năm 2018.

Tháng 6 vừa qua, El Mencho bị cáo buộc ra lệnh ám sát một thẩm phán liên bang Mexico, người phê duyệt việc dẫn độ con trai ông trùm sang Mỹ. Mười ngày sau đó, tại một khu phố sang trọng ở trung tâm Mexico City, các tay súng xuất hiện và xả đạn vào đoàn xe chở Cảnh sát trưởng Omar Garcia Harfuch, giết chết 2 vệ sĩ và một dân thường.

Trên giường bệnh sau khi trúng 3 phát đạn, ông Garcia cáo buộc CJNG đứng sau vụ việc. Các vụ ám sát thẩm phán liên bang ở Mexico là rất hiếm, còn cuộc tấn công vào cảnh sát trưởng thủ đô là điều chưa từng có tiền lệ về mức độ manh động.

Sự trỗi dậy của Oseguera được cho là đến từ chính sách chia nhỏ các băng đảng dưới thời Tổng thống Calderon và được tiếp tục bởi người kế nhiệm của ông là Enrique Pena Nieto.

Hiện trường vụ ám sát cảnh sát trưởng Mexico City hồi tháng 5, được cho là do CJNG đứng đằng sau. Ảnh: AFP.

Bị bắt khi bán heroin ở San Francisco vào năm 1992, Oseguera phải ngồi tù 3 năm ở Texas trước khi bị trục xuất về nước, nơi y sớm tìm được công việc làm cảnh sát ở bang Jalisco miền Tây. Sau đó Oseguera tham gia băng Milenio, và băng này bị chia thành các nhóm nhỏ sau khi những thủ lĩnh của nó bị bắt. Nhóm của Oseguera sau đó trở thành CJNG.

Oseguera được cho là người kín kẽ hơn nhiều so với El Chapo. Nhiều thành viên cấp cao trong băng đảng thậm chí còn chưa gặp mặt ông trùm trong khi công việc điều hành hầu hết được thực hiện thông qua người thân. El Mencho được cho là đang ẩn náu ở khu vực rừng núi ở một trong 3 bang: Jalisco, Colima hoặc Michoacan.

"Thí nghiệm hoàn hảo" ở Guanajuato

CJNG giờ đây hoạt động ở 27/32 bang của Mexico, mặc dù đều có đối thủ tại địa phương. Thành công của tổ chức này chủ yếu đến từ khả năng thích ứng nhanh chóng với nhu cầu của thị trường.

CJNG là một trong những băng đảng tiên phong trong việc chuyển trọng tâm từ tuồn cocaine vào Mỹ sang sản xuất và vận chuyển ma túy tổng hợp trong bối cảnh người Mỹ có xu hướng nghiện các loại ma túy nhóm opiod như fentanyl.

Trụ sở của CJNG nằm gần Manzanillo và Lazaro Cardenas, nơi băng đảng này được cho là kiểm soát các cảng biển để đón nguồn tiền chất hóa học từ Trung Quốc.

Việc sản xuất được thực hiện trong các phòng bào chế độc lập và sau đó ma túy được chuyển đến Mỹ bằng đường biển. Nguồn tiền của băng đảng chủ yếu đến từ tiền bảo kê, trộm xăng dầu và buôn bán ma túy nội địa.

Các vụ bắt giữ của chính phủ dưới thời ông Lopez Obrador cũng diễn ra tương đối miễn cưỡng. Năm ngoái, dưới áp lực từ DEA, cảnh sát và quân đội Mexico đã bắt giữ Ovidio Guzman, con trai của El Chapo, bang Sinaloa. Nhưng sau khi băng đảng đe dọa sẽ trả đũa, tổng thống đã nhanh chóng ra lệnh thả con trai ông trùm.

Trong tháng 6 này, chính phủ cũng bắt giữ Jose Antonio Yepez, kẻ đứng đầu băng Santa Rosa Lima ở Guanajuato, nơi băng này đang giao tranh đẫm máu với CJNG để kiểm soát ngành ăn trộm xăng dầu béo bở.

Ông Obrador có thể nhắm vào Yepez vì băng đảng này chuyên ăn cắp nhiên liệu từ các đường ống của Pemex - tập đoàn dầu khí quốc gia Mexico - trụ cột trong chiến lược phát triển kinh tế. Tuy nhiên, việc đó nhiều khả năng sẽ khiến Oseguera mạnh hơn thay vì lo lắng.

Một trong những đầu tàu trong chính sách xóa đói giảm nghèo (qua đó giảm tội phạm) của ông là chương trình dạy nghề quốc gia, bên cạnh tham vọng cải tổ cảnh sát bằng việc thành lập lực lượng vệ binh quốc gia.

Tuy nhiên cảnh sát liên bang cũng như địa phương đều phải chịu cảnh lương thấp và được trang bị kém hơn các băng đảng. Điều này khiến cho họ rất dễ bị mua chuộc. Năm ngoái, một thành viên của băng CJNG khi bị bắt đã khai rằng khoảng một nửa cảnh sát bang Jalisco ăn lương của băng này.

Tổng thống Mexico coi xóa đói giảm nghèo là điều kiện tiên quyết để giải quyết tình trạng bạo lực ma túy tràn lan. Ảnh: Reuters.

Nếu như học thuyết của ông Obrador về sự liên quan giữa đói nghèo và tội phạm ma túy là chính xác, thì thách thức sắp tới của ông còn khó khăn hơn nhiều. Năm nay, vì đại dịch Covid-19, nền kinh tế Mexico được dự đoán sụt giảm 10%, và sẽ cần tới năm 2024 để hồi phục GDP như năm 2018.

Trong khi đó, một băng CJNG vượt trội so với các băng đảng khác có thể giúp giảm tình trạng tội phạm manh mún và hạ thấp tỷ lệ giết người.

Những gì xảy ra sắp tới ở bang Guanajuato, nơi mà băng Santa Rosa de Lima bị thay thế bởi CJNG, được coi là "một thí nghiệm hoàn hảo" nhằm xác nhận giả thiết trên, theo Cassius Wilkinson, chuyên gia phân tích an ninh từ Mexico City.

Mafia xả 150 phát đạn vào cảnh sát từng bắt giữ con trai El Chapo Một cảnh sát cấp cao của Mexico, từng tham gia vụ bắt giữ con trai trùm ma túy khét tiếng Joaquin "El Chapo" Guzman, vừa bị sát hại trong làn mưa đạn hôm 6/11.

Quốc Thăng
theo Economist