Mô hình địa tầng Trái đất biến kiến thức triệu năm thành bài học dễ hiểu

Mô hình “Địa tầng Trái đất và giới thiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng” đã xuất sắc đoạt giải Nhất Cuộc thi Sáng tạo Thanh thiếu niên, nhi đồng toàn quốc lần thứ 21 năm 2025. Nhóm tác giả gồm các em Nguyễn Bảo Sơn (9A5), Ngọc Tăng Hoàng (9A3), Bùi Tiến Minh (8A3), Nông Minh Huy (8A5) và Trịnh Minh Tùng (9A3), Trường THCS Hợp Giang, Cao Bằng.

Các tác giả, nhóm tác giả được trao Giải Nhất tại lễ trao giải Cuộc thi sáng tạo thanh thiếu niên, nhi đồng toàn quốc lần thứ 21, năm 2025.

Công viên địa chất (CVĐC) Non nước Cao Bằng có diện tích hơn 3.683 km² với hơn 130 điểm di sản địa chất độc đáo, là “cuốn sách sống” ghi lại lịch sử tiến hóa hàng trăm triệu năm của Trái đất. Tuy nhiên, vì mang tính chuyên môn sâu, phần lớn nội dung địa chất vẫn khá xa lạ với học sinh và du khách. Ở trường phổ thông, kiến thức liên quan đến cấu trúc Trái đất và CVĐC Non nước Cao Bằng xuất hiện trong môn Lịch sử và Địa lý lớp 6, Sinh học lớp 8 và Giáo dục địa phương, song đa phần chỉ thể hiện qua lý thuyết, ít hình ảnh trực quan.

Từ mong muốn giúp việc học trở nên sinh động, nhóm học sinh Trường THCS Hợp Giang đã xây dựng mô hình “Địa tầng Trái đất và giới thiệu Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng”.

Nhóm tác giả đoạt giải Nhất. Ảnh: Mai Loan.

Trao đổi với PV Tri thức và Cuộc sống, em Nguyễn Bảo Sơn, hiện học sinh lớp 10 Anh 1, Trường THPT Chuyên tỉnh Cao Bằng cho biết, theo cấu trúc xoắn ốc tượng trưng cho sự vận động liên tục của hành tinh xanh. Mô hình tái hiện toàn bộ tiến trình hình thành Trái đất từ hơn 4 tỷ năm trước, qua các kỷ cổ sinh, trung sinh, tân sinh cho đến thời kỳ hiện đại, đồng thời lý giải quá trình hình thành các điểm di sản đặc trưng của CVĐC như núi lửa, đá bazan cầu gối, thác Bản Giốc, Mắt Thần Núi hay các hệ thống hang động karst. Những yếu tố như hóa thạch cổ sinh, ranh giới phân vị địa chất, đứt gãy hay khoáng sản đều được thể hiện khoa học và dễ hiểu.

Điểm mạnh được nhấn mạnh là tính hệ thống của mô hình: từ cấu trúc địa tầng đến minh họa về môi trường cổ sinh, hệ động – thực vật và các dấu tích địa mạo. Mô hình không chỉ tái hiện Trái đất trong dòng tiến hóa hàng triệu năm, mà còn lồng ghép đặc trưng địa chất – văn hóa của Công viên địa chất Non Nước Cao Bằng, giúp người xem nhận thức đầy đủ hơn về giá trị di sản.

“Đây là một sản phẩm mang giá trị lịch sử cao, có thể ứng dụng trong học tập và trưng bày, giúp người xem hiểu rõ hơn về quá trình hình thành và phát triển của Trái đất qua hàng triệu năm, cũng như những nét đặc sắc của Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Cao Bằng”, Sơn nói.

Cô giáo Hà Thị Thu Hà, người trực tiếp hướng dẫn nhóm, mô hình có giá trị lớn trong giảng dạy nhờ khả năng mô phỏng trực quan. Cô cho biết: “Mô hình này có tính ưu việt rất lớn vì kết hợp thiết kế tương tác và công nghệ số, cho phép giáo viên cập nhật dữ liệu khoa học mới. Thuyết minh song ngữ giúp học sinh mở rộng vốn từ và tiếp cận tri thức quốc tế thuận tiện hơn”.

Không chỉ phục vụ học đường, mô hình còn được giới thiệu ra phố đi bộ Kim Đồng hàng tuần, thu hút đông đảo người dân và du khách.

Bảo Sơn chia sẻ, quá trình xây dựng mô hình đòi hỏi nhóm tìm hiểu tài liệu lịch sử địa chất, nghiên cứu cấu trúc vỏ Trái đất, hệ sinh thái qua các kỷ và thu thập hình ảnh khoa học chính thống. Nhiều thời điểm, các em gặp khó khăn trong việc tìm nguồn tài liệu quốc tế hoặc xác định chính xác niên đại các giai đoạn. Bên cạnh đó, việc chế tạo mô hình đòi hỏi kỹ năng về điện tử như bo mạch, vi mạch, lập trình tương tác và tìm kiếm vật liệu phù hợp. Sơn chia sẻ: “Khó nhất là vừa làm đẹp, vừa phải chính xác khoa học. Nhưng càng làm bọn em càng hứng thú hơn”.

Nhóm học sinh và các giáo viên hướng dẫn.

Dưới sự hướng dẫn của cô Hà Thị Thu Hà và các giáo viên Trường THCS Hợp Giang, nhóm dành nhiều tuần liền để thiết kế, thử nghiệm, sửa lỗi và hoàn thiện từng chi tiết. Một trong những kỷ niệm đáng nhớ nhất theo lời Bảo Sơn là những buổi cả bảy cô trò cùng ngồi lại bàn cách chế tạo và đổ vật liệu cho mô hình. Không khí sáng tạo và tinh thần học hỏi là động lực giúp các em kiên trì đến cùng.

“Việc làm mô hình giúp chúng em ham học hỏi hơn, nhất là về các giá trị lịch sử và kiến thức khoa học – công nghệ để sau này có thể áp dụng cho đời sống và góp phần phát triển quê hương. Chúng em rất vui và tự hào. Đây là giải Nhất đầu tiên của tỉnh Cao Bằng sau 14 năm nên bọn em càng quyết tâm phát triển mô hình hơn nữa”, Bảo Sơn chia sẻ.

Nhóm học sinh bày tỏ mong muốn tiếp tục nâng cấp mô hình với phiên bản số hóa, thêm hiệu ứng chuyển động và mở rộng nội dung về các kỷ địa chất. Em Sơn chia sẻ: “Chúng em dự định phát triển đề tài rộng hơn để nhiều người biết đến và hiểu hơn về Công viên địa chất toàn cầu UNESCO Non nước Cao Bằng.”

Theo Ban Giám khảo, công trình mở ra khả năng ứng dụng trong dạy học liên môn như địa lý, lịch sử tự nhiên, khoa học môi trường và giáo dục địa phương. Sản phẩm có thể được trưng bày tại các trường học, bảo tàng hoặc không gian trải nghiệm khoa học dành cho học sinh.

Mai Loan